◄ پاسخی به حواشی تن-کیلومتر

یکی از بازرگاه های الکترونیکی حمل بار که در زمینه تن-کیلومتر فعایت دارد، به دنبال انتشار نقدهایی که از سوی برخی فعالان بخش حمل ونقل جاده ای در مورد فعالیت این بازارگاه منتشر شد، پاسخی در شبکه های اجتماعی منتشر کرد.

در متنی که در شبکه های اجتماعی منتشر شده و نسخه ای از آن در اختیار تین نیوز نیز قرار گرفته، آمده است: «خوشبختانه جامعه حمل و نقلی کشور به این اذعان رسیده است که فصلی نوین در صنعت حمل ونقل کشور آغاز شده است و نشانه های آن عبارتند از:

- عزم جدی و بی بدیل مسئولان و دست اندرکاران سازمان راهداری در حل مشکلات حمل ونقل جاده ای

- تصویب طرح تن بر کیلومتر به عنوان مبنای علمی محاسبه کرایه حمل بار بعد از چند دهه از اجرای نرخ توافقی

- ورود بازارگاه های الکترونیکی به منظور ایجاد شفافیت و سهولت در حمل ونقل و حذف واسطه های غیر ضروری و سودجو

- ایجاد سامانه استعلام تن کیلومتر (ساتک) جهت ارایه خدمات قیمت دهی تن بر کیلومتر به طور رایگان در دسترس عموم

و اتحاد اربابان کف جاده با نخبگان علمی و طراحان فناوری نوین و به عبارت دیگر بروز و ظهور تجربیات ارزنده چند ده ساله حمل ونقلی در قامت علم و فناوری

برآیند این تلاش ها نقطه عطف تحول در صنعت حمل ونقل کشور است و همگان ثمرات بی نظیر آن را در مقاطع پیش رو به چشم خواهند دید.

آری، دوران بیداری، رشد و شکوفایی علمی و شغلی کامیونداران و رانندگان کشور آغاز شده و روند اثرگذاری زد و بندهای پنهانی و سودجویانه رو به افول نهاده است. به مدد خداوند و به دست توانای جامعه کامیونداران و رانندگان کشور و همراهی و همنوایی مسئولان سازمان راهدای، نخبگان علمی و متخصصان فناوری و همدلی شرکت های حمل ونقلی صادق و حرفه ای و خواهان پیشرفت، دیری نپاید که این قشر زحمتکش و دلسوز از سایه غربت و مظلومیت سال هایی دراز، بیرون خواهد آمد.

در کنار این تلاش ها، جمعی از منتقدان هم در حال بررسی اشکالات و نقاط ضعف این تحول هستند و با انتقال ایده ها، دانش و تجربه خود به متولیان امر، به پیشبرد مثبت این تحول کمک می کنند و متأسفانه جمعی هم هستند که در حال ماهیگیری از این آب گل آلود هستند و نه تنها به نقد علمی، فنی و یا حتی تجربی نمی پردازند، که با بیان موارد نامناسب سعی در گمراه کردن اذهان و جلوگیری از این حرکت دارند.

در این راستا، برخی افراد، اشکالاتی را به باروان و سامانه ساتَک نسبت داده اند که در 6 محور قابل دسته بندی است:

1- اطلاعی از شیوه محاسبه طرح تن بر کیلومتر در دسترس نیست

اصل ایده تن بر کیلومتر بر این مبنا استوار است که هزینه حمل ونقل کالا، باید بر اساس هزینه های مربوط به آن محاسبه گردد. یعنی تمامی هزینه های مربوط به راه اندازی و نگهداری وسیله حمل، سرمایه گذاری، سود دهی و سایر هزینه های مستتر در این راستا را باید لحاظ کرد و مدنظر قرار داد. به عبارت دیگر می توان اصطلاح تن بر کیلومتر را به عنوان «تمامی هزینه های حاکم بر کیلومتر» تعبیر نمود.

ایده تن بر کیلومتر یک ایده با سابقه طولانی و البته کاربردی است که در حوزه حمل ونقل بار زمینی نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورها سال هاست که مورد استفاده قرار می گیرد. شاید بتوان گفت قدیمی ترین مقاله علمی در این زمینه در ایران بر می گردد به اوایل دهه شصت که به قلم آقای مهندس دانشمند به نگارش درآمد. پس از آن برای سالیان متوالی در صنعت نفت و پتروشیمی و نیز از سال 92 در صنایع سیمان استان اصفهان در حال اجرا بوده است.

