◄ نقطه پایان مسئولیت حمل کننده کالا یا راننده چه زمانی و در کجاست؟

همانگونه که مستحضرید قانون وظیفه شرکت حمل (کریر یا راننده) را حمل صحیح و سالم محموله از یک مبداء به یک مقصد خاص طبق اظهار صاحب کالا یا فرستنده و بر اساس سند حمل بارنامه یا سی ام آر تعریف نموده است. بسته به ترم خرید، حمل کننده یا راننده از شروع پروسه حمل به عنوان وکیل یا نماینده صاحب کالا، فرستنده یا خریدار قبول مسئولیت می کند که کالا را در مقصد به نماینده قانونی صاحب کالا ، گیرنده یا خریدار تحویل دهد.

یکی از معضلاتی که در پروسه حمل کالا در داخل، موجب بروز اختلاف میان حمل کننده (رانندگان و کامیونداران) و گیرنده کالا می شود، این است که گاهی، گیرنده کالا از تحویل گرفتن کالای خود امتناع می ورزد و یا اینکه گاهی ممکن است ارزش کالا پس از ترخیص در مقصد کمتر از میزان هزینه های حمل و حق توقف کامیونی که کالا را حمل نموده و به هر دلیل در مقصد متوقف شده است باشد.

بعضاَ ناوگان یخچالدار حامل محموله های صادراتی یا وارداتی مواد غذایی و فاسد شدنی، میوه و تره بار به دلایل مختلف مدت زمان طولانی را در مرزهای خروجی یا ورودی در انتظار تخلیه می مانند، از آنجا که محموله های این ناوگان، مواد غذایی و محصولات کشاورزی ارگانیک بوده و عمری محدود و فساد پذیری بالایی دارند، حتی درون یخچال و با موتور روشن بدون آنکه کاری از دست راننده بر آید، به مرور و در مدت  زمانی کوتاه کیفیت خود را از دست داده و تخریب می شوند.

اگر چه برخی از مواد قانون تجارت در باب هشتم تکلیف بخشی از موارد را روشن نموده است، از جمله در ماده 384 آمده است که:

هر گاه گیرنده کالا مال التجاره را قبول نکند و یا مخارج و سایر مطالبات متصدی حمل و نقل بابت مال التجاره تادیه نشود و یا به گیرنده کالا دسترسی نباشد، متصدی حمل و نقل باید مراتب را به اطلاع ارسال کننده رسانیده و مال التجاره را موقتاً نزد خود به طور امانت یا نزد ثالثی به امانت گذارد و در هر صورت مخارج و هر نقص و عیب به عهده ارسال کننده خواهد بود.

همچنین در ماده 385 قانون تجارت آمده است که اگر مال التجاره در معرض تضییع سریع باشد و یا به قیمتی که برای آن مفروض است با مخارجی که برای آن وجود دارد تکافو ننماید، متصدی حمل و نقل باید فورا مراتب را به اطلاع مدعی العموم در محل یا نماینده او رسانیده و با نظارت او مال را به فروش خواهد رسانید، حتی المقدور ارسال کننده و گیرنده کالا را باید از اینکه مال التجاره به فروش خواهد رسید مسبوق نمود.

اما مقررات و قوانین موضوعه، نقطه پایان تعهدات حمل کننده کالا (راننده) در پروسه حمل را از نظر زمانی و مکانی تعیین نکرده است.

اگر چه مقررات اینکوترمز نقطه انتقال مالکیت و نقطه انتقال مسئولیت ها و تعهدات بین خریدار و فروشنده را در معاملات بین المللی در انواع قرارداد های حاکم بر این نوع معاملات تعریف نموده است.

به عنوان مثال در اصطلاح اف او بی ( F O B ) فروشنده مسئولیت ها و ریسک ها و هزینه های ناشی از فروش کالا را تا نقطه تحویل آن یعنی عرشه کشتی در بندر مورد نظر متقبل می شود و یا اصطلاح اف او تی (F O T)  اصطلاحی است که انتقال مالکیت و هزینه های مترتب بر ریسک را از فروشنده به خریدار بر روی کامیون توضیح می دهد، اما این مقررات نقطه انتقال ریسک و مسئولیت های ناشی از نگهداری کالا در کامیون را از حمل کننده به گیرنده کالا را تشریح نمی نماید.

حال پرسش هایی اساسی مطرح است:

1 -  نقطه پایان مسئولیت حمل کننده یا راننده چه زمانی و در کجاست ؟

2 - آیا با رسیدن کامیون به مقصد پروسه حمل خاتمه می یابد؟

3 – آیا تحویل کالا در مقصد به صورت اف او تی (F O T) بوده یعنی تحویل در کامیون یا در زمین یا انبار صاحب کالا؟

4 – آیا در حمل کالاهای فساد پذیر که توسط ناوگان یخچالدار حمل می شود، با رسیدن کامیون به مقصد و خاتمه زمان تعیین شده برای تخلیه کالا، مسئولیت های ناشی از حمل و نگهداری کالا از دوش راننده ساقط خواهد شد؟

5 – چنانچه راننده کامیون در مقصد تمامی تلاش خود را برای حفظ و نگهداری کالا به کار برده باشد، افت احتمالی کیفیت کالا یا تخریب کالا به دلیل سپری شدن عمر مفید کالای فساد پذیر ناشی از طولانی شدن زمان توقف در مفصد به عهده چه کسی است؟ راننده است یا به عهده گیرنده کالا؟

اما چنانچه در اسناد حمل نقطه تحویل کالا کف کامیون تعیین گردد، بسیاری از مشکلات و منازعات ناشی از عدم تحویل کالا توسط گیرنده در مهلت تعیین شده در مقصد نیز بر طرف خواهد شد. زیرا با این اوصاف با رسیدن کالا به مقصد و پایان مهلت تعیین شده تخلیه کالا و اعلام مراتب به گیرنده و یا فرستنده کالا و یا (نمایندگان آنها) تعهدات ناشی از حفظ و نگهداری و ریسک های ذاتی آن، حتی اگر بار در کف کامیون باقی بماند از دوش حمل کننده و راننده برداشته خواهد شد، لذا به نظر می رسد نیاز مبرمی به اظهار نظر روشن مسئولین سازمان راهداری نسبت به این موضوع وجود دارد.

* رئیس هیئت مدیره انجمن کارگری رانندگان یخچالدار خراسان رضوی