◄ کم‌توجهی مسئولان صنعت هوانوردی به سلامت روحی کارکنان/ روانشناسی هوانوردی کلید واژه جدید صنعت
امروزه با گسترش صنعت حمل‌ونقل هوایی، جهان به نقش اساسی «روانشناسی هوانوردی» پی برد؛ تحولات ساختاری و فنی هواپیماها در جنگ جهانی دوم و اهمیت یافتن قابلیت‌های روانی و ذهنی خلبان در کنترل هواپیما باعث شد که حوزه جدیدی به نام «روانشناسی هوانوردی» از سایر بخش‌ها متمایز شود.
اکرم فیض آبادی: امروزه با گسترش صنعت حمل‌ونقل هوایی، جهان به نقش اساسی «روانشناسی هوانوردی» پی برده؛ تحولات ساختاری و فنی هواپیماها در جنگ جهانی دوم و اهمیت یافتن قابلیت‌های روانی و ذهنی خلبان در کنترل هواپیما باعث شد که حوزه جدیدی به نام «روانشناسی هوانوردی» از سایر بخش‌ها متمایز شود.
به گزارش خبرنگار تین‌نیوز، روانشناسی هوانوردی در حوزه ادراک فرآیندهای شناختی، تفاوت‌های فردی، گزینش و آموزش فشار روانی تطابق توانمندی‌های فرد با هواپیما و شغل پرواز، قابلیت‌های روانی – ذهنی خلبان به بررسی و ارائه راهکار می‌پردازد که این موضوع با فضانوردان، خلبانان، هدایت‌کنندگان، خدمه پرواز، هوایی، مسافران حمل‌ونقل هوایی مرتبط است.
لازم است که بدانید، دخالت روانشناس می‌تواند در ایمنی پرواز نقش بسیار مؤثری باشد؛ برای مثال آموزش خلبان همیشه پرهزینه بوده و امروزه در قیاس با ارزش هواپیما مساوی است، این هزینه زمانی تلف می‌شود که خلبان و هواپیما در یک حادثه از بین بروند، به همین خاطر روانشناسان هوایی در بررسی‌های خود خطای انسانی را قبل از حادثه ارزیابی می‌کنند.
در راستای همین مقدمه مصاحبه‌ای با زهرا زیارتی‌کرد مؤسس انجمن روانشناسی هوانوردی خواهیم داشت.
خانم زیارتی در ابتدا کمی درباره تأسیس موسسه روانشناسی هوانوردی توضیح دهید.
تقریبا از سه سال گذشته کار تاسیس «انجمن روانشناسی هوانوری» را بدون حمایت هیچ نهاد و سازمانی شروع کردم و اواخر سال 95 ثبت رسمی شده و هم‌اکنون دارای فضای اختصاصی بوده و پذیرای عزیزان صنعت هوانوردی است.
این موسسه با اعضای علمی و فنی باتجربه‌ایی از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، کپتن سید حسین شوبیری و دکتر علیرضا پیرخائفی متخصص ژنومیک رفتاری و ... در تعامل است چراکه یکی از موضوعات مورد توجه انستیتو دعوت از خلبانان و صاحب‌نظران باتجربه این صنعت است و به‌شدت از این موضوع استقبال می‌کند.
و از آنجایی که در چشم‌انداز این موسسه، بومی‌سازی رشته روانشناسی هوانوردی در ایران با استفاده از تخصص بزرگان این صنعت جزو اهداف مهم در نظر گرفته شده است نیاز است تا متخصصان این صنعت ما را همراهی کنند.
چه شد که به فکر راه‌اندازی موسسه روانشناسی هوانوردی در ایران افتادید؟
با توجه به تجربیات و مطالعاتی که از سال 1374 تاکنون در زمینهٔ مسائل اجتماعی-فرهنگی به ویژه (آسیب‌شناسی) داشتم و همچنین موضوع رساله دکتری بنده که درباره بررسی نقش عوامل انسانی در بروز سوانح هوایی و پیشگیری از بروز سوانح و ایمنی هوانوردی است به نقش مهم عوامل انسانی در بروز سوانح هوایی پی بردم.
بسیاری از سوانح هوایی با توجه به شرایط نامطلوب روحی و روانی رخ می‌دهد که اگر قبل از حادثه به این موضوع پی‌برده می‌شد شاید بسیار از سوانح به این اندازه صدمات جانی نداشت. اگر یک خلبان در هنگام هدایت پرواز در شرایط روحی مطلوب باشد می‌تواند در مقابل حوادث عکس‌العمل بهتری از خود نشان دهد.
پس از تحقیقاتی که بنده انجام دادم متوجه رابطه مستقیم علم روانشناسی با سوانح هوایی شدم چراکه عامل انسانی نقش بسیار پررنگی با بروز حوادث هوایی دارد. در این علم مسائلی که روی عامل انسانی تأثیرگذار است مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ مانند استرس و اضطراب.
آیا در ایران دانشگاهی برای تدریس این رشته وجود دارد؟
خیر؛ متأسفانه در کشور به این موضوع تاکنون پرداخته نشده است و به مسئله سلامت روح و روان کارکنان صنعت هوانوردی کم‌توجهی می‌شود و مسئولان صنعت از کنار آن به راحتی عبور می‌کنند.
