مهاجرت پرخطر حیات‌وحش با احداث سد و جاده

 مهاجرت عمودی و از بالا به پایین حیات وحش در فصل زمستان رخ می دهد. گونه های گیاهخوار که برای به دست آوردن علوفه و غذا از ارتفاعات سرد و برف گیر به پایین دست مهاجرت می کردند، سال هاست که به دلیل هجوم انسان به زیستگاه هایشان و احداث جاده و تردد خودرو، ترجیح می دهند علوفه مورد نیازشان را از روستاهای اطراف مناطق سردسیر به دست آورند. درست به همین دلیل در روزهای سرد و برفی در برخی روستاها و سکونتگاه ها، گونه هایی از حیات وحش مشاهده می شوند که به دلیل ناآگاهی بسیاری از مردم، مورد صدمه قرار می گیرند و تلف می شوند.

سازمان حفاظت از محیط زیست در روزهای گذشته همزمان با بارش دوباره برف در بسیاری از استان ها، درخصوص احتمال مشاهده گونه های حیات وحش در نقاط مسکونی هشدار داد. با این حال کارشناسان معتقدند؛ پرندگان و گونه هایی همچون قوچ و میش در این فصل بیشترین آسیب را از جانب انسان می بینند و هیچ چیز به اندازه آموزش و فرهنگسازی در مورد حیات وحش، نمی تواند نقش مؤثری در حفاظت از این گونه ها ایفا کند.

هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات وحش معتقد است؛ معمولا در سرمای زمستان، پرندگان بیشترین آسیب را می بینند. چرا که برخی مردم آنها را زنده گیری می کنند.

او می گوید: «کبک یکی از این پرندگان است. این پرنده نمی تواند در برف، زیاد پرواز کند و انرژی اش به تحلیل می رود. پاهای کوتاه هم اجازه راه رفتن زیاد در برف را از او می گیرد و مجبور است خود را جایی پنهان کند. اما شکارچی ها با پیدا کردن ردپا، این پرنده را شکار می کنند.»

شکار کبک که برای مصرف خوراکی انجام می شود در اطراف تهران هم دیده می شود و حتی در بعضی روستاها تا 70 کبک در این فصل شکار می شود. بعضی شکارچیان نیز از جست وجوی این پرنده برای یافتن غذا در روزهای برفی سوءاستفاده و با ریختن دانه این پرنده را صید می کنند.

ضیایی معتقد است: این اقدام لطمه جدی به جمعیت کبک ها می زند. دراج نیز پرنده دیگری است که در زمان بارش باران پرهایش خیس و امکان پرواز از آن گرفته می شود و به همین دلیل حتی با دست شکار می شود.»

مهاجرت پرخطر حیات وحش با احداث سد و جاده

از دیگر گونه هایی که در فصل سرد و بارش شدید برف، مورد تهدید قرار می گیرند، قوچ، میش، کل و بز هستند. حتی در مواقعی قوچ و میش ها برای به دست آوردن علوفه و تغذیه، وارد آغل روستاها می شوند که به گفته ضیایی، 2 سرنوشت در انتظار آنهاست. «اگر روستاییان ناآگاه باشند، آنها را می کشند و اگر آگاه باشند به آنها را علوفه می دهند و بعد از مدتی که از شدت برف و سرما گذشت، رهایشان می کنند.»

قوچ ، میش ، کل و بز از گذشته در زمان برف و سرمای زیاد، مهاجرت های طولانی دارند و از نقاط مرتفع به پایین دست مهاجرت می کنند تا گرسنه نمانند. از البرز به خجیر و سرخه حصار می آیند تا علوفه و غذای زمستانه خود را تامین کنند. اما حالا با احداث جاده ها و سدهای متعددی که زیستگاه شان را تکه تکه و ناایمن کرده، مهاجرت برایشان ناممکن شده و در پشت جاده تنها می توانند نظاره گر عبور خودروهای متعدد باشند و باید خوش شانس باشند که خودروها در حریم زیستگاه، جان شان را نگیرد. دلیل حضور زمستانی گونه های حیات وحش در روستاها همین است؛ آنها دیگر امکان عبور از جاده و سد را ندارند و تلاش می کنند غذایشان را از روستاها تامین کنند. 

