گوادر و چابهار؛ رفیق یا رقیب؟
|
تین‌نیوز| تا وقتی طرح توسعه بندر چابهار افتتاح نشود و تا وقتی بندر گوادر به طور کامل به بهره‌برداری نرسد، پاسخ این پرسش که چابهار و گوادر رفیق هم‌اند یا رقیب، روشن نمی‌شود؛ دو بندر در سواحل دریای عمان که یکی در جنوب شرقی ایران است و دیگری، حدود ۱۰۰کیلومتر آن‌سوتر، در جنوب غربی پاکستان.
به گزارش روزنامه گسترش تجارت، اگرچه کارشناسان بندری همواره از رقابت این دو بندر ـ البته بعد از بهره‌برداری کامل از هر کدام ـ سخن می‌گویند اما مسئولان و دست‌اندرکاران امور بندری ـ چه در ایران و چه در پاکستان ـ نظر دیگری دارند و همواره یادآوری می‌کنند این دو بندر، قرار است همکار هم باشند؛ نه رقیب.
در این میان نکته‌ای که چالش «رقابت یا رفاقت» این دو بندر را پررنگ‌تر می‌کند موقعیت فعلی بندر گوادر و توجه به این مسئله است که این بندر توانسته زودتر پا در مسیر توسعه و همکاری‌های مشترک بین‌المللی بگذارد و از ظرفیت‌های خود، به طور عملی استفاده کند. به نظر می‌رسد رمز موفقیت گوادر در این زمینه تسهیل در حضور سرمایه‌گذاران خارجی است. درواقع پاکستان با تسهیل حضور سرمایه‌گذاران چینی، توانسته طرح توسعه گوادر را پیش ببرد، درحالی که در ایران، سال‌هاست از تمایل هند، افغانستان و چین برای حضور در بندر چابهار سخن گفته می‌شود و باوجود قراردادهای امضا شده، هنوز اقدام قابل توجهی در این بندر انجام نشده است.
به گزارش گسترش تجارت، موقعیت جغرافیایی چابهار در جنوب شرقی کشور، جایگاه استراتژیکی نصیب این بندر در برنامه‌ریزی‌های کلان کرده است. این بندر که در نقطه تلاقی آب‌های دریای عمان و اقیانوس هند قرار دارد و به‌همین دلیل، تنها بندر اقیانوسی ایران لقب گرفته، به تنهایی ۳۰۰ کیلومتر از مرز دریایی کشور را تشکیل می‌دهد و از همین رو، علاوه بر آمادگی داشتن برای عملیات تخلیه و بارگیری، موقعیت مطلوبی برای ترانشیپ کالا به بنادر دیگر منطقه دارد. از سوی دیگر چابهار نزدیک‌ترین فاصله زمینی را با همسایه‌های شرقی ایران یعنی پاکستان و افغانستان و از آنجا، با آسیای میانه دارد، به همین دلیل، از جایگاه ارزشمندی در حوزه ترانزیت کالا برخوردار است.
با در نظر گرفتن همین موقعیت است که بندر چابهار را کلید توسعه شرق کشور می‌دانند و طرح توسعه این بندر از چند سال پیش کلید خورده است. براساس سخن بهروز آقایی، مدیر بندر چابهار (بندر شهید بهشتی)، طرح توسعه این بندر در حال حاضر پیشرفت فیزیکی بیش از ۸۳ درصدی دارد و می‌توان امیدوار بود که تا پایان سال جاری، فاز نخست این طرح به بهره‌برداری برسد. با بهره‌برداری از این فاز، ظرفیت بندر از ۲/۵ میلیون تن فعلی به ۸/۵میلیون تن خواهد رسید. به گفته آقایی، ظرفیت بندر چابهار بعد از فاز پنجم توسعه، برای ۸۵ میلیون تن طراحی شده است.
