توجه کافی به کوه‌های ایران نمی‌شود

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، عبدالله اشتری ادامه داد: ایران از مزیت طبیعی کوهستان‌ها برخوردار است که مهم‌ترین منابع تامین کننده آب شیرین هستند. دو عامل کلیدی طبیعی؛ یعنی بیابان و کوهستان در فلات ایران حاکم است که مجاورت این دو سیستم شرایط اقلیمی ایران را رقم زده و باعث ایجاد تنوع آب و هوایی، تنوع زیستی و زیست‌بوم‌های متنوع در کنار یکدیگر شده‌است و به‌همین دلیل ایران را به عنوان کشور "چهار اقلیم" می‌شناسند.

این فعال حوزه محیط کوهستان افزود: بنابر تعاریف جهانی، «کوه» سه ویژگی دارد که شامل ارتفاع، شیب و دامنه جغرافیایی است؛ یعنی هر منطقه‌ای که این سه شاخص را دارا باشد کوهستان نامیده می‌شود، اما شاخص دیگری که می‌توان برای کوه در نظر گرفت تغییرات دمایی است که با تغییر ارتفاع همراه است.

 وی در ادامه گفت: با افزایش ارتفاع از دمای هوا کاسته می‌شود و در ارتفاعات هوا سردتر و امکان دوام برف بیشتر است و این موضوع باعث به وجود آمدن یخچال‌ها و برف‌چال‌های طبیعی در ارتفاعات می‌شود که منابع آب شیرین هستند.

مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان ضمن بیان اینکه در سال‌های اخیر کوهستان‌ها به عنوان برج‌های آب شیرین دنیا شناخته شده‌اند، اظهار کرد: کوه‌های مرتفع محل انباشت برف هستند که با گرم شدن هوا برف آن‌ها به‌تدریج ذوب  می شود و منابع آب شیرین در پایین دست (شهرها) را تامین می‌کنند، اما به‌دلیل مخروطی شکل بودن کوه‌ها وسعت زمین در دامنه‌ها بیشتر و در قله‌ها کمتر است. بنابراین انباشت برف در پهنه محدودتری اتفاق می‌افتد.

اشتری همچنین با اشاره به اینکه « سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) پهنه‌های ارتفاعی جهان را طبقه‌بندی کرده‌است، گفت: براساس این طبقه‌بندی  ۴۸ درصد خشکی‌های زمین بیش از ۵۰۰ متر، ۱۱ درصد آن‌ها بیش از ۲۰۰۰ متر، پنج درصد بیش از ۳۰۰۰ متر و تنها دو درصد از خشکی‌های جهان بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند. 

این فعال حوزه محیط کوهستان با اشاره به اینکه کوهستان‌ها حدود نیمی از سطح کشور را در بر می‌گیرند، ‌تاکید کرد: این نشان از اهمیت کوه‌ها دارد اما متاسفانه آنچنان که باید به کوه‌ها توجه نمی‌شود. ایران در مجموع ۱۷ هزار هکتار پهنه دریافت و انباشت برف دارد که به‌نظر عدد قابل توجهی می‌آید، اما وقتی به مساحت کل کشور یعنی یک میلیون و ۶۸۰ هزار کیلومتر مربع  تقسیم ‌شود، می‌بینیم آنچنان عدد بالایی نیست؛ بنابراین این مسئله اولین و اصلی‌ترین هشدار است که باید در جهت حفظ و مدیریت منابع آبی خود تلاش کرده تا بتوانیم از برف انباشته شده در ارتفاعات‌مان به‌درستی استفاده کنیم.  

مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه دو سلسله جبال اصلی ایران یعنی البرز و زاگرس با بیش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع به‌دلایل مختلفی از جمله تنوع زیستی، دانش بومی، فرهنگ و... اهمیت بسیاری دارند، گفت: زاگرس طولانی‌ترین رشته کوه ایران است که از شمال غرب به شکل یک قوس بزرگ تا مناطقی از جنوب و جنوب شرق کشور ادامه دارد.  

وی افزود: عرض برخی مناطق زاگرس مرکزی به بیش از  ۴۰۰ کیلومتر می‌رسد و از مرتفع‌ترین کوه‌های آن می‌توان به رشته کوه‌های «دنا»، «زردکوه» و «اُشترانکوه» اشاره کرد که همگی بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند.

این فعال محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: ایران روی کمربند خشک دنیا قرار دارد و می‌دانیم که میانگین بارندگی در این کمربند بسیار پایین است و کشورهای واقع در این منطقه عموما با تنش‌های آبی مواجه هستند.

