◄ خاطره ای از یک قطار گیر کرده در برف
وضعیت خیلی بغرنج شده بود، هر لحظه خبرهای بدی از ایستگاه سراجو مخابره می شد.
بهمن ماه سال 1383 بود، من ابتدای همین سال از قم به ناحیه شمالغرب منتقل و به عنوان رئیس نمایندگی شرکت قطارهای مسافری رجا در این ناحیه مشغول به کار شده بودم، چون اولین سالی بود که به این منطقه آمده بودم هنوز با وضعیت آب و هوایی، بارندگی های شدید برف، کولاک و سرمای طاقت فرسای آنجا آشنا نبودم و اتفاقا از خوش شانسی و یا بدشانسی من آن سال شاهد بارش برف شدیدی در حوزه کاری من به خصوص در ایستگاه های سراجو و سهند مابین شهرهای میانه و مراغه بودیم، گزارش های روزانه به مرکز اداره کل هم حاکی از بروز کولاک شدید در این منطقه بود، به همین سبب به جهت پیشگیری و جلوگیری از به وجود آمدن مشکلات برای قطارهای عبوری از این منطقه بالاخص قطارهای مسافری، اداره کل راه آهن شمالغرب که در آن زمان از ایستگاه کهندژ قبل از قزوین تا سوزن خروجی ایستگاه مراغه را زیر پوشش داشت، اقدام به اعزام لکوموتیو تردد با سپرهای های پایین مخصوص برف روبی قبل از اعزام قطارها در مسیر بین ۲ ایستگاه برف‌گیر نموده بود تا با این روش ضمن برف روبی از روی ریل ها، مسیر را آماده سیر ایمن قطارها نماید.
لازمست در اینجا ذکر کنم؛ در آن زمان شرکت رجا که زیر مجموعه راه آهن بود، مسئولیت کلیه امورات مربوط به بخش مسافری ریلی، اعم از مدیریت ایستگاه های دارای سالن، سکوی مسافری‌و نمازخانه و همچنین کلیه واگن های مسافری و کارخانجات تعمیراتی آن، آژانس های فروش بلیت و.... را برعهده داشت و بر همین اساس نمایندگی های رجا در نواحی راه آهن نیز همین مسئولیت را در حوزه کاری خود برعهده داشتند.
آن زمان در این ناحیه ۱۱ ایستگاه دارای سالن و سکوی مسافری و نمازخانه وجود داشت.
من هم به جهت حساسیت منطقه، امورات مربوط به سیستم گرمایش سالن ها و‌نمازخانه ها، برف‌روبی سکوها و تامین تجهیزات مورد نیاز را همه روزه و حتی روزی چند بار شخصا پیگیری می کردم.
در یکی از همین شب های سرد و برفی در منزل سازمانی ام که در کنار ایستگاه راه آهن زنجان قرار داشت مشغول تماشای تلویزیون بودم، زنگ تلفن به صدا در آمد، مسئول کنترل ناحیه پشت خط بود و خبر داد که قطار فوق العاده اول تهران به تبریز جهت اقامه نماز مغرب و عشا در ایستگاه سراجو که منطقه ای فوق‌العاده سرد و برفی گیر بود توقف نموده، ولی بعد از اقامه نماز و سوار شدن مسافران، به علت گیر کردن در برف، قطار قادر به حرکت نبوده و علی رغم تلاش ماموران موظف قطار و ایستگاه سراجو، موفق به آزاد نمودن قطار و ادامه سیر آن نشده اند.
فورا طبق روال این گونه موارد خود را به کنترل ناحیه رساندم، روسای ادارات اداره کل راه آهن هم در کمترین زمان ممکن، یکی‌یکی خود را به دفتر کنترل رساندند، در آن زمان آقای دیبازر مدیر کل راه آهن شمالغرب بودند و به علت سرماخوردگی شدید، به سختی و با بیماری خود را به جمع روسا و مسئولان مستقر در دفتر کنترل ناحیه رساندند.
همه به روش های مختلف مشغول پیگیری و ارتباط با سراجو شدند و موارد مرتبط با حوزه کاری خود را پیگیری می کردند. من اولین مسئله ای را که پیگیری کردم وضعیت گرمایش نمازخانه ایستگاه بود، خوشبختانه با تمهیدات و پیش بینی های انجام شده قبلی وضعیت گرمایش نمازخانه ایستگاه مناسب بود.
