◄ توسعه راه آهن شمالی جنوبی آذربایجان برای ارتقای کریدور شمال جنوب

محمد مهدی کریمی قهی: کریدور شمال جنوب می تواند تأثیر قابل توجهی در افزایش تبادلات تجاری اوراسیا داشته باشد که تجاری سازی آن با همکاری سه جانبه ایران، آذربایجان و روسیه، کاهش وابستگی به غرب را در پی خواهد داشت.

کریدور شمال جنوب (INSTC) به عنوان یک پروژه بین المللی در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی شکل گرفت. این کریدور 7200 کیلومتری متشکل از راه آهن، بنادر و حمل و نقل جاده ای میان کشورهای ذینفع است که هزینه و زمان گذر کالا را به ترتیب 30 و 40 درصد نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز کاهش می دهد.

این کریدور بین المللی دارای سه شاخه شرقی (آسیای مرکزی)، شاخه میانی (دریای خزر) و شاخه غربی (آذربایجان و ارمنستان) است. شاخه غربی این کریدور در طرح ابتدایی آن که در سال 1992 به عنوان شاهراه ترانزیتی شماره 9 اوراسیا در هلسینکی فنلاند معرفی شد، نقش به سزایی در تجارت و ترانزیت کالا میان شبه قاره هند، قفقاز و اروپای شمالی و مرکزی دارد.

کریدور شمال جنوب می تواند تأثیر قابل توجهی در افزایش تبادلات تجاری بین هند، ایران، آذربایجان، روسیه و سایر کشورهای منطقه داشته باشد و به تحکیم روابط ژئوپلیتیک و اقتصادی بین این کشورها کمک کند که تجاری سازی آن، تقویت همکاری های منطقه ای و کاهش وابستگی به غرب را در پی خواهد داشت.

بر اساس گزارش های سازمان ملل، حجم تجارت بین کشورهای عضو این کریدور در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵۰ میلیارد دلار بوده است. پیش بینی می شود که با توسعه زیرساخت ها و تسهیل فرآیندهای گمرکی، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد.

در سال های اخیر، چندین توافقنامه مهم میان ایران، آذربایجان و روسیه با محوریت کریدور شمال جنوب امضا شده است که هدف آنها تقویت همکاری ها در زمینه ترانزیت کالاهاست. این توافقنامه ها شامل تسهیل فرآیندهای گمرکی و کاهش تعرفه ها برای کالاهای ترانزیتی، توسعه بندر انزلی به یکی از نقاط کلیدی کریدور شمال-جنوب، و احداث خط آهن رشت-آستارا به منظور اتصال شبکه ریلی ایران به جمهوری آذربایجان و سپس روسیه برای ایجاد ترانزیت ریلی یکپارچه در سراسر این کریدور می باشد.

راه آهن آذربایجان (ADY) و بانک توسعه آسیایی (ADB) به تازگی یک قرارداد وام به ارزش 131.5 میلیون دلار برای بازسازی بخش مهمی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب در آذربایجان امضا کردند که هدف آن تقویت ارتباط منطقه ای است. این قرارداد توسط روشن رستموف، رئیس راه آهن آذربایجان و سنیه درانی جمال، مدیر بانک توسعه آسیایی امضا شده است. 

این بودجه برای تکمیل بازسازی خط اصلی 166 کیلومتری بین سومگایت و یالاما اختصاص یافته است و انتظار می رود این پروژه تا 31 دسامبر 2025 تکمیل شود. طبق نظر کارشناسان، با تکمیل بازسازی این خط ریلی، ترانزیت ریلی این کریدور به وضعیت تجاری ارتقا می یابد که نیازمند پیشرفت هم زمان و گام به گام راه آهن ایران با دو راه آهن کشور آذربایجان و روسیه است.

با توجه به این که کریدور یا راهگذر دارای سه سطح ارتباطی، اقتصادی (تجاری) و توسعه ای می باشد، باید به سوی تجاری سازی کریدور بین المللی شمال جنوب عبوری از مسیر ایران پیش برویم. این اقدام نیازمند دیپلماسی فعال و فراگیر با دولت و بخش های خصوصی ذینفع، تسهیل و بهینه سازی فرآیندهای ترانزیتی در مبادی ورودی و خروجی کشور و اجماع سازی بازرگانان برای استفاده از این کریدور است.

تبادل کالایی صورت گرفته بین کشورهای دخیل در کریدور شمال جنوب و تعامل بانکی و بیمه ای آنها، زمینه سازی تحقق تدریجی تجاری شدن این کریدور و بهره مندی از مزایای سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن را مهیا می سازد.

در سال های گذشته، روسای جمهور سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه به طور منظم دیدارهای سه جانبه برگزار می کردند که بخشی از این نشست ها به کریدور شمال جنوب و تجاری سازی آن اختصاص داشت. پیشنهاد می شود که دستگاه دیپلماسی کشور دوباره این دیدار سه جانبه را احیا کند.