اندر احوالات دریارفتگان

 لطفاً برایمان بگویید که اکنون چند دریانورد داریم که از سازمان بنادر گواهینامه شایستگی و شناسنامه دریانوردی دارند؟ آیا تعداد آنها با توجه به فعالیت روی ناوگان محدود و نامحدود مشخص است؟ چه تعدادی از آنها بانوان هستند؟

ما اکنون حدود  122 هزار دریانورد دارای گواهینامه شایستگی و مهارت دریانوردی داریم. البته باید به این موضوع توجه کرد که تعدادی از دریانوردانی که گواهینامه هایشان منقضی شده و برای تمدید مراجعه نمی کنند، نه تنها نمی توانند تا زمان تمدید اسناد دریانوردی روی کشتی کار کنند، بلکه در شمارش جامعه دریانوردان نیز محسوب نمی شوند. از تعداد کل دریانوردان حدود 18 هزار نفر در حوزه سفرهای نامحدود (کشتی های اقیانوس پیما) و مابقی در حوزه سفرهای نزدیک به ساحل (زیر 3000 تن و زیر 500 تن تجاری، خدماتی و صیادی) مشغول به خدمت می باشند. علاوه بر آن، تعداد بانوانی که گواهینامه شایستگی دریایی دارند، 593 نفر است که بخش عمده ای از آنها مهمانداران شناورهای مسافری هستند. علاوه بر بانوان دریانورد، همسران دریانوردانی که می خواهند در یک سفر همراه همسرشان روی کشتی باشند نیز در صنعت دریانوردی حضور دارند و برای این حضور، آموزش های مرتبط از جمله شرکت در دوره های ایمنی چهارگانه را می گذرانند. در نهایت اینکه، در حال حاضر، تعداد بانوان دریانورد در رده افسری بسیار اندک است. ناگفته نماند که از نظر سازمان بنادر هیچ گونه محدودیتی برای خانم ها در این زمینه وجود ندارد، همین الان هم خانم هایی هستند که روی کشتی کار می کنند.

 می دانید که از این تعداد دریانورد، چند نفر بیکار هستند؟

تعداد دریانوردان بیکار برای ما مشخص نیست؛ زیرا بر اساس ذات کار دریانوردی ممکن است یک نیرو 1 ماه، 3 ماه یا حتی 6 تا 9 ماه روی کشتی کار کند و 4 ماه یا بیشتر تقاضایی برای اعزام به کشتی نداشته باشد یا پیشنهادی مناسب خواسته اش دریافت نکند؛ پس نمی توانیم بگوییم چه تعداد دریانورد بیکار هستند. همچنین حدود 80 درصد نیروهای ما کارمند و استخدام دو شرکت بزرگ کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و ملی نفتکش ایران نیستند و قرارداد دائمی ندارند. علاوه بر آن، شاید مالک کشتی در طول سال فقط 6 ماه سفر دریانوردی برود و به همان میزان با دریانوردان قرارداد منعقد کند. در نتیجه نمی توان مشخص کرد که چه تعداد از دریانوردان بیکار و چه تعداد شاغل هستند.

ما دسته بندی دیگری از دریانوردان داریم که در آن دسته بندی آنها را به دریانوردان فعال و غیرفعال تقسیم می کنیم که از این 122 هزار دریانورد، ممکن است تعدادی روی کشتی فعال نباشند و در فعالیت های مرتبط با دریا مانند شرکت های خصوصی دریایی، مدرس دوره های دریانوردی، شرکت های مشاوره ای، بازرسی یا در زمره کارکنان اداری ارگان های دریایی فعالیت کنند یا کلاً تشکل دیگری را برگزیده باشند.

