◄ راه آهن ایران؛ موزه یا پیشران اقتصاد؟
تاکنون، آنگونه که باید و شاید از شبکه حمل و نقل ریلی موجود در کشور که طی سال های متمادی و با هزینه گزاف ایجاد شده، بهره برداری صورت نگرفته است.
سوم مرداد ماه سال جاری، در حاشیه چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده راه آهن سراسری ایران (موسوم به راه آهن شمال - جنوب) مورد بررسی قرار گرفت و با تصویب اعضای کمیته، راه آهن سراسری ایران با طول حدود ۱۴۰۰ کیلومتر به عنوان بیست و پنجمین میراث فرهنگی ملموس و نخستین میراث صنعتی کشورمان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
تلاش برای ثبت راه آهن سراسری از سال 97
تدوین پرونده ثبت جهانی مسیر راه آهن شمال و جنوب ایران در سال ۹۷ آغاز شد. ساخت مسیر راه آهن سراسری ایران از بندر ترکمن در شمال کشور آغاز شد و به بندر امام‌خمینی (ره) در جنوب کشور منتهی شد. آغاز احداث راه آهن ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به تصویب رسید و یک‌سال بعد از آن بود که مهندسان ایرانی، آلمانی و آمریکایی احداث این مسیر ۱۳۹۴ کیلومتری را آغاز کردند.
پرونده ثبت جهانی مسیر راه‌آهن سراسری شمال - جنوب ایران در یونسکو به هشت ناحیه با خصوصیات مشترک اقلیمی در داخل هر ناحیه و متمایز با سایر نواحی تقسیم شد و ۸۹ ایستگاه منتخب نیز به‌دلیل اهمیت ارزش‌های تاریخی و کارکردی مورد مطالعه و مستندنگاری قرار گرفت.
بیشتر بخوانید:
راه آهن اقتصادی یا راه آهن موزه ای؟
فارق از آنکه ثبت این میراث صنعتی ایران، چه میزان می تواند برای کشور مثمر ثمر باشد، لازم است از خود بپرسیم که در مجموع کشور به راه آهنی نیاز دارد که در اقتصاد ملی با مقیاس کلان اثرگذار باشد یا آنکه راه آهنی می خواهد که صرفا به واسطه آن بتوان ایران را یک کشور ریلی نامید.
میزان بهره برداری از شبکه ریلی کشور نشان می دهد که تاکنون اهمیت در اختیار داشتن ریل و به کارگیری آن در بهبود مولفه های کلان اقتصاد ملی، مورد توجه واقع نبوده است. بدون تردید، اکوسیستم اقتصادی ایران نه تنها به ریل نیاز جدی دارد، بلکه می بایست حمل و نقل ریلی، به شاهرگ حیاتی آن تبدیل شود. مع الاسف اما تاکنون، آنگونه که باید و شاید از شبکه حمل و نقل ریلی موجود در کشور که طی سال های متمادی و با هزینه گزاف ایجاد شده، بهره برداری صورت نگرفته است.
با وجود آنکه تمرکز سیاست های بالادستی بر وابسته کردن اقتصاد ملی به ریل بر کسی پوشیده نیست، اما نوع و میزان بهره برداری از این شبکه، مدل توسعه ای شبکه و نقاطی که به آن ها ریل کشیده می شود نشان می دهد کارکرد اقتصادی وجود راه آهن در ایران، در اولویت های دست چندمی لحاظ می شود. در حالی که ریل می توانست یکی از سکوهای پرش اقتصاد ملی از وضعیت کنونی قلمداد شود.
بهره برداری ضعیف از راه آهن کشور
بررسی آمارهای بین المللی نشان می دهد در خوشبینانه ترین حالت، ما تنها به میزان یک سوم میانگین جهانی از شبکه سراسری راه آهن کشور بهره برداری به عمل می آوریم. حتی به رغم اهمیت ریل برای مولفه های اقتصادی موجود در کشور و نیاز جدی کشور ما به حمل ریلی با توجه به گستردگی جغرافیایی، نوع اجناسی که حمل می شود و موقعیت مراکز عمده تولید و مصرف نسبت به یکدیگر، راه آهن ایران در قیاس با کشورهای مشابه وضعیت بهره برداری به مراتب بدتری دارد.
وجود همه این مسائل در کنار یکدیگر نشان می دهد که بر خلاف آنچه ادعا می کنیم، نگاه موجود به صنعت حمل و نقل ریلی در کشور، به جای اقتصادی بودن، نگاهی امنیتی، تبلیغاتی و نمایشی است. به بیان دیگر، ما ریل را برای همان موزه بودن می خواهیم و نه برای فعال کردن مولفه های تولید و کاهش هزینه های تولید در کشور.
بنابراین، باید با تغییر نگاه موجود به ریل در کشور، نه تنها اولویت اول در بهره برداری از شبکه ریلی را بهبود اقتصاد کشور و بهبود فضای کسب و کار قرار دهیم، بلکه می بایست شرایطی را فراهم کنیم که مردم بتوانند در امر سرمایه گذاری، توسعه، تکمیل و بهره برداری از شبکه حمل و نقل ریلی ورود کنند تا در مدت زمانی کوتاه شاهد افزایش سهم ریل در بهبود شرایط اقتصادی کشور باشیم.
* کارشناس حمل و نقل