شرکت ایده آوران ارتباطات فهام ایرانیان (باروان) به عنوان بازارگاه الکترونیکی پیشرو، تحقیق و مطالعه بر روی سیستم تن بر کیلومتر را از قریب به 2 سال پیش و قبل تر از مطرح شدن بحث آن در کشور در دوره جدید، آغاز نموده است که گواه این مدعا چاپ مقاله ای با عنوان «سیستم خودکار تعیین نرخ حمل بار به صورت زمینی» در هفدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل ونقل و ترافیک است که در سال 96 در تهران برگزار گردید. این مقاله از لینک زیر در دسترس است:

https://www.civilica.com/Paper-TTC17-TTC17_102

فرمول محاسبه تن بر کیلومتر یک تابع درجه ده است که در دسترس است. این فرمول پیچیده نیست اما چون تعداد داده های ورودی آن زیاد است و محاسبه آن برای افرادی عادی ممکن است سخت باشد در قالب یک وب سرویس در سامانه ساتک و اپلیکیشن باروان به سادگی قابل محاسبه و به صورت عمومی در دسترس است!

بسیار به جاست که ابتدا این حجم از تحقیقات و تجربیات مورد مطالعه قرار گیرد سپس ادعا شود که اطلاعی از شیوه محاسبه تن بر کیلومتر در دسترس نیست!

البته مبرهن است که این پروژه ملی در آغاز راهی بزرگ است و اشکالات و نواقص احتمالی در خود دارد که باید در گذر زمان و با مطالعات و مشورت های دلسوزان و به صورت هدفمند و مدون حل گردد. ولی اگر بخواهیم یک نگاه حداقلی داشته باشیم می توان گفت تصویب تن بر کلیومتر به نوعی تایید این مدعاست که می توان راهکاری علمی برای محاسبه نرخ کرایه در کشور تدوین نمود و این راهکار علمی سبب شفافیت هر چه بیشتر در سیستم حمل ونقل می شود و از تضییع حقوق کامیونداران و رانندگان کشور و فعالیت سودجویان جلوگیری می کند.

کار بزرگی که در جلسات تن بر کیلومتر طی این چند ماه اخیر رخ داد، در وهله اول، کاری گروهی در کشف قیمت ها بود و در وهله دوم محاسبه جداول اکسل هزینه یک کامیون شاخص به طور مثال کفی 22 تن بر یک مسیر شاخص به طور مثال بندرعباس به تهران بوده است که حقیقتاً کار سنگین و فشرده ای بود که در بستر کارگروهی به دست آمد چرا که فَإِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ!

جا دارد از نقش آفرینی ویژه نهادهای دولتی مربوطه به خصوص سازمان راهدای و به طور ویژه جناب آقای مهندس حسن نیا، مهندس مداح، دکتر دغاغله و دیگر عزیزان و کارشناسان ویژه سامان راهداری که در بخش های مختلف این طرح دخیل بود اند قدردانی کنیم و حسن نیت و اهتمام ایشان را در حمایت و پشتیبانی از این طرح با وجود تمام حساسیت ها و مشکلاتش نصب العین خود قرار دهیم.

جهت اطلاع باید گفت در جدول تن بر کیلومتر بیش از چند ده فاکتور مختلف در نظر گرفته شده است که هر کدام از کارشناسان سطح عالی سازمان راهداری، با توجه به تخصص و تجربه خود در پایه گذاری یک بخش از طرح جامع تن بر کیلومتر و محاسبات آن اعم از بخش های سرمایه گذاری، نیروی انسانی، تعمیرات، لاستیک، سختی مسیر و شیب جاده، انواع بارگیر و ... بر اساس اصول علم و دانش همت فراوان داشته اند. در کنار بخش دولتی، در بخش خصوصی یک نفر در میان ماجرا به عنوان راننده و صاحب تجربه نیز حضور داشته و شرکت باروان به عنوان شرکت دانش محور که 2 سال، وقت تمام مجموعه اش را در حوزه حمل ونقل کشور صرف کرده و در مجامع مختلف علمی درخشیده و نیز به عنوان نماینده ویژه کانون کامیونداران و رانندگان کشور معرفی شده است، حضور موثر داشته است.

یک چنین تیمی با ترکیبی از بخش دولتی و خصوصی و صنفی، جلسات متعددی را صرف این طرح کردند تا به نتیجه موثر رسید. این قدم اول بود، پس از آن، اقدام مهمتر پیگیری این موضوع در سایر وزارتخانه ها نظیر وزارت صنعت، معدن و تجارت، کشاورزی، مجامع امنیتی و شورای سیاست گذاری حمل ونقل کشور بود که این طرح کامل شکافته شده و با تمام حساسیت های کشور و مخالفت های موجود مورد تصویب نهایی قرار گیرد.

اهمیت ویژه این کار در این است که ما در حال پایه گذاری ساختاری علمی در محاسبه نرخ حمل بار هستیم که باعث حذف قاعده بی مبنا و غیرمنطقی نرخ توافقی خواهد شد که سال های زیادی است بر حمل ونقل کشور سایه افکنده است. پس قطعاً حواشی و حساسیت های زیادی همراه دارد که همگی باید سنجیده شود تا با کمترین آسیب از این دورانِ گذار، عبور کنیم.

2- امکان راستی آزمایی سامانه ساتک فراهم نیست

باروان هیچ گونه انحصاری را در طرح تن بر کیلومتر صحیح نمی داند و همان گونه که تاکنون چنین بوده آمادگی کامل برای ارایه کلیه تحقیقات انجام شده را دارد. از این رو از همه علاقمندان و صاحب نظران درخواست می شود همراهی نموده و در پیشبرد هر چه بهتر این طرح کمک کنند. در این راستا حتی Api سامانه ساتک بین برخی از بازارگاه های الکترونیکی تبادل شده تا ضمن تسری این سیستم، اشکالات و خطاهای آن شناسایی و رفع گردد.

3- متخصصین آی تی طراح تن بر کیلومتر، آشنایی کافی با کف جاده ندارند

اشکال دیگری که مطرح شده، محاسبه نرخ حمل بار از مسیر کرج به چالوس است به این استناد که تردد کامیون در آن ممنوع است.

به اطلاع منتقد عزیز می رساند:

اولاً؛ بارگیرهای مختلف و سبک تر نظیر کامیونت، نیسان و ... از این مسیر تردد دارند.

ثانیاً؛ به استناد بارنامه های صادر شده در 2 سال گذشته، ماشین های سنگین زیادی از مبدأ کرج به چالوس و از این مسیر بارنامه گرفته (مختصاً کامیونهای حمل سوخت) و به صورت قانونی تردد داشته اند.

ثالثاً؛ در این کار ما جرمی مرتکب نشده ایم بلکه ما موظفیم در طرح تن بر کیلومتر ضریب کلیه بارگیرها و تمام مسیرها را بدهیم، این که در این مسیر ماشینی تردد بکند یا نکند وظیفه تن بر کیلومتر نیست، وظیفه مجریان و در اصل استفاده کنندگان از این طرح است. ما وظیفه داریم مشخص کنیم از این مبدأ به این مقصد با این نوع بارگیر، این عدد علمی و قانونی کرایه شماست. جواز عبور یا عدم عبور کامیون های سنگین از مسیرهای مختلف با پلیس راه است و آن هم به طور دوره ای و بر حسب نیاز و شرایط کشور تغییر می کند. کشف قیمت حمل بار در تمامی مسیرهای کشور، امری ضروری است و مجوز عبور و یا باز بودن یک مسیر به هر علتی را نباید به موضوع تن بر کیلومتر ربط دهید تا از این رهاورد آن را غیرکارشناسی جلوه دهید!

4- معضل مسیریابی حمل بار

یکی دیگر از موضوعاتی که به عنوان اشکال به تن بر کیلومتر، مطرح شده دقیق نبودن محاسبه مسافت حمل بار است.

بله، محاسبه مسافت حمل بار یکی از چالش های پیش رو بود، برخی مسیرها و مسافت ها کامل مشخص نشده یا نیاز به اصلاح داده های قبلی داشت، بعد از آن تعیین این که از بین مسیرهای مختلف به سمت یک مقصد کدام گزینه مدنظر قرار گیرد نیز برای خود چالشی است. اما این مسایل به راحتی قابل حل است همچنان که در حوزه مسافربری حل شده است. کافی است از سرویس های مبتنی بر فناوری نظیر Google map ، OSM و ... استفاده کنیم، تعیین دقیق مسافت بین مبدأ و مقصد، شرایط جاده و ... روی نقشه های الکترونیک امروزی سهل است، وارد سال 2019 شده ایم و اینها در دنیا حل شده، کافی است از این دانش و اطلاعات استفاده بگیریم. اما در نهایت این که بهینه ترین مسیر کدام است را برآیند تلفیق تجربه رانندگان و هنر استفاده از این پلت فرم ها مشخص خواهد کرد!

به هرحال سامانه استعلام تن بر کیلومتر به صورت یک ابزار فناورانه در دسترس عموم قرار دارد و در ادامه با کمک جامعه حمل ونقلی کامل و کامل تر خواهد شد.

5- هیچ رابطه ای برای شیوه محاسبه نرخ حمل بارگیرهای مختلف با کفی 22 تن تعریف نشده است.

این مورد اصلاً جای نفی و نقد نیست، بلکه جای سوال است و بهتر بود به جای انتقاد از این زاویه، درخواست توضیح ضرایب می شد.

اما به طور کلی به عرض می رسانیم خوشبختانه در این طرح، همه انواع بارگیرهای موجود در کشور شناسایی شده است. به استناد آمار سازمان راهداری 85 نوع بارگیر سبک و سنگین در کشور وجود دارد که به آنها کارت سوخت و هوشمند تعلق گرفته است. ما در طرح تن بر کیلومتر ضرایب اینها را حساب کرده ایم. الحمدلله اینها آماده شده و مورد قبول سازمان راهداری هم قرار گرفته و امیدواریم این ضرایب نهایی شده و به صورت قانونی ابلاغ گردد.

مبنای محاسبه ضرایب، در حال حاضر قیمت هایی است که در سال های گذشته اعمال شده و تحلیل