آیا این موضوع دلیل خاصی دارد؟ یعنی ممکن است کار مناسب با حقوق و مزایای مناسب پیدا نکرده باشند؟ گفته می شود علی رغم سیاستی که در یک دهه گذشته برای ایرانیزه کردن دریانوردان روی ناوگان ایرانی انجام شده، اکنون تعدادی از دریانوردان به ویژه روی ناوگان محدود غیرایرانی هستند، آیا همین می تواند یک دلیل برای کنار گذاشتن کار روی دریا علی رغم گذراندن دوره های لازم و هزینه کردن برای آنها باشد؟

ببینید! ما از افسران عرشه، افسران موتور، بخش الکترونیک گرفته تا ملوان در قسمت های مختلف کشتی را به عنوان دریانورد یاد می کنیم؛ یعنی کل خدمه یک کشتی را دریانورد می خوانیم. حالا یک ملوان که فقط می تواند با گذراندن چند ماه دوره ملوانی روی کشتی برود، ممکن است بعد از یک یا دو سفر، ببیند که علاقه ای به دریانوردی ندارد یا بعضاً پس از ازدواج نخواهند این حرفه را ادامه دهند، پس نمی توان گفت فقط بحث حقوق و مزایا و کار مناسب یافتن موثر است. گاهی خود دریانورد به دلایل مختلفی اعم از دلایل عاطفی، روحی و خانوادگی یا شرایط کار روی شناور نمی خواهد دیگر روی کشتی کار کند.

علاوه بر این در پاسخ به پرسش شما باید بگویم که هنوز آمار دقیق مطالعه شده ای درباره اینکه چه تعداد دریانورد آماده به کار داریم که از آنها روی ناوگان استفاده نشده، نداریم. همچنین دو شرکت بزرگ کشتیرانی جمهوری اسلامی و نفتکش که بیش از 85 درصد کشتی های نامحدود ما را در اختیار دارند، بیش از 98 درصد دریانوردان شان ایرانی هستند.

سازمان بنادر و دریانوردی هیچ یک از دریانوردان خارجی فعال روی ناوگان محدود را تایید نکرده و به آنها گواهینامه نداده است بنابراین اگر مالک شناوری از این نیروها استفاده می کند، ممکن است که از بخش اتباع بیگانه وزارت تعاون و دیگر مراجع ذی ربط مجوز گرفته باشد

با این حال، حضور نیروی دریانورد غیرایرانی را روی ناوگان زیر 3000 و 500 تن انکار نمی کنیم. باید بگویم که سازمان بنادر و دریانوردی همیشه طرفدار استفاده حداکثری از توان دریانوردان ایرانی است که از ما مجوز گرفته اند تا جایی که درباره کشتی های محدود زیر 3000 و 500 تن هیچ نیروی دریانورد خارجی پیدا نمی کنید که سازمان بنادر و دریانوردی آنها را تایید کرده باشد؛ زیرا نیروی دریانورد خارجی اگر بخواهد روی ناوگان ما کار کند، باید از سازمان بنادر و دریانوردی تاییدیه دریافت کند. الان گاهی شناورهای اقیانوس پیما و تجاری نامحدود ما در برخی شرایط خاص در بنادر دیگر کشورها، چند دریانورد غیرایرانی را به ما معرفی و تقاضا می کنند که آنها را تایید کنیم. ما مدارک آنها را از مرجع دریایی مربوط استعلام می کنیم و پس از تایید صلاحیت آنها، مدرک تاییدشده به آنها می دهیم. البته فقط دریانوردانی که ما با دولت آنها تفاهم نامه شناسایی گواهینامه های شایستگی داریم.

در حوزه ملوانی روی این کشتی ها کمبود نداریم و حتی علاقه مندان با دیپلم هم می توانند با گذراندن یک دوره کوتاه چند ماهه ملوان شوند، اما در حوزه افسر عرشه و افسر موتور کمبود داریم. باز هم می گویم ما هیچ یک از دریانوردان خارجی فعال روی ناوگان محدود را تایید نکردیم و به آنها گواهینامه ندادیم. اگر مالک شناوری از این نیروها استفاده می کند، ممکن است که از بخش اتباع بیگانه وزارت تعاون و دیگر مراجع ذی ربط مجوز گرفته باشد.