در میان تمامی کشورهایی که برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و بهره‌گیری از موقعیت ویژه آن در توسعه تجارت دریایی‌شان پیش‌قدم شده بودند، هند موفق شد یک گام رو به جلو بردارد و از فاز مذاکره وارد فاز قرارداد با ایران شود. براین اساس قرار است این کشور ۸۵ میلیون دلار برای تهیه تجهیزات بندری چابهار سرمایه‌گذاری و بعد از ۱۰ سال نگهداری و اپراتوری، تجهیزات مستقر در بندر را به ایران واگذار کند.
به گفته کارشناسان هند در نظر دارد با توسعه بندر چابهار، هزینه حمل‌ونقل کالا به آسیای مرکزی و خلیج‌فارس را حدود یک سوم کاهش دهد، با این حال، به نظر می‌رسد این کشور هنوز گامی برای عمل به این قرارداد برنداشته و اخبار جدید نشان می‌دهد دولت هند ادعا کرده ایران نتوانسته اسناد لازم برای استفاده از این فاینانس را فراهم کند! از صحت و سقم این ادعا که بگذریم؛ مهم این است که سرمایه‌گذاری خارجی در چابهار هنوز به مرحله عمل نرسیده است.
رقیبی در همسایگی
بندر گوادر با ۶۰ کیلومتر مرز با دریای عمان، در جنوب غربی پاکستان و در موقعیت مناسبی برای تجارت دریایی این کشور با افغانستان، چین و کشورهای آسیای میانه قرار دارد. این بندر ظرفیت پهلوگیری کشتی‌های بزرگ باری را دارد و در صورت توسعه، علاوه بر این چند کشور، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و حتی روسیه نیز می‌توانند از موقعیت ویژه این بندر برای اتصال به آب‌های اقیانوس هند استفاده کنند.
چین موفق شده به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی، در چند سال گذشته حضور خود را در گوادر تثبیت و با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این بندر، زمینه را برای توسعه سریع‌تر آن ـ به نفع خود ـ فراهم کند. البته به نظر می‌رسد هنوز این سرمایه‌گذاری به طور کامل به ثمر ننشسته، زیرا مسئولان شرکت چینی که طرح توسعه بندر گوادر پاکستان را مدیریت می‌کنند، وعده داده بودند این بندر با ظرفیت جابه‌جایی حدود یک میلیون تن کالا، پیش از فرارسیدن سال ۲۰۱۷میلادی با تمام ظرفیت فعالیت خواهد کرد اما وزیر بنادر و کشتیرانی پاکستان می‌گوید تا راه‌اندازی کامل بندر گوادر، دست‌کم ۳ سال دیگر زمان لازم است. به گفته او حجم تجارتی که هم‌اکنون از طریق بندر گوادر انجام می‌شود بسیار ناچیز است و مسئولان امیدوارند با آغاز فعالیت کامل، جهشی در بخش اقتصادی این بندر اتفاق بیفتد.
فرصت یا تهدید؟
درحالی که همین حالا کشتی‌های تناژ و دارای آبشخور بالا، می‌توانند در آب‌های عمیق سواحل بندر گوادر پهلو بگیرند مسئولان امیدوارند با بهره‌برداری از طرح توسعه بندر چابهار، امکان پهلودهی کشتی‌هایی با ظرفیت ۱۲ تا ۱۴ هزار تی‌ای‌یو کانتینری در این بندر فراهم شود.
از سوی دیگر سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر در حال اجراست اما سرمایه‌گذاری هند در چابهار در حد پیشنهاد باقی مانده است.
همین مسئله نگرانی‌ها درباره تبدیل شدن گوادر به تهدیدی برای چابهار را افزایش می‌دهد، با این حال برخی معتقدند گوادر با جذب کشتی‌های بزرگ دنیا، می‌تواند برای چابهار بیشتر فرصت باشد تا تهدید.