ضیایی می گوید: « گردنه قوچک که در مسیر جاده اوشان فشم قرار دارد، سال ها پیش شاهد حضور و عبور گسترده قوچ و میش هایی بود که برای به دست آوردن علوفه در سرمای سخت، با عبور از این نقطه به پایین دست مهاجرت می کردند. شاید گاهی یکی، دو شکارچی آنها را در این مسیر شکار می کردند، اما حالا تردد بسیار زیاد خودروها، امکان عبور و مهاجرت شان را به پایین دست گرفته است.»

یکی از اقداماتی که سال هاست در فصل سرما و بارش برف برای گونه های حیات وحش گیاهخوار انجام می شود، علوفه ریزی است. محیط بان ها دسته هایی از علوفه خشک را در نقاط برف گیر و در ارتفاعات قرار می دهند تا از حضور گونه ها در روستاها و آسیب های احتمالی و تلفات پیشگیری کنند. هرچند این اقدام درمیان کارشناسان حیات وحش منتقدانی هم داشته و با رعایت شروط و الزامات تا حدودی مورد تأیید است، اما به گفته سرهنگ جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت از از محیط زیست، کارشناسان اعلام کرده اند، علوفه دهی در فصل زمستان تا حدود 60درصد از تلفات حیات وحش جلوگیری کرده است.

گوشتخوارها در برف هجوم نمی آورند

معمولا گونه هایی که در روزهای سرد برفی به دیگر نقاط و روستاها مهاجرت می کنند، گونه های علفخوار هستند. آن گونه که هوشنگ ضیایی کارشناس حیات وحش می گوید: «شکار گونه های گوشتخوار همچون پلنگ در فصل زمستان مهیاست و پلنگ ها به راحتی قوچ و میش را شکار می کنند و تا یک هفته از آن تغذیه می کنند.»

او می افزاید: «موردی از حضور پلنگ در روستاها برای به دست آوردن غذا در فصل سرد دیده نشده است. روباه هم از آنجا که حیوان باهوشی است، به راحتی خود را با شرایط زندگی در کنار سکونتگاه های انسانی تطبیق داده است. شغال هم عمدتا در اطراف سکونتگاه ها و مکان تجمع زباله ها حضور دارد.» به جز این موارد، آنچه به عنوان مشکل و تهدید اساسی حیات وحش شناخته می شود، سگ های ولگرد هستند.

هوشنگ ضیایی در این خصوص می گوید: «سگ های ولگرد از بزرگ ترین مشکلات در خجیر، سرخه حصار و... برای گونه های حیات وحش هستند که نه تنها در فصل سرد که در دیگر فصول هم تلفات جدی به حیات وحش وارد می کنند.

بی توجهی سازمان محیط زیست به نقش مؤثر آموزش

سازمان حفاظت محیط زیست شماره تلفن چهار رقمی 1540را برای اعلام مشاهده گونه های حیات وحش و گزارش حضور گونه ها در فصل سرد از سوی مردم برقرار کرده است که البته براساس بررسی های انجام شده، این شماره تلفن در برخی استان ها ازجمله تهران به بوق های ممتد و عدم دسترسی منجر می شود.

هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات وحش می گوید: «آنچه نقش مهمی در مواجهه انسان با حیات وحش ایفا می کند و به حفظ گونه ها منجر می شود، برقراری انس و الفت است.»

او می افزاید: «این موضوع به جز با آموزش های متعدد و فرهنگسازی محقق نمی شود. هنوز بسیاری از مردم از حیوانات می ترسند و آنها را دشمن خود می پندارند و به همین دلیل به آنها آسیب می زنند. سازمان حفاظت از محیط زیست درخصوص آموزش در این حوزه کوتاهی کرده است.»

او به تجربه موفق مشارکت های مردمی در حفظ گونه های حیات وحش، کاهش آسیب های وارد شده به جانوران و کاهش شکار آنها در پارک ملی گلستان اشاره کرد و گفت: «جمعیت قوچ و میش 3 سال قبل در این مجموعه 2500راس بود که طی 3 سال آموزش و مشارکت جامعه محلی و حتی شکارچیان، با کاهش شکار در این محدوده، جمعیت گونه های حیات وحش 2 برابر شد. این اتفاق نه به دلیل زاد و ولد که به دلیل آرامش زیستگاه ایجاد شد و حتی مهاجرت قوچ و میش ها از دیگر نقاط به پارک ملی گلستان رخ داد. همین تلاش هاست که باید مورد توجه و الگوسازی قرار بگیرد.»

قوچ ، میش، کل و بز از گذشته، در زمان برف و سرمای زیاد، مهاجرت های طولانی دارند و از نقاط مرتفع به پایین دست مهاجرت می کنند تا گرسنه نمانند