از این گذشته، در کشتی های زیر 3000 تن، جامعه آماری افسرهای کشتی نسبت به ملوانان کم است و چون تعداد آنها محدود است، بیکاران آنها هم کمتر هستند. به این نکته توجه کنید که ما الان به ویژه در دریای خزر کمبود دریانورد داریم تا جایی که شرکت هایی هستند که با ایجاد رقابت به کمک حقوق و مزایای بیشتر و رفاهیات بهتر سعی می کنند تا دریانوردان شرکت های دیگر را به سمت خود جذب کنند.

 چگونه می توان این وضعیت را ساماندهی کرد؟ اینکه سازمان بنادر تاییدیه ندهد اما مالک بتواند از محل دیگر مجوز بگیرد خودش نوعی ناایمنی برای دریانورد ایرانی محسوب می شود.

در این زمینه، باید دو اقدام عاجل صورت گیرد؛ یکی اینکه سامانه کاریابی دریانوردان و متقاضیان کار که با هماهنگی انجمن دریانوردان تجاری ایران و وزارت تعاون برنامه ریزی و تهیه شده است، هرچه سریع تر به بهره برداری برسد. به همین منظور، از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درخواست دارم پروژه انجمن صنفی را در اسرع وقت اجرا کند، تا دریانوردان بتوانند اطلاعات و درخواست های خود را وارد کنند و شرکت ها بتوانند دریانورد ایرانی پیدا کنند.

کار دوم این است که با راه اندازی این سامانه، اطلاعات آماری دریانوردان کشور به صورت دقیق و شفاف تهیه می شود و دیگر مالکان شناور نمی توانند ادعا کنند که دریانورد ایرانی نداریم، با استفاده از این سامانه حتی تعداد واقعی دریانوردان جویای کار به دست می آید.

در نهایت اینکه، متولی اشتغال در همه رشته ها از جمله دریانوردی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است نه سازمان بنادر. ما متولی مراکز آموزشی، نظارت و مجوز دادن به مراکز آموزشی، رعایت استانداردها و صدور گواهی نامه های دریانوردی هستیم و نمی توانیم در وظایف و ماموریت های وزارتخانه های دیگر دخالت کنیم. با این حال سعی می کنیم که وظایف خود را به بهترین نحو پیش بریم. همچنین همیشه حامی و پشتیبان دریانوردان ایرانی هستیم و جنبه های انسانی، اخلاقی، حقوق و کرامت دریانوردان را مورد توجه خود قرار می دهیم.

برای رفع ناترازی و کمبود افسر، سازمان بنادر و دریانوردی چه اقداماتی انجام داده است؟

ما به منظور رفع کمبود افسر عرشه و موتور علاوه بر 10 موسسه آموزشی فعال در حوزه افسری، موسسات آموزشی دیگر را به برگزاری دوره های آموزش افسری ترغیب کرده ایم. به دانشگاه گیلان برای برگزاری رشته مهندسی مکانیک مجوز دادیم تا دانش آموختگان این رشته به حوزه فعالیت روی کشتی بیایند. علاوه بر آن به هنرستان علوم دریایی محمودآباد، دانشکده فنی و حرفه ای محمودآباد و موسسه آموزشی در انزلی مجوز برگزاری دوره های تربیت افسری را دادیم و با این تدبیر ظرفیت آموزش افسری را ارتقا دادیم. به این ترتیب، در 2 سال گذشته شاهد افزایش بیش از 30 درصدی فراگیران دوره های افسری بودیم.