عبدالحکیم ریگی میرجاوه، رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی زاهدان در پاسخ به گسترش تجارت در این زمینه گفت: به طور قطع سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر برای ایران و چابهار یک فرصت جدید برای آبادانی و توسعه است زیرا می‌توانیم از طریق این بندر از راه زمینی به مرز چین دسترسی یابیم و در بخش دریایی نیز می‌توانیم برخی از کشتی‌های بزرگی که به این بندر می‌آیند را جذب کنیم.
وی افزود: پاکستان قراردادهای خوب و استراتژیکی در زمینه توسعه راه‌های زمینی و دریایی با چین بسته و ما نیز فرصت استفاده از این راه‌ها را خواهیم داشت. درواقع می‌توانیم از مرز میرجاوه و چابهار به چین متصل شویم که فرصت جدیدی برای ترانزیت است. او با بیان اینکه دلیل تاخیر هند در سرمایه‌گذاری در بندر چابهار، مشخص نیست، گفت: این کشور برای حضور در بندر چابهار بسیار ابراز تمایل می‌کرد و اکنون این تاخیر جای سوال دارد.
رییس اتاق بازرگانی زاهدان یکی از دلایل توسعه نیافتن بندر چابهار را معرفی نشدن این بندر به عنوان یک بندر مقصد برای تخلیه و بارگیری کالاهای تجاری دانست و افزود: هنوز زمینه تبدیل این بندر به یک بندر تجاری مانند بندر عباس فراهم نشده، در حالی که بخش خصوصی و دولتی باید همت کنند این بندر مراحل توسعه را طی کرده و به کشورهای دیگر به عنوان یک بندر تجاری با موقعیت مطلوب، معرفی شود و به‌تدریج به جایگاه مدنظر دست یابد. در این زمینه ابتدا باید خودمان پیش‌قدم شویم و تخلیه و بارگیری کالا در این بندر را آغاز کنیم.
باوجود انتقادها از نبود تحرک لازم در طرح توسعه بندر چابهار، ریگی معتقد است ظرفیت‌های این بندر رو به گسترش است.
او در این زمینه گفت: کشتی‌های ۱۰۰ هزار تنی به زودی در این بندر پهلوگیری خواهند کرد.
در زمینه توسعه راه‌آهن منطقه نیز اقدامات خوبی از سمت زاهدان و در چابهار شروع شده و به نظر می‌رسد در شرایط نبود بودجه، دولت تلاش می‌کند منابعی برای توسعه این بندر فراهم کند و در مجموع آنچه در توان بوده به کار گرفته شده است.
در این میان نکته‌ای که چالش «رقابت یا رفاقت» این دو بندر را پررنگ‌تر می‌کند موقعیت فعلی بندر گوادر و توجه به این مسئله است که این بندر توانسته زودتر پا در مسیر توسعه و همکاری‌های مشترک بین‌المللی بگذارد و از ظرفیت‌های خود، به طور عملی استفاده کند. به نظر می‌رسد رمز موفقیت گوادر در این زمینه تسهیل در حضور سرمایه‌گذاران خارجی است. درواقع پاکستان با تسهیل حضور سرمایه‌گذاران چینی، توانسته طرح توسعه گوادر را پیش ببرد، درحالی که در ایران، سال‌هاست از تمایل هند، افغانستان و چین برای حضور در بندر چابهار سخن گفته می‌شود و باوجود قراردادهای امضا شده، هنوز اقدام قابل توجهی در این بندر انجام نشده است.
به گزارش گسترش تجارت، موقعیت جغرافیایی چابهار در جنوب شرقی کشور، جایگاه استراتژیکی نصیب این بندر در برنامه‌ریزی‌های کلان کرده است. این بندر که در نقطه تلاقی آب‌های دریای عمان و اقیانوس هند قرار دارد و به‌همین دلیل، تنها بندر اقیانوسی ایران لقب گرفته، به تنهایی ۳۰۰ کیلومتر از مرز دریایی کشور را تشکیل می‌دهد و از همین رو، علاوه بر آمادگی داشتن برای عملیات تخلیه و بارگیری، موقعیت مطلوبی برای ترانشیپ کالا به بنادر دیگر منطقه دارد. از سوی دیگر چابهار نزدیک‌ترین فاصله زمینی را با همسایه‌های شرقی ایران یعنی پاکستان و افغانستان و از آنجا، با آسیای میانه دارد، به همین دلیل، از جایگاه ارزشمندی در حوزه ترانزیت کالا برخوردار است.
با در نظر گرفتن همین موقعیت است که بندر چابهار را کلید توسعه شرق کشور می‌دانند و طرح توسعه این بندر از چند سال پیش کلید خورده است. براساس سخن بهروز آقایی، مدیر بندر چابهار (بندر شهید بهشتی)، طرح توسعه این بندر در حال حاضر پیشرفت فیزیکی بیش از ۸۳ درصدی دارد و می‌توان امیدوار بود که تا پایان سال جاری، فاز نخست این طرح به بهره‌برداری برسد. با بهره‌برداری از این فاز، ظرفیت بندر از ۲/۵ میلیون تن فعلی به ۸/۵میلیون تن خواهد رسید. به گفته آقایی، ظرفیت بندر چابهار بعد از فاز پنجم توسعه، برای ۸۵ میلیون تن طراحی شده است.
در میان تمامی کشورهایی که برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و بهره‌گیری از موقعیت ویژه آن در توسعه تجارت دریایی‌شان پیش‌قدم شده بودند، هند موفق شد یک گام رو به جلو بردارد و از فاز مذاکره وارد فاز قرارداد با ایران شود. براین اساس قرار است این کشور ۸۵ میلیون دلار برای تهیه تجهیزات بندری چابهار سرمایه‌گذاری و بعد از ۱۰ سال نگهداری و اپراتوری، تجهیزات مستقر در بندر را به ایران واگذار کند.
به گفته کارشناسان هند در نظر دارد با توسعه بندر چابهار، هزینه حمل‌ونقل کالا به آسیای مرکزی و خلیج‌فارس را حدود یک سوم کاهش دهد، با این حال، به نظر می‌رسد این کشور هنوز گامی برای عمل به این قرارداد برنداشته و اخبار جدید نشان می‌دهد دولت هند ادعا کرده ایران نتوانسته اسناد لازم برای استفاده از این فاینانس را فراهم کند! از صحت و سقم این ادعا که بگذریم؛ مهم این است که سرمایه‌گذاری خارجی در چابهار هنوز به مرحله عمل نرسیده است.
رقیبی در همسایگی
بندر گوادر با ۶۰ کیلومتر مرز با دریای عمان، در جنوب غربی پاکستان و در موقعیت مناسبی برای تجارت دریایی این کشور با افغانستان، چین و کشورهای آسیای میانه قرار دارد. این بندر ظرفیت پهلوگیری کشتی‌های بزرگ باری را دارد و در صورت توسعه، علاوه بر این چند کشور، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و حتی روسیه نیز می‌توانند از موقعیت ویژه این بندر برای اتصال به آب‌های اقیانوس هند استفاده کنند.
چین موفق شده به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی، در چند سال گذشته حضور خود را در گوادر تثبیت و با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این بندر، زمینه را برای توسعه سریع‌تر آن ـ به نفع خود ـ فراهم کند. البته به نظر می‌رسد هنوز این سرمایه‌گذاری به طور کامل به ثمر ننشسته، زیرا مسئولان شرکت چینی که طرح توسعه بندر گوادر پاکستان را مدیریت می‌کنند، وعده داده بودند این بندر با ظرفیت جابه‌جایی حدود یک میلیون تن کالا، پیش از فرارسیدن سال ۲۰۱۷میلادی با تمام ظرفیت فعالیت خواهد کرد اما وزیر بنادر و کشتیرانی پاکستان می‌گوید تا راه‌اندازی کامل بندر گوادر، دست‌کم ۳ سال دیگر زمان لازم است. به گفته او حجم تجارتی که هم‌اکنون از طریق بندر گوادر انجام می‌شود بسیار ناچیز است و مسئولان امیدوارند با آغاز فعالیت کامل، جهشی در بخش اقتصادی این بندر اتفاق بیفتد.
فرصت یا تهدید؟
درحالی که همین حالا کشتی‌های تناژ و دارای آبشخور بالا، می‌توانند در آب‌های عمیق سواحل بندر گوادر پهلو بگیرند مسئولان امیدوارند با بهره‌برداری از طرح توسعه بندر چابهار، امکان پهلودهی کشتی‌هایی با ظرفیت ۱۲ تا ۱۴ هزار تی‌ای‌یو کانتینری در این بندر فراهم شود.
از سوی دیگر سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر در حال اجراست اما سرمایه‌گذاری هند در چابهار در حد پیشنهاد باقی مانده است.
همین مسئله نگرانی‌ها درباره تبدیل شدن گوادر به تهدیدی برای چابهار را افزایش می‌دهد، با این حال برخی معتقدند گوادر با جذب کشتی‌های بزرگ دنیا، می‌تواند برای چابهار بیشتر فرصت باشد تا تهدید.
عبدالحکیم ریگی میرجاوه، رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی زاهدان در پاسخ به گسترش تجارت در این زمینه گفت: به طور قطع سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر برای ایران و چابهار یک فرصت جدید برای آبادانی و توسعه است زیرا می‌توانیم از طریق این بندر از راه زمینی به مرز چین دسترسی یابیم و در بخش دریایی نیز می‌توانیم برخی از کشتی‌های بزرگی که به این بندر می‌آیند را جذب کنیم.
وی افزود: پاکستان قراردادهای خوب و استراتژیکی در زمینه توسعه راه‌های زمینی و دریایی با چین بسته و ما نیز فرصت استفاده از این راه‌ها را خواهیم داشت. درواقع می‌توانیم از مرز میرجاوه و چابهار به چین متصل شویم که فرصت جدیدی برای ترانزیت است. او با بیان اینکه دلیل تاخیر هند در سرمایه‌گذاری در بندر چابهار، مشخص نیست، گفت: این کشور برای حضور در بندر چابهار بسیار ابراز تمایل می‌کرد و اکنون این تاخیر جای سوال دارد.
رییس اتاق بازرگانی زاهدان یکی از دلایل توسعه نیافتن بندر چابهار را معرفی نشدن این بندر به عنوان یک بندر مقصد برای تخلیه و بارگیری کالاهای تجاری دانست و افزود: هنوز زمینه تبدیل این بندر به یک بندر تجاری مانند بندر عباس فراهم نشده، در حالی که بخش خصوصی و دولتی باید همت کنند این بندر مراحل توسعه را طی کرده و به کشورهای دیگر به عنوان یک بندر تجاری با موقعیت مطلوب، معرفی شود و به‌تدریج به جایگاه مدنظر دست یابد. در این زمینه ابتدا باید خودمان پیش‌قدم شویم و تخلیه و بارگیری کالا در این بندر را آغاز کنیم.
باوجود انتقادها از نبود تحرک لازم در طرح توسعه بندر چابهار، ریگی معتقد است ظرفیت‌های این بندر رو به گسترش است.
او در این زمینه گفت: کشتی‌های ۱۰۰ هزار تنی به زودی در این بندر پهلوگیری خواهند کرد.
در زمینه توسعه راه‌آهن منطقه نیز اقدامات خوبی از سمت زاهدان و در چابهار شروع شده و به نظر می‌رسد در شرایط نبود بودجه، دولت تلاش می‌کند منابعی برای توسعه این بندر فراهم کند و در مجموع آنچه در توان بوده به کار گرفته شده است.
