◄ تاثیرات شیوع فراگیر بیماری کرونا بر حمل و نقل دریایی جهان

شیوع بیماری کرونا با وجود آنکه تمام مراکز جمعیتی کشور پهناور و پرجمعیت چین را حداقل در ظاهر درگیر خود نکرد، لیکن به دلیل اعمال ضوابط شدید فاصله گذاری اجتماعی و تعطیلی بسیاری از کارخانجات و مراکز صنعتی و تجاری، تولید و فروش محصولات این کشور کاهش یافت.

با وجود اینکه چین از شیب بحرانی شیوع بیماری کرونا خلاصی یافته و زنجیره تامین کالا در آن جاری شده، لیکن به دلیل تداوم درگیری سایر کشورها با بحران شیوع کرونا، کاهش حجم سفارشات جدید کشورهای مختلف به چین همچنان بر روند تولید در آن کشور آثار کاهنده دارد.

 اکثر کشورهای گرفتار کرونا، حوزه تولید و معاملات تجاری خود را به طور خاص در حوزه فرآورده‌های خوراکی، کالاهای پزشکی و بهداشتی متمرکز نموده و واردات سایر اقلام را به حالت تعلیق یا تعطیل درآورده‌اند که این موضوع به افت شدید صادرات و واردات مواد خام و اولیه، کالاهای نیم ساخته و ساخته شده، خودرو و قطعات یدکی و لاستیک و پلاستیک، کالاهای ساختمانی پروژه ای، البسه، کالاهای لوکس، فولاد، نفت و فرآورده های نفتی و پتروشیمی... شده است.

 با کاهش معاملات بین المللی و تقلیل واردات، صادرات و ترانزیت فیمابین کشورها، حجم تقاضا برای حمل کاهش یافته و ناوگان های تجاری فعال در دریا با مقدار کمتری از کالا در حرکت هستند و خیلی از سفرهای از قبل برنامه ریزی شده آنان نیز کنسل شده است.

 سرعت افت در حوزه حمل و نقل بیشتر از تاثیرات ناشی از بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ برآورد می‌شود.

بروز آثار و تبعات این بحران را می توان در افزایش تعداد کشتی‌های معطل در لنگرگاه‌ها برای یافتن و جمع شدن بار، تعویق تحویل‍دهی کشتی‌های جدید، لغو سفارشات جدید ساخت کشتی‌ها، کاهش و تعلیق ساخت کانتینرهای جدید، کاهش قیمت کشتی‌ها و تقلیل نرخ اجاره آنها، لغو قراردادهای اجاره کشتی‌ها و کانتینرها، سرعت یافتن اسکراب کشتی‌های قدیمی و ... ملاحظه کرد.

 این کاهش تقاضا برای حمل دریایی کالاها به تغییر مسیر کشتی‌ها نیز منجر شده و اغلب خطوط کشتیرانی در تلاش هستند تا در صورت امکان با افزایش تردد در تعداد بیشتری از بنادر در هر مسیر، به افزایش ضریب اشغال ظرفیت کشتی‌هایشان کمک کنند. این رویه بر مدت سیر کشتی‌ها برای رساندن محمولات‌شان به مقاصد مخلف تاثیر گذاشته است.

 با افزایش مدت انتظار محمولات برای انجام حمل دریایی، یاردها و انبارهای بنادر با ازدحام کالا و کانتینرهای منتظر برای تخصیص کشتی از سوی خطوط کشتیرانی به دلیل کافی نبودن حجم بارها برای حرکت اقتصادی کشتیها روبرو هستند. این موضوع شامل بنادر ترانشیپی نیز هست.

کاهش تقاضا برای حمل بار و افزایش عرضه به دلیل ظرفیت آزاد بر روی کشتی‌ها و همچنین کشتی‌های بیکار و نیز کاهش قیمت سوخت و تقلیل هزینه اجاره کشتی‌ها، به تدریج ممکن است به تقلیل نسبی کرایه‌های حمل دریایی بینجامد هرچند که تاکنون خطوط و شرکت‌های کشتیرانی در تلاشند تا با بالا نگهداشتن سطح قیمت کرایه های حمل، خود را از ضرر و زیان ناشی از کاهش ترافیک حمل دریایی در امان نگه دارند.

موضوعات فوق ممکن است تعدادی از خطوط کشتیرانی بزرگ و کوچک دنیا و نمایندگان‌شان را به دلیل عدم موازنه درآمد و هزینه و حجم دیون و استقراضی که دارند در معرض ورشکستگی و زوال قرار دهد.

 بیکار شدن کشتی‌ها به بیکاری خدمه و کارکنان کشتی‌ها انجامیده و این جمعیت بالغ بر ۲ میلیون نفری در سراسر دنیا با چالش روبرو شده اند. این بیکاری و تبعات کاهش سطح اشتغال، به امنیت این صنف و ثبات اجتماعی کشورها لطمه وارد می‌سازد.

