◄ 4 گام نظام‌مند برای اصلاح و بازآفرینی طراحی شهری و امور زیربنایی
نه تنها استفاده از دانش و فناوری با توجه به رشد و توسعه جمعیت امری ضروری است، بلکه در اعمال و اصلاحات ایجاد سازوکارهایی برای انسجام و وحدت رویه بین ذی‌نفعان حکمرانی و مردم نیز مهم و ضروری می‌باشد.
به‌کارگیری دانش، تجربیات موفق بشری، فناوری و نوآوری و... با رویکرد کل‌نگری و ترجیج منافع کل و ملی بر منافع جزیی و بخشی در چهار محور اثرگذار زیر با ملاحظات تاثیرات ترکیبی آنها برشیوه شکل‌گیری معماری شهری، مدل‌های سکونت و ...امور زیربنایی از ضروریات است.
این چهار محور به شرح زیر است:
1- شناسایی جمعیت؛ ترکیب و روند آن و نیازهای معیشتی و تعالی‌بخشی سیستم و مدل‌های اشتغال، الگوی درآمد و هزینه، الگوی تولید و مصرف، توجه به آمایش سرزمین
2- نحوه سکونت؛ ابعاد و اندازه و ترکیب و کارکرد و مفاهیم طراحی ساختمان‌ها
3- معماری شهری؛ امنیت، رعایت محیط زیست، ایمنی، زیبایی و جانمایی، فضاهای عمومی، اداری، بنگاه‌ها، مسکونی و....
4- نحوه و مدل‌های جابه‌جایی اطلاعات، زیر ساخت‌ها، مواد و انسان‌ها
در مجموع می‌توان گفت برای دستیابی بهینه‌ترین راه‌حل‌ها با توجه به محدودیت منابع خدادادی و حفظ تعادل و توازن محیط زیست، حفظ سلامتی و ایمنی و به عبارت دیگر توجه به توسعه پایدار در طراحی و بازآفرینی معماری شهری در چهار محور فوق امری اجتناب ناپذیر است.
نگاهی به وضعیت شکل‌گیری شهرها و توسعه خارج از کنترل و به‌دور از معیارهای توسعه پایدار که از بی‌توجهی به ساماندهی مشاغل و تقسیم کار متناسب و متوازن ناشی می‌شود و رشد بی‌رویه ساختارهای حاکمیتی و ...خصوصی (نهادها، ادارات و موسسات، بنگاه‌های ناکارآمد) و به‌دنبال آن جابه‌جایی‌های غیر منطقی و مخرب که انواع آلودگی‌ها و اتلاف منابع طبیعی اعم از انرژی و همچنین ایجاد اتلاف منابع مالی و معنوی را باعث می‌شود، بیانگر این امر است.
از سوی دیگر توجه به تجربه‌های موفق تاریخی نظیر نظام شهرسازی در دوران صفویه و ساماندهی مشاغل و جانمایی‌های مناسب اعم از مسجد، مدرسه، بازار، میدان‌گاه، حمام و...که نمونه‌ای موفق در فناوری بومی شده برگرفته از تجربیات و دانش بشری است، نه تنها در زمان پیدایش از کارکردی متعالی برخوردار بوده، بلکه به یک میراث ارزشمند ومنبع درآمد گردشگری برای نسل آینده تبدیل شده است.
به‌کارگیری فناوری تهویه در قالب طراحی بادگیرها در ساختمان‌ها با حفظ زیبایی و تقارن نیز نمونه دیگری از به‌کارگیری فناوری است که امروز این فناوری در سطح بسیار پیشرفته‌تر و در مقیاس بزرگتر سر از کشور امارات متحده و آمریکا درآورده است.
بر این اساس در عصر فعلی که عصر دانایی و انفجار اطلاعات و فناوری است و چرخه حیات برخی از محصولات به زمان‌های بسیار کوتاه و غیرقابل باور رسیده به‌کارگیری این فناوری‌ها با توجه به ملاحظات چهار محور ذکر شده در راستای توسعه پایدار امری ضروری است و بی‌توجهی به این امر نه تنها منابع مالی و استعدادهای انسانی را به تباهی می‌کشد، بلکه آن‌چنان معضلات و مشکلات پیچیده‌ای را ایجاد می‌کند، که تبدیل به یک خلق وخو و فرهنگ شده و عملاً اصلاحات را دشوار و ناممکن می‌سازد.
وجود انواع دستگاه‌های حکمرانی اعم از نهادهای حاکمیتی نظیر قوه قضاییه در دادن مجوز و ثبت بنگاه‌ها، وزارتخانه‌ها، نهادهای غیر دولتی و خصوصی، بنیادها، وزارتخانه‌ها و...بالاخره شهرداری‌ها با توجه به عدم انسجام در توجه به ملاحظات مرتبط به توسعه پایدار و یکپارچگی مدیریت، شهرهایی با رشد غیرمتعارف و کارکرد غیرمولد و مصرف‌گرای صرف و آلوده‌کننده محیط زیست وغیر ایمن و ...ایجاد کرده است.
به‌راستی چگونه می‌توان معیارها و عوامل تعالی‌بخش، ایجاد یک شهر و مدل جابه‌جایی را در بین نهادها تغییر داد و ذی‌نفعان متعدد جامعه را، به‌عنوان یک قاعده لازم الاجرا، به‌مثابه یک قانون و وفاق ملی در راستای منافع کل جامعه قرار داد؟ معیارهایی نظیر مدیریت صحیح زمین و فضا، توجه به زیبا و هنری‌سازی شهر، تهویه مناسب، جانمایی مناسب، مدیریت بحران، کاهش انواع آلودگی‌ها، کاهش و مدیریت پسماندهای خطرناک، مدیریت بهینه آب، انرژی و بازیافت و الگوی مناسب و منطقی جابه‌جایی وانتقال اطلاعات، انرژی، آب، فاضلاب و..انتقال انواع مواد مصرفی و خوراکی و معیشتی و جابه‌جایی انسانی.
بنابراین نه تنها استفاده از دانش و فناوری با توجه به رشد و توسعه جمعیت امری ضروری است، بلکه در اعمال و اصلاحات ایجاد سازوکارهایی برای انسجام و وحدت رویه بین ذی‌نفعان حکمرانی و مردم نیز مهم و ضروری می‌باشد.
در این رابطه ایجاد نهاد و سازوکار مدیریت دانایی و فناوری با رویکرد گذشته پژوهی (احیا و توسعه و به‌روز کردن تجربیات موفق پیشینیان و تجربیات اقلیمی)، رصد فناوری و تجربیات موجود سایر جوامع و شناسایی شکاف‌ها، آینده پژوهی، سیاست پژوهی در راستای اعمال اصلاحات و ایجاد معماری و اعمال فرایندهای پایدار و...در راستای توسعه پایدار باید مورد توجه قرار گیرد.
این اصلاحات و انجام این پروژه برای تحقق باید در چهار مرحله زیرین انجام پذیرد:
- مرحله اول: ایجاد ادبیات مشترک و فضای مناسب در توسعه نگاه دانایی‌محور و جامع‌نگر و توجه به حاکم کردن منافع ملی به‌جای منافع بخشی، فردی و جناحی در راستای توانمندسازی، توسعه انسانی، مدیریت صحیح از منابع مادی ومعنوی و...
- مرحله دوم: طراحی فرایندها و سیستم‌های هم‌اندیشی و تشکیل نهادهای مطالعاتی و پژوهش‌های تخصصی و حرفه‌ای و...با رویکرد توسعه پایدار در چهار محور بنیادین؛ شناسایی جمعیت و کارکردهای جمعیتی...، نحوه سکونت و معماری ساختمان‌ها، معماری شهری و مدل‌های جابه‌جایی
- مرحله سوم: طراحی نقشه راه و پیش‌بینی و زمان‌بندی نقاط عطف در رسیدن به مراحل مختلف اصلاح و طراحی‌های مختلف (محصول، ساختار و.....) برای ورود به روند توسعه پایدار با توجه به مطالعات؛ گذشته پژوهی، رصد تجربیات و فناوری‌های مربوطه، آینده پژوهی، سیاست پژوهی، تجربیات اصلاح گرایانه و...
- مرحله چهارم: شناسایی ذی‌نفعان و بازیگران اصلی، موانع و بازدارنده‌ها و محرک‌ها و مشوق‌ها، ایجاد نقش‌های جدید و آموزش‌ها، همراه‌سازی ذی‌نفعان و مردم با اصلاحات و جایگزین‌سازی منافع قبلی با منافع جدید و بازآفرینی سازماندهی وتوسعه نهادها و شرکت‌های حرفه‌ای و...
موارد فوق عمدتاً در رابطه با مقیاس شهری است و ورود به مقیاس‌های بزرگتر در سطوح استان‌ها، مناطق جغرافیایی همسان، کشور و قلمروهای جغرافیایی بزرگتر تا سطح جهانی باید به‌صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.
در بررسی در مقیاس‌های بزرگتر سرزمین، مباحث متفاوتی نظیر موضوع احداث شهرهای جدید، قطبی شدن مناطق با توجه به آمایش سرزمین و سیاست‌های توسعه‌ای نوین در زمینه شهرسازی و ایجاد شهرها و بنادر جدید و... مدل‌های جابه‌جایی متفاوتی از انتقال امور زیربنایی؛ انرژی، آب و مواد و انسان و... با توجه به توسعه انسانی و منافع ملی و بین‌المللی و مباحث راهبردهای سرزمینی مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد.
* کارشناس حمل‌ونقل
