◄ بخش سوم/ جایگاه زنجیره کالا در اکوسیستم کسب و کار جدید

در یادداشت‌های قبلی در خصوص تبیین مفهوم زنجیره  کالا و برتری آن بر مفهوم زنجیره تامین  و تبیین مفاهیم کلیدی مربوط به زنجیره کالا شامل دامنه کسب و کار، تبادل (جریان اطلاعات و مالی) و موقعیت کالا مطالبی در جهت ارایه توضیحات مختصر در خصوص مبانی نظری این دیدگاه ارایه شد. در یادداشت جدید، قصد ارایه جایگاه زنجیره کالا، لجستیک، اکوسیستم، بلاک‌چین و موارد و مفاهیم مرتبط دیگری است که این روزها زیاد به گوش می‌خورد. 

شاید بتوان با اطمینان بسیار بالا این واقعیت را بیان کرد و به همه جنبه‌های تسلط بشر بر پدیده‌ها تعمیم داد که اصولا قدرت بشر در کنترل پدیده‌هاست و لاغیر. از سویی وقتی انسان با پدیده‌های بزرگ و مقیاس‌های عظیم  برخورد می‌کند سعی در محدودسازی تاثیرپذیری آن پدیده از عوامل و نیروهای محیطی می‌کند که بتواند با نیروی کمتر و وابستگی محدودتر پدیده به محیط اطراف، متغیرهای مستقل را که باعث تاثیرگذاری بر آن پدیده می‌شوند را محدود نموده و امکان کنترل بر این پدیده‌های بزرگ که از طریق مقیاس‌های عظیم قابل اندازه‌گیری هستند را فراهم کند.

زنجیره کالا خود نوعی از همین تلاش انسان (مدیر یا صاحب کار و سرمایه) برای محدودسازی بازیگران در صحنه و امکان کنترل بر دامنه کسب و کار است و از این طریق تلاش می‌شود با تعداد محدودتری شرکای تجارتی، فراهم‌سازی امکان دیکته خواست‌ها و انتظارات و گردش مالی متناسب با حجم نقدینگی و بازار محدود و تعریف شده جهت جلوگیری از رقابت و درگیری با عوامل تاثیرگذار، بیشتر مهیا می‌شود. اگر این دامنه متناسب با حجم کسب و کار مورد نظر نباشد، قطعا به توان و نیروی به‌مراتب بیشتری نیاز است. بنابراین می‌توان زنجیره کالا را همان چارچوب و دامنه کسب و کار تعریف کرد که از طریق مجموعه روابط کالا به‌صورت عمودی و افقی شکل می‌گیرد. 

زمانی که کالا از شکلی به شکل دیگر تغییر می‌کند مثلا مواد اولیه به محصول، تغییر مورد نظر، تغییر عمودی است چرا که حرکت در زنجیره از سطحی به سطحی دیگر ارتقا می‌یابد. زمانی که کالا به جهت انتقال از نقطه‌ای به نقطه دیگر بسته‌بندی، نگهداری و حرکت داده می‌شود، حرکت مورد نظر افقی است چرا که ماهیت کالا تغییری نکرده و فقط از نظر فیزیکی تغییر محل کرده است.   

از سویی تکنولوژی و دانش بشر نیز در این راه یعنی کنترل هر چه بیشتر بر پدیده‌ها با نیرو و توان کمتر و وابستگی محدودتر به متغیرهای مستقل و تاثیرگذار به وی کمک شایان توجهی می‌کنند. به‌طور مثال تکنولوژی بلاک‌چین چه در عرصه زنجیره کالا و چه در عرصه  نقل و انتقال ارز، سعی دارد که نقش طرف سوم در معامله یعنی شخصی که وظیفه تبادل مالی حاصل از تراکنش‌های رخداده را دارد یا شخصی که وظایف انتقال افقی در زنجیره کالا را به‌عهده دارد را کاسته و حتی حذف نماید. این امر مزیت‌های بسیاری خواهد داشت و سرعت، کنترل و امنیت دامنه را برای دو طرف اصلی یعنی خریدار کالا / سرویس و فروشنده آن افزایش می‌دهد. 

روزگاری بود که توانمندی  بشر بر کنترل و تسلط بر پدیده‌ها به تصوراتی در رابطه با خدایان مختلف محدود می‌شد. بشر از این طریق سعی می‌کرد برای پدیده‌ها یک رابطه علت و معلولی با ساده‌ترین وجه و شکل ممکن تعریف نماید. بشر در این نوع پارادایم صرفا یک ناظر بود نه بازیگر و همین موضوع باعث می‌شد که او کمترین تاثیر بر رویدادها را داشته باشد. در این راستا رفته رفته قوانین حاکم بر این ساختار پیچیده را کشف کرد و توانست محیط‌زیست خود را شناسایی کند. نام این دانش را اکولوژی نامید. محیط‌زیست بشر همان محیط زندگی و کسب و کارش بود و به‌شدت تحت تاثیر قوانین آن قرار داشت.

وضعیت پیشرفت بشر در ادامه تغییر یافت و با استفاده از فناوری توانست قوانین را تغییر بدهد و بازیگران جدیدی را وارد عرصه محیط‌زیست خود نماید که همین موضوع باعث تغییر رفتار و قوانین محیط‌زیستش شد. این محیط جدید تا بدان جا پیش رفت که بشر توانست در فضای مجازی اقدام به ساخت مشابه محیط‌زیست خود نماید و نام آن را اکوسیستم نهاد. اکوسیستم دیگر همچون محیط‌زیست سابق نیست چرا که قوانین و رفتار بازیگران بسیار تحت تاثیر دانش بشر قرار دارد. در این شرایط زنجیره کالا نیز جایگاه خود را در اکوسیستم جدید پیدا کرده است و می‌رود که هرچه بیشتر نقش‌آفرین باشد . اکوسیستم زنجیره کالا نیز از قاعده و اصل بنیادین توانمندی کنترل بشر بر پدیده‌ها ناشی شده است و فقط بازیگر تاثیرگذار و محیط جدیدی بدان اضافه شده است که توانمندی‌های بشر را به‌نحو بسیار وسیع با سینرژی مثبت هم افزایی می‌نماید. 

زنجیره کالا در اکوسیستم کسب و کار جدید البته جایگاه خود را حفظ و حتی معنا و مفهوم قابل درک و جایگاهی منحصر به‌فردی پیدا کرد. چرا؟ به یک دلیل مشخص، حرکت فیزیکی آیتم‌های کالا در این زنجیره. زنجیره کالا همچون چارچوب، فرمول، مدل و نقشه دامنه کسب و کار سازمان‌هاست ولی در دنیای واقعی این فرمول، مدل و ... باید به‌نحو عینی پیاده‌سازی شده و اجرا گردد. در این شرایط زنجیره کالا نیازمند یک وجه و همزاد خود در دنیای واقعی است که مطابق با برنامه، هدف، مدل و نقشه مربوط به زنجیره کالا، عمل کند و حتی مدل زنجیره را به مدلی واقعی‌تر و قابل اجراتر مبدل نماید به‌گونه‌ای که هم متضمن قواعد و قوانین زنجیره کالا باشد و هم همسو، هم‌تراز و هم‌راستا با شرایط دنیای واقعی. در اصطلاح این حرکت فیزیکی کالا چه به‌صورت عمودی و چه افقی، لجستیک نامیده می‌شود. البته تکنولوژی حتی در عرصه لجستیک و حرکت فیزیکی کالا نیز روز به روز نوآوری می‌نماید و تکنولوژی پهپاد، هایپرلوپ و ... از این دست موارد است.

این سه حلقه دانش بشر که شامل لجستیک (حلقه قدیم) زنجیره کالا (حلقه معاصر) و اکوسیستم (حلقه نوین ) هستند می‌روند تا بشر را به جایگاهی برسانند که حتی بتواند قوانین جدیدی برای محیط‌زیست خود تعریف و دیکته کند.