 با تقلیل تقاضا برای انرژی در جهان، بعضی از کشورها واردات نفت و فرآورده‌های نفتی و برخی کالاهای پایه صنعتی با قیمت ارزان را افزایش داده‌اند تا در دوران پساکرونا از این ذخیره برای تقویت مزیت‌های رقابتی محصولات و خدماتشان استفاده کنند.

هراس از تداوم کرونا و نیاز به تامین  مایحتاج خوراکی جوامع بشری، بعضی از کشورها را به ذخیره‌گیری کالاهای اساسی و اقلام ضروری استراتژیک وا داشته و از این بابت بازار حمل این‌گونه کالاها از طریق دریا و کشتی‌های فله بر و جنرال کارگو ممکن است با جهش روبرو شود.‌ کشورهایی که امکان ذخیره‌سازی کالاهای اساسی، غلات و حبوبات، برنج، خوراک دام و طیور را در انبارهای خود (بنادر و پسکرانه‌ها) دارند، سعی بر استفاده حداکثری از ظرفیت‌هایشان در این رابطه دارند. در همین حال تعدادی از کشورهای عمده تولید کننده و صادر کننده مواد غذایی حالت انقباضی به خود گرفته اند و برخی از آنها دستورالعمل‌هایی برای عدم صادرات برخی اقلام مهم خوراکی صادر کرده‌اند. (مانند دولت هند که صادرات برنج را فعلاً متوقف ساخته است.)

وقایع اخیر، سطح بهداشت فردی و اجتماعی را در جوامع تغییر داده و این تغییر نگرش باعث افزایش نیاز به کالاهای بهداشتی و پزشکی بین کشورهای مختلف حتی در دوران پسا کرونا خواهد شد که یک بازار جدید در بخش‌های حمل و نقل هوایی و دریایی محسوب می‌شود.

بنادر و خطوط کشتیرانی و اجاره دهندگان کشتی‌ها ناچار خواهند بود اقدامات جدی برای توسعه سطح بهداشت فردی و اجتماعی کارکنان خود به اجرا در آورده و در دوران پسا کرونا نیز آن‌را ادامه دهند و خود را به تجهیزات و امکانات بیشتری برای مراقبت‌های ویژه پزشکی، خدمات کلینیکی و امکانات امداد و نجات مجهز نمایند.

ضرورت پاکسازی و ضدعفونی تجهیزات، کانتینرها، محل‌های نگهداری کالاها، دفاتر و ساختمان‌ها و انبارها و وسایل حمل و نقل شاخه‌های جدیدی را برای ارائه این خدمات ایجاد و تقاضاهای گسترده‌ای را پدید می‌آورد که در بنادر می‌تواند به ایجاد مراکز و ایستگاه‌های ضدعفونی و شستشوی کانتینرها و تجهیزات و  وسایل حمل و نقلی بیانجامد.

مبارزه ملوانان و خدمه کشتیها در ناوگان نظامی و تجاری و مسافری با بیماری کرونا، بر اهمیت موضوع رسیدگی به ایشان در شرایط اضطراری می افزاید. این موضوع حتی ممکن است به تغییر ساختار و نقشه کشتیهای جدید در جهت تقلیل تعداد خدمه و همچنین افزایش امکانات بهداشتی و مراقبتی در داخل کشتیها گردد و نیاز آنها را به انواع وسایل کمکهای اولیه، بهداشتی، ضدعفونی و انواع تنظیفات در هنگام تهیه مایحتاج کشتیها در بنادر مختلف بیافزاید و کسب و کارهای جدیدی را ایجاد کند. از سویی ممکن است در دوران پسا کرونا ضوابط سختگیرانه فعلی در مورد کنترل سلامت، تعویض کرو و تردد خدمه کشتیها در بنادر و شهرهای بندری ادامه یابد و کسب و کارهایی را تحت الشعاع خود قرار دهد.

 به دلیل افت صادرات، بر تعداد کانتینرهای خالی منتظر برای استافینگ کالاها در بنادر و پایانه های بندری افزوده شده و ازدحام زیادی در دپوها قابل پیش بینی است و خطوط کشتیرانی و شرکتهای بهره بردار کانتینرها با افزایش هزینه انبارداری و برخی از آنها با ازدیاد هزینه اجاره کانتینرها بدون آنکه عوایدی برای آنها داشته باشد، روبرو می شوند.