شاید جالب باشد بدانید که بسیار از کارکنان هواپیمایی برای چکاب‌های ضروری به کلینیک گمرک مراجعه می‌کنند که دارای کمترین امکانات پزشکی است؛ این در حالیست که می‌بایست شان، خدمه و کارکنان صنعت هوانوردی حفظ شود.
این رشته محدود به ۳ دانشگاه است که ۲ دانشگاه در انگلستان و ۱دانشگاه در فلوریداست.
باید متولیان صنعت هوانوردی بخصوص سازمان هواپیمایی کشوری به این نکته توجه داشته باشند که سنگ بنای ارتقاء کیفی و کمی از پیشرفت آموزش و سلامت شکل می‌گیرد و این دو رابطه‌ایی مستقیم و خطی با یکدیگر دارند.
مجموعه‌ای از این اتفاق‌ها بنده را به این سمت‌وسو کشاند که این رشته را در ایران بارگذاری کنم که این موضع حدود سه سال به طول انجامید؛ در این مدت بنده با سازمان و نماینده ایران در ایکائو مکاتبه کردم و خوشبختانه این موضوع در ایکائو مورد تائید قرار گرفت.
در آن نامه به‌وضوح اعلام شد که موضوع عوامل انسانی _ روانشناسی در هوانوردی باید با توجه انکس 19 ایکائو مورد توجه جدی قرار بگیرد، چرا که اکنون ایکائو از این موضوع در ایران که موسسه‌ایی در این راستا اقدامات انجام می‌دهد، آگاه شده است.
حتی بنده به وزیر راه و شهرسازی نامه نوشتم و به‌ضرورت توجه به روانشناسی هوانوردی در صنعت تأکید کردم و جناب آخوندی این موضوع را در نهایت مثبت ارزیابی کرد اما متأسفانه در سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان متولی صنعت هوایی تاکنون به این موضوع پرداخته نشده است.
سازمان هواپیمایی باید ایرلاین‌ها را ملزم به گذراندن دوره‌های تخصصی این رشته کرده و در عوض امتیازات و ارتقاء شغلی برای این گروه در نظر بگیرد .
آیا تاکنون از ایران برای تدریس به کارکنان صنعت هوایی درخواستی داشته‌اید؟
بله، از شرکت‌های صنعت هوایی و ایرلاین‌های مختلف برای آموزش با بنده تماس گرفته شد در همین راستا برای آموزش نیاز به اخذ مجوز موسسه روانشناسی هوانوردی بود که خوشبختانه این مهم محقق شد.
اهالی صنعت هوانوردی باید به این نتیجه برسند که با توجه به فضای پرتنش و استرس‌زا موجود برای مدیریت ایمنی پرواز نیاز به آموزش دارند تا در نهایت به مهم‌ترین موضوع صنعت هوانوردی یعنی «ایمنی» دست پیدا کنیم.
باید نیاز آموزش روانشناسی در صنعت هوانوردی حس شود و تمام کارکنان مورد ارزیابی علم روانشناسی قرار بگیرند چه کادر پرواز و چه کادر زمینی؛ حتی اهمیت این موضوع به قدری است که باید به مسافران حمل‌ونقل هوایی نیز آموزش داده شود.
مهم‌ترین اهداف موسسه روانشناسی هوانوردی چیست؟
تأسیس شعبه بین‌المللی هوانوردی توسط ایران، تشکیل اتحادیه مراکز آموزشی هوانوردی، فراخوان به ایرلاین‌ها بین‌المللی جهت معرفی و دعوت افراد دریافت خدمات، تعامل سازنده با مراکز علمی، پژوهشی و دانشگاهی به‌منظور تربیت هوانوردان متخصص، ارتباط با ایکائو و یاتا در راستای ایجاد موسسه و کارگروه تخصصی روانشناسی، دریافت ایزوها و گواهی‌نامه‌های بین‌المللی برای استانداردسازی آموزشی، تائید و تصویب رشته روانشناسی هوانوردی در ایران بخشی از اهداف ما در این انجمن است.
سوال: مهم ترین چالش پیش روی شما چیست؟
توجه جدی به بخش آموزش و پژوهش، آماده و فراهم کردن زیرساخت‌ها و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری. به طور مثال خلبان‌های ما برای گذراندن کورس‌های خود در خارج از ایران هزینه فراوانی را متحمل می‌شوند تا بتوانند از سیمولاتور و شبیه‌سازهای پیشرفته آموزشی استفاده کنند و یا دوره‌های خاصی را بگذرانند در صورتی که توجه به بخش آموزش و فراهم آوردن امکانات لازم وحمایت‌های مراکزی مانند این‌ها که اهدافی در راستای اهداف سازمان هواپیمایی کشور دارد می‌توانند کمک‌کننده باشد.
دانشکده صنعت هواپیمایی کشوری با قدمت چندین ساله متاسفانه در سال‌های اخیر متروکه شده است! واقعا جای دلسوزی فراوان دارد.
این رشته مهم در ایران غریب است و توجه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها را برای کاربردی کردن آن می‌طلبد؛ وزارت علوم، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت راه و شهرسازی و سازمان هواپیمایی کشوری همگی از متولیان اجرایی شدن این رشته در ایران هستند.
برنامه و چارت‌های آموزش این رشته نوشته شده و همه دروس با سرفصل درس‌های ۳ دانشگاه‌های دیگر در جهان تطبیق داده شده و برای دوره کارشناسی ارشد درحال بارگزاری برای علاقمندان است .