اشتری با بیان اینکه بیشترین حجم بارندگی کشور در ارتفاعات زاگرس رخ می دهد، اظهار کرد: براساس آمار، حدود ۴۵ درصد منابع آبی کشور از زاگرس تامین می‌شود و به‌همین دلیل اقتصاد آبی ایران به  زاگرس گره خورده است. همچنین مهم‌ترین، پر آب ترین و طولانی‌ترین رودهای کشور از جمله «زاینده‌رود»، «کارون»، «کرخه» و «قزل اوزن» از زاگرس سرچشمه می‌گیرند.

وی به رشته کوه‌های دیگر ایران و اهمیت آن‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: رشته کوه‌های پراکنده بسیاری مانند «شیرکوه» و «الوند» در بخش‌های داخلی ایران وجود دارند که حیات، ‌ معیشت و فعالیت‌های کشاورزی مردم به آن وابسته است. این کوه‌ها علاوه بر تامین آب شیرین مناطق و شهرهای اطراف باعث تعدیل آب و هوا  می‌شوند. به عنوان مثال شیرکوه، منبع تامین آب شهر یزد است که در مجاورت کویر و منطقه کاملا خشک قرار دارد.

این فعال حوزه محیط زیست گفت: از طرف دیگر بر اساس تحقیقات « سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) کوهستان‌های جهان در طبقه‌بندی‌های مختلف از جمله کوه‌های مناطق خشک و کوه‌های مناطق مرطوب قرار دارند. کوهستان‌های کشور ما جزو کوه‌های خشک هستند و از این رو اهمیت آن‌ها برای ما دوچندان می‌شود چراکه اگر این کوهستان‌ها را نداشتیم سرتاسر فلات ایران می‌توانست یک بیابان خشک مانند بخش‌هایی از کشور لیبی و مصر که کوهی ندارند، باشد.

مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان با بیان اینکه تنوع زیستی یکی دیگر از مزیت‌های کوهستان‌ها است، اظهار کرد: به‌دلیل رطوبت بیشتر مناطق کوهستانی، قابلیت رشد و نمو گیاهان در کوهستان‌ها بهتر است و به علت وجود کمربندهای ارتفاعی مختلف در کوه‌ها، این نواحی از تنوع زیستی بالایی برخوردارند.

وی افزود: در کمربندهای ارتفاعی مختلف به‌دلیل تفاوت نوع خاک، ‌جهت جغرافیایی، میزان رطوبت و ... تنوع زیستی غنی‌ای ایجاد شده است و تمام این عوامل باعث می‌شوند که در یک محدوده نسبتا کوچک از کوه‌ها انواع و اقسام گیاهان رشد کنند.

اشتری در ادامه گفت: حدود ۲۵ درصد جنگل‌های دنیا کوهستانی هستند؛ این درحالیست که بیشترین جنگل‌های ایران در کلاس جنگل‌های کوهستانی قرار دارند. جنگل‌های بلوط در کوه‌های زاگرس به حفظ منابع آب و خاک کمک می کنند و جنگل‌های هیرکانی رشته کوه البرز از نظر تنوع گونه‌ای ارزش جهانی دارند.

این فعال حوزه محیط زیست با بیان اینکه در ایران تاکنون ۸۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده که نزدیک به ۱۷۰۰ گونه اندمیک و منحصر به فرد ایران هستند، اظهار کرد: رویشگاه بسیاری از این گیاهان، مناطق مرتفع و کوهستانی است؛ همچنین مراتع کوهستانی، علوفه میلیون‌ها راس دام را تامین می‌کنند که در تامین مواد لبنی و پروتئینی انسان‌ها اهمیت دارند.

وی ادامه داد: پوشش گیاهی کوه‌ها و مراتع بالادست علاوه بر تامین علوفه، باعث نفوذ آب و تقویت منابع آب زیرزمینی می شوند و از وقوع سیل جلوگیری می‌کنند. در صورت تخریب پوشش گیاهی در کوه‌ها، آب در سطوح شیب‌دار جریان پیدا می کند موجب فرسایش شدید خاک، وقوع سیل و دیگر خسارات می‌شود.

مدیرعامل انجمن حفظ محیط کوهستان با اشاره به اینکه کوه‌ها منبع معادن بسیاری از جمله سنگ و فلز هستند، تصریح کرد: نمی توان گفت از هیچ معدنی بهره‌برداری صورت نگیرد چون کار، معیشت و برخی مسائل اقتصادی کشور به معادن وابسته است.

اشتری در پایان درباره ضوابط بهره‌برداری از معادن تاکید کرد: بهره‌برداری از معادنی که به‌لحاظ زیست محیطی حساس یا ارزشمند هستند، مجاز نیست. بنابراین معادن باید پیش از آغاز عملیات استخراج بررسی شوند، گرچه همین بررسی‌های اولیه نیز تخریب زیادی را به کوهستان‌ها وارد می‌کند.