به دلیل مشکلات ارسال و دریافت اسناد پستی و تعطیلی بانکها به دلیل قرنطینه سراسری در کشورهای مختلف، موضوع مبادله اسناد با چالشی جدی روبرو و امکان پهلودهی بعضی از کشتیهای حامل بار و یا ترخیص کالاها برای گیرندگان محمولات پدید نیامده که زیان سنگینی را از بابت هزینه های دموراژ کشتیها و یا هزینه های انبارداری و حق توقف (دیرکرد عودت) کانتینرها پدید آورده است. از اینرو برخی صاحبان کالا تمایلی برای ارسال محمولاتشان به مقاصد بنادری که در آنها شرایط قرنطینه سراسری حاکم است، ندارند.

موضوع فوق باعث شده بعضی از کشورهای توسعه یافته و ممالک در حال توسعه در بنادر و گمرکات خود روال ترخیص کالاها را تا حد امکان تغییر داده و تمهیداتی را مبتنی بر استناد بر اسناد الکترونیکی فراتر از آنچه تا پیش از این بوده، بنا نهند و به ترخیص و خروج محمولات از بنادر و پایانه های بندری و لجستیکی کمک نمایند. این فرایندهای بهبود یافته در دوران پساکرونا نیز تثبیت خواهند شد.

وقوع تحولات اخیر باعث شده تا خیلی از مجموعه ها فرا بگیرند تا چگونه با حداقل نیروی انسانی فعالیتهایشان را با کمترین ضایعات ادامه بدهند. این حقیقت در دوران پسا کرونا به بازنگری اساسی شرکتها، سازمانها و نهادهای مختلف در مورد چارتهای سازمانی و میزان وابستگی آنها به تعداد نیروی انسانی می انجامد‌.

به کارگیری شیوه دورکاری در اکثر بخشها و به ویژه در حوزه ستادی حمل و نقل و کشتیرانی و خدمات بندری، به ادامه این شیوه در دوران پساکرونا نیز منجر می شود و از هزینه شرکتها برای تامین دفاتر عریض و طویل برای حضور همزمان تعداد زیادی از پرسنل در محل کار، میکاهد.

حتی پیش از شیوع کرونا، استفاده از ربات ها و سیستمهای مکانیزه به جای انسان در بسیاری از مجموعه های عملیاتی در بنادر، پایانه های بندری، مراکز لجستیکی و کانونهای ایجاد ارزش افزوده در حال شکل گیری بود که به نظر میرسد در دوران پساکرونا شدت و سرعت بیشتری پیدا کند.

در طول دوره شیوع کرونا و همچین دوران پساکرونا، بازار کمکهای اهدایی کشورها به سایر کشورها داغ شده و داغ خواهد ماند و اگرچه در حال حاضر بیشتر اینگونه کمکها از طریق حمل و نقل هوایی صورت میگیرد اما به تدریج با فروکش کردن زبانه های این بحران، حمل و نقل دریایی و بنادر و شبکه های ریلی و جاده ای کشورهای مختلف نیز از آن بهره مند خواهند شد.

متخصصان بین المللی سه سناریو برای تحلیل مدت تداوم تاثیرات شیوع بیماری کرونا در نظر دارند که تفاوت آنها عمدتا از لحاظ تاریخ خروج از تاثیرات شدید و مخرب این بحران قابل توصیف است که بر اساس دوره های سه ماهه، دوره ششماهه و دوره یکساله قابل جمع بندی است که اجماع بیشتر کارشناسان بر دوره ششماهه و تاپایان سپتامبر ۲۰۲۰ است.

بروز و شیوع کرونا با همه ابعاد و جوانب آزار دهنده اش، آثار مثبتی بر محیط زیست و کاهش تولید آلاینده ها حتی فراتر از انتظارات اجلاس تغییرات اقلیمی پاریس، گذاشته است!

با تمام این اوصاف به دنبال چین که خروج خود از بحران را اعلام کرده و شرایط عادی زندگی در آن در حال شکل گیری است، هند نیز احتمالا تا چند هفته دیگر از قرنطینه سراسری خارج می شود‌. امارات متحده عربی نیز تا 2 هفته دیگر امیدوار است به قرنطینه سراسری خاتمه دهد. روسیه و قزاقستان و ترکیه و تعدادی از کشورهای آسیایی نیز که از چالش‌های ناشی از شیوع بیماری کرونا در امان مانده اند، به تدریج و در یک افق‌های زمانی کوتاه و میان مدت در حال آماده شدن برای از سرگیری مراودات تجاری با سایر کشورها خواهند شد و البته آغاز فعالیت اقتصادی این کشورها با وجود تحریم‌های گسترده فعلی بر علیه ایران، می تواند روزنه ای از امید را برای تداوم فعالیت جامعه بندری و دریایی کشور باز نگه دارد.

منابع:

Maritime Strategies International

Sea Intelligence

Drewry

Lloyd's Loading List

*ترجمه، گردآوری و تدوین این یادداشت از علیرضا چشم جهان متخصص بندری و دریایی بوده است

** این یادداشت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است