در کشتی های زیر 3000 تن، جامعه آماری افسرهای کشتی نسبت به ملوانان کمتر و طبعاً بیکاران آنها هم کمتر هستند. با این حال، اکنون به ویژه در دریای خزر کمبود دریانورد داریم؛ تا جایی که برخی شرکت ها با ایجاد رقابت به کمک حقوق و مزایای بیشتر و رفاهیات بهتر سعی می کنند تا دریانوردان شرکت های دیگر را به سمت خود جذب کنند

هدف سازمان بنادر این است که بتواند با توجه به افزایش ناوگان دریایی به ویژه در دریای خزر بتواند در رده افسری نیرو تربیت کند که در آینده با مشکل دریانورد ایرانی مواجه نشویم. البته فقط کمیت برای ما ملاک نیست، افزایش کمی را توأم با افزایش کیفی دریانوردان دنبال می کنیم. به همین منظور، با انجام اقدامات خوبی مانند پروژه یکپارچه سازی منابع درسی در همه مراکز آموزشی و برگزاری امتحانات واحد و همچنین نظارت بر عملکرد اساتید و مدرسان، افزایش کیفی افسران را نیز دنبال می کنیم. ناگفته نماند که دوره ملوانی بسیار آسان تر از افسری است زیرا با گذراندن دوره کوتاه یک تا 3 ماهه یک نفر می تواند مدرک ملوانی دریافت کند اما برای افسری نامحدود باید دوره آموزشی 2 تا 4 ساله را بگذراند و بعد دوره کارورزی و امتحانات را پشت سر بگذارد تا افسر شود.

اکنون اصلی ترین مشکلات دریانوردان ایرانی چیست؟

یک سری مسائل دریانوردان ایرانی مانند چند ماه روی کشتی ماندن، دوری از وطن و خانواده، تلاطم دریا و رفتن از یک بندر به بندر جزء مشکلات عمومی همه دریانوردان جهان است، اما در خصوص مشکل دریانوردی ایرانی ها به چند مورد می توان اشاره کرد. یکی از آنها پایدار نبودن شغل آنها است، زیرا غیر از دو شرکت بزرگ کشور که دریانوردان آن ثبات و پایداری شغلی بیشتری دارند و استخدام هستند و بیمه مشاغل سخت برای آنها برقرار است، اما در کشتی های زیر 3000 و 500 تن به دلیل مداومت نداشتن سفر در این کشتی ها، مالک می تواند طبق قانون با دریانوردان 2 ماهه و 4 ماهه قرارداد ببندد و بعد از آن دریانورد را پیاده کند و نیروی دیگری بگیرد. حتی ممکن است خود کشتی سفر نرود و در اسکله بماند. در نتیجه، یکی از مطالبات درست و به حق دریانوردان، برخورداری از ثبات شغلی است.

پس از آن، پرداخت تمام و کمال حقوق مطالبه دیگر آنها است. این معضل هم در ناوگان نامحدود بسیار کم است و در ناوگان محدود نیز در زیر 500 تن بیشتر دیده می شود. در چنین مواردی، مرجع رسیدگی به شکایات آنها وزارت تعاون و هیئت های حل اختلاف و تشخیص است. البته اگر اجحافی نسبت به آنها صورت گیرد، بر اساس مقاوله نامه کار دریایی (MLC) می توانند شکایت کنند و به افسران کنترل و بازرسی ما در بنادر یا ادارات تعاون در بنادر مراجعه کنند.

بحث دیگر آنها، بیمه است. متاسفانه خیلی از دریانوردان عمدتاً کشتی های محدود، به ویژه دریانوردان شناورهای زیر 500 تن اعم از شیلاتی و تجاری از بیمه برخوردار نیستند. در بودجه سال 1402، با وجود اینکه پیش بینی شده بود که بخشی از بیمه ملوانان کشتی های صیادی و تجاری را در فصولی که کار نمی کنند، دولت پرداخت کند، اما به دلیل عدم تامین اعتبار اجرایی نشد. با این حال، سازمان بنادر در همان زمان اطلاعات لازم دریانوردان را به سازمان تامین اجتماعی و بنادر ارائه کرد. آنها هم با تعیین مکانیزمی اعلام آمادگی کردند، اما سازمان برنامه و بودجه بودجه ای به این کار اختصاص نداد. البته در رده های افسری، دریانوردان درآمدهای خوب چند هزاردلاری دارند که درآمد آنها در سال به عدد چشمگیری می رسد. البته دریانوردان کشتی های زیر 500 تن حقوق کمتری دارند.