توقف قطار اکو در خاک پاکستان
قطار اکو که با تردد در مسیر پاکستان- ایران- ترکیه، در سال‌های گذشته زمینه توسعه ترانزیت و تعامل تجاری میان این کشورها را فراهم کرده و زمینه دسترسی ریلی آسان پاکستان و افغانستان به ترکیه و از آنجا به اروپا را ایجاد کرده بود، چند سالی است متوقف شده است.
قطار اکو که با تردد در مسیر پاکستان- ایران- ترکیه، در سال‌های گذشته زمینه توسعه ترانزیت و تعامل تجاری میان این کشورها را فراهم کرده و زمینه دسترسی ریلی آسان پاکستان و افغانستان به ترکیه و از آنجا به اروپا را ایجاد کرده بود، چند سالی است متوقف شده است.
به گزارش گسترش تجارت، دلیل اصلی توقف این قطار، مشکلات ناشی از فرسودگی خط‌آهن و تجهیزات ریلی پاکستان است؛ پاکستانی‌ها این مشکلات را پذیرفته‌اند و در حال تلاش برای رفع آنها هستند.
بنا به گفته مسئولان راه‌آهن ایران، درحال‌حاضر همچنان حمل‌ونقل ریلی بین ایران و پاکستان، کم‌وبیش انجام می‌شود اما خط موجود، هنوز شرایط راه‌اندازی دوباره قطار اکو به‌عنوان یک قطار بین‌المللی، با امکانات حمل بار گسترده را ندارد.
توسعه روزافزون ارتباطات اقتصادی ایران با کشورهای مختلف، به‌ویژه همسایه‌ها، همواره در دستور کار مسئولان قرار داشته و در این زمینه، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی مشترک، از مهم‌ترین اقداماتی است که همواره مورد توجه کشورهاست. در این میان، با توجه به نقش مهم حمل‌ونقل ریلی در توسعه ارتباطات تجاری، اتصال ریلی با همسایه‌ها و افزایش کریدورهای مشترک ریلی با دیگر کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) از جمله نهادهایی است که کشورهای عضو آن، هدف‌گذاری‌های اقتصادی آینده خود را بر محور افزایش تعاملات حمل‌ونقلی بنا نهاده‌اند.
این کشورها شامل افغانستان، جمهوری آذربایجان، ایران، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، تاجیکستان و ازبکستان است که گسترش تجارت، حمل‌ونقل و ارتباطات بین‌مرزی و بهبود زیرساخت‌ها تا سال ۲۰۱۵میلادی را از اهداف مشترک خود قرار داده‌اند.
طرح راه‌اندازی قطار باری در مسیر اسلام‌آباد- تهران- استانبول معروف به قطار اکو یا آی‌تی‌آی برای تقویت همکاری‌های اقتصادی ریلی میان ۳کشور با محوریت حمل‌ونقل ریلی، چند سالی است در دستور کار ۳ کشور قرار گرفته و با وجود چند سال فعالیت، هنوز نتیجه مطلوب را برای مسئولان ۳ کشور و سایر کشورهای عضو سازمان اکو محقق نکرده است.
قطار باری بین اسلام‌آباد- تهران- استانبول، براساس توافق سه‌جانبه میان ۳ کشور پاکستان، ایران و ترکیه در سال ۲۰۰۹میلادی فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرد و نخستین قطار در این مسیر، در تابستان ۲۰۰۹ میلادی، از اسلام‌آباد و از مسیر ایران عازم ترکیه شد. فعالیت این قطار تا دسامبر ۲۰۱۱ میلادی ادامه داشت اما پس از آن، متوقف شد.
دولت پاکستان در نوامبر سال ۲۰۱۳ میلادی، برای تردد دوباره این قطار با هدف ارتقای مبادلات تجاری، تفاهمنامه‌ای با راه‌آهن ترکیه امضا کرد، اما به نظر می‌رسد هنوز مشکلات موجود در این مسیر مشترک ریلی حل نشده و این قطار هنوز نتوانسته آنطور که باید، پا بگیرد و در تعامل تجاری ۳ کشور نقش بازی کند.
برای مذاکره درباره همین مشکلات و راهکارهای سرعت‌بخشیدن به عملکرد آن، در سال‌های اخیر جلسه‌های متعددی بین ۳ کشور و دیگر کشورهای ذی‌نفع از جمله افغانستان و سایر کشورهای عضو اکو برگزار شده که از آن جمله می‌توان به اجلاس روسای راه‌آهن‌های عضو اکو در اردیبهشت امسال در تهران اشاره کرد که راه‌اندازی این قطار، یکی از محورهای آن بود.
همچنین در تیر امسال، نهمین نشست کارگروه ویژه این طرح با حضور ایران، ترکیه و افغانستان در پاکستان برگزار شد تا این کشورها در زمینه راهکارهای سرعت گرفتن رفع موانع موجود در مسیر اجرایی شدن این قطار مذاکره و چانه‌زنی کنند.
براساس آنچه در این جلسه بیان شد، وضعیت نابسامان مسیر ریلی کویته- تفتان در خاک بلوچستان پاکستان، از مهم‌ترین مشکلات موجود در ارتقای وضعیت این مسیر ریلی مشترک است و در همین زمینه، هم‌اکنون پاکستان در حال برنامه‌ریزی برای اجرای طرح نوسازی جاده کویته- تفتان در خاک پاکستان، به‌عنوان بخشی از طرح قطار اکو است. این کار با هدف افزایش کیفیت این اتصال ریلی انجام می‌شود.
تلاش پاکستان برای حل مشکلات
جزییات بیشتر درباره خط‌آهن اکو و آخرین اقدامات انجام شده برای حل مشکلات قطار باری در این مسیر را عباس نظری، مدیرکل امور بین‌الملل شرکت راه‌آهن ایران در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» توضیح داده است.
نظری در بیان وضعیت زیرساخت این خط‌آهن گفت: سال‌های گذشته، وقتی خط‌آهن کرمان- بم- زاهدان در کشور ساخته شد، امکان حمل‌ونقل ریلی بین ایران و پاکستان و از آنجا تا ترکیه فراهم و تا چند سالی نیز این کار انجام شد، اما مشکلاتی در خاک پاکستان مانع از ادامه این روند شده است.
به گفته وی، باتوجه به اینکه مسیر این خط‌آهن در داخل خاک پاکستان فرسوده است و قابلیت جابه‌جایی حجم زیادی از کالا را ندارد، هنوز این خط‌آهن نتوانسته اهدافی را که در زمینه حمل بار مدنظر بوده است، محقق کند.
مدیر کل امور بین‌الملل راه‌آهن ادامه داد: اگرچه با اتصال ریلی ایران و پاکستان، درحال‌حاضر حمل‌ونقل ریلی کالا بین ۲ کشور افزایش پیدا کرده اما با توجه به اینکه قرار است این مسیر بین‌المللی شود و زمینه حمل‌ونقل ریلی بین ۳ کشور ایران، پاکستان و ترکیه را فراهم کند، باید نخست زمینه‌هایی محقق شود. به‌عنوان نمونه بحث روزآمد بودن خط ریلی و امکانات آن از ملزومان است که پاکستان در این زمینه مشکلاتی دارد.
او توضیح داد: علاوه بر مشکلات فرسودگی خط در پاکستان، لکوموتیوهای این کشور نیز فرسوده است و تلاش‌ها متمرکز بر حل این مشکلات است.
نظری با اشاره به برگزاری برخی جلسه‌ها بین ایران و پاکستان و سایر کشورهای ذی‌نفع در این مسیر ریلی یادآوری کرد: در اجلاسی که به تازگی در پاکستان در این زمینه برگزار شد، مسئولان ارشد حوزه ریلی این کشور اعلام کردند برای حل مشکلات در خاک پاکستان، قرار است بانک توسعه اسلام (آی‌دی‌بی) تسهیلاتی در اختیار این کشور قرار دهد تا طرف پاکستانی بتواند مشکلات موجود در مسیر کویته-تفتان، یعنی مسیری که به مرز ایران می‌رسد را بازسازی کند.
پیش از این نیز پاکستان برای حل مشکلات خط‌آهن خود از وام ۸ میلیارد دلاری چین استفاده کرده بود.
حمل مسافر هنوز در برنامه نیست
آنطور که مدیرکل امور بین‌الملل راه‌آهن ایران می‌گوید، درحال‌حاضر قطار مشترک پاکستان- ایران- ترکیه فقط ویژه حمل‌ونقل باری است و هنوز بحث استفاده از این خط برای کاربری‌های مسافری مطرح نشده است.
آنطور که او می‌گوید، با توجه به متفاوت بودن عرض خط ریلی پاکستان با ایران (و سایر کشورهای آی‌سی‌اس) در عمل، حمل‌ونقل کالا بین دو کشور در این مسیر، به صورت ترکیبی- و نه فقط ریلی- انجام می‌شود و در چنین شرایطی، نمی‌توان از حمل‌ونقل مسافری سخن گفت.
البته براساس آنچه پیش‌تر مسئولان پاکستانی گفته‌اند، به نظر می‌رسد کاربرد مسافری خط ریلی پاکستان- ایران- ترکیه نیز در دستور کار این خط قرار دارد زیرا آنها تاکید کرده‌اند مردم پاکستان و بنگلادش باید بتوانند با استفاده از این خط ریلی و با گذر از ایران، به اروپا دسترسی داشته باشند.
با توجه به آخرین سخنان مسئولان پاکستانی درباره حل مشکلات این اتصال ریلی در پاکستان، به نظر می‌رسد هم برای تقویت تعامل ریلی ایران و پاکستان و هم برای کاربری مسافری این خط باید تا سال‌ها منتظر باشیم، زیرا وزیر راه‌آهن پاکستان به تازگی اعلام کرده بهسازی خط ریلی این کشور، ۶ تا ۷ سال طول خواهد کشید.