گزارش شد که با کمک و راهنمایی همکاران، کلیه مسافران مجددا از قطار پیاده شده و در داخل نمازخانه ایستگاه مستقر شده و همزمان مأموران مشغول تخلیه برف از زیر چرخ واگن های قطار شدند، معلوم شد که واگن استیم به علت پایین بودن سطح مخازن سوخت بیشتر از سایر واگن ها در برف گیر کرده و علت اصلی بروز این مشکل واگن تامین کننده بخار گرمایش قطار می‌باشد.
طبق اعلام همکاران از محل، متاسفانه هر چقدر تلاش می‌نمودند تا برف بیشتری از زیر واگن مذکور خارج نمایند، بر اثر کولاک، برف زیادتری جایگزین برف های خارج شده از زیر چرخ ها می شد.
در ضمن احتمال این خطر وجود داشت که در صورت وارد نمودن فشار بیش از حد به واگن ها با لکوموتیوهای امداد، قلاب واگن های مسافری بریده شده و کل عملیات امداد و نجات به خطر بیفتد، به همین لحاظ می بایست تا حد امکان عملیات پاکسازی و تخلیه برف به خوبی و سرعت انجام شده تا ضمن کاهش فشار وارده به قلاب ها، مانع از بریده شدن آنها گردد.
وضعیت خیلی بغرنج شده بود، هر لحظه خبرهای بدی از ایستگاه سراجو مخابره می شد، برای توصیف وضعیت اتاق کنترل ناحیه برای خوانندگان محترم بهتر است آن را با شرایط موجود در بعضی از فیلم های سینمایی مقایسه کنم که در آن فیلم ها برای هواپیمای در حال پرواز مشکلی به وجود آمده و در اتاق مراقبت پرواز فرودگاه یک‌سری از کارشناسان و‌مسئولان با استفاده از تلفن و بیسیم، موارد را پیگیری نموده و هر لحظه خلبانان و مهندسین پرواز را از راه دور راهنمایی می‌نمایند.
شاید بهترین و امیدوار کننده ترین موضوع در آن لحظه برای ما، حضور دو نفر از مسئولان ارشد و با تجربه اداره کل در محل بود، در اینجا لازمست ذکر کنم که آقای ماسوری معاون فنی و سیر و حرکت اداره کل با سابقه زیاد کار در ناحیه سانحه خیز لرستان و همچنین آقای مهندس اقبالی رئیس اداره جریه و کارخانجات که فردی مجرب و با دانش بود، چند روز قبل به جهت حساسیت منطقه و نظارت بر وضعیت ایستگاه ها و خطوط و اقدامات مورد نیاز به منطقه اعزام شده بودند، لیکن متاسفانه علی رغم تلاش ایشان و سایر همکاران، خبرهای امیدوار کننده ای از محل مخابره نمی شد و لحظه به لحظه بر ترس و اضطراب من و افراد حاضر در کنترل افزوده می گردید، چون امکان امداد به قطار از طریق جاده به جهت بارندگی شدید برف و متعاقب آن کولاک شدید میسر نبود و در صورت عدم موفقیت تیم حاضر در محل در آزاد سازی قطار و کشیده شدن عملیات امداد و نجات به روز بعد، با عنایت به احتمال بارش شدیدتر برف، یقینا وضعیت به مراتب بدتر هم می شد.
بعداز مشورت با آقای دیبازر فورا فرماندار مراغه را تلفنی از خواب بیدار نموده و از طریق ایشان که رئیس ستاد بحران منطقه نیز بود از فرمانده ارتش مستقر در مراغه درخواست کمک نمودیم تا اولا در صورت نیاز با هلی کوپتر برای مسافران این قطار و حتی سایر قطارهای متوقف در ایستگاه های طرفین که تقریبا هیچ راه ارتباطی زمینی با آنها وجود نداشت مواد غذایی، وسایل گرم و ... ارسال نموده و در مرحله بعد و در صورت طولانی تر شدن عملیات، مسافران قطار گیر کرده در برف را با هلی کوپتر از ایستگاه سراجو به محل مناسب منتقل نمایند، هر چند که با بررسی های انجام شده اعلام شد که انجام کار انتقال مسافران از محل ایستگاه سراجو که آن زمان مملو از برف و کولاک شدید بود کار بسیار بسیار سختی بوده و چه بسا انجام آن هم ممکن نبود.
من علاوه بر ارتباط ممتد با محل و پیگیری امورات از رئیس قطار و سر مهماندار، با مسئولان ارشد شرکت رجا در تهران هم در تماس بودم و ضمن ارایه گزارش لحظه ای موارد، از ایشان هم کسب تکلیف و راهنمایی می نمودم.
کل شب را تقریبا در دفتر کنترل قدم می زدم و به علت اضطراب و ناراحتی زیاد حتی برای لحظاتی قادر به نشستن بر روی صندلی هم نبودم، تقریبا همه مسئولان حاضر هم همین‌حالت من را داشتند.
کلیه همکاران در محل با تمام توان آن شب مشغول تخلیه برف زیر چرخ های قطار متوقف بودند تا بتوانند واگن استیم را آزاد نمایند، کم‌کم خبرها را ناامیدانه پیگیری می کردیم و نگرانی ما بیشتر و بیشتر می شد، نزدیکی های صبح که کم کم سیاهی شب در حال رفتن بود و جای خود را به نور خورشید می داد، ناگهان از پشت تلفن به آقای دیبازر خبر داده شد که خوشبختانه با تلاش همکاران عزیزمان در محل وقوع بحران یعنی ایستگاه سراجو، کلیه برف های زیر واگن استیم را با سختی تخلیه نموده و با کمک لکوموتیو امداد، قطار از جای خود به حرکت درآمده است، با شنیدن این خبر همه افراد حاضر در دفتر کنترل که از فشار ناراحتی و استرس به شدت خسته و نا امید شده بودند شدیدا خوشحال شده و مشابه زمانی که در استادیوم فوتبال تیم مورد علاقه شان موفق به گل زدن به یک رقیب بسیار قوی شده است به هوا پریده و همدیگر را در آغوش کشیدند و به شدت خوشحالی نمودند.
آن روز به قدری خوشحال شدم که همین الان هم که بعد از سال ها خاطرات آن شب را با خودم مرور می کنم، دچار خوشحالی مضاعف می گردم.
با کمک و زحمات سخت و ارزشمند کارکنان راه آهن و رجا آن شب سرد و برفی، قطار فوق العاده اول تهران به تبریز مسافران خود را در سلامت کامل به مقصد رسانید.
بعد از چند روز که آقایان ماسوری و اقبالی به زنجان بازگشتند از دیدن وضعیت چهره ایشان و به خصوص لب های سوخته آقای ماسوری بر اثر سوز سرما و همچنین دیدن تصاویر قطار گیر کرده در برف که در قسمت هایی ارتفاع برف بر اثر جابجایی با کولاک تا چهار متر هم می‌رسید به عمق مشکل به وجود آمده بیشتر پی‌بردم و خدا را سپاس نمودم بابت امداد الهی و تلاش زاید الوصف همکاران عزیز اداره کل راه آهن شمالغرب و مأموران موظف قطار و پرسنل رجا از این بابت که مشکلی برای مسافران قطار به وجود نیامده بود و‌بسلامتی از محل خارج‌شده بودند.
جا داره از همه پرسنل زحمتکش راه آهن شمالغرب، مأموران موظف قطار مذکور و همکاران نمایندگی رجا در شمالغرب که در آن شب سرد و سخت و یخبندان با به خطر انداختن جان خود باعث شدند که مسافران قطار در کمال سلامت و بدون مشکل خاصی از ایستگاه سراجو خارج شده و به مقصد برسند و از بروز یک مشکل و یک فاجعه انسانی جلوگیری نمودند تشکر و قدردانی نمایم، هر چند‌لازمست یادآوری کنم که همه روزه پرسنل عملیاتی بخش ریلی در سرمای شدید زمستان و گرمای طاقت فرسای تابستان شب و روز زحمت می کشند تا مسافران بتوانند با قطارهای مسافری که قطع به یقین سلامت ترین نوع حمل و نقل در دنیا و به خصوص کشور عزیزمان ایران هست مسافرت نمایند و چه بسا خیلی از این عزیزان در این راه سلامتی و حتی جان خود را در حین خدمت از دست داده اند.
* کارشناس حمل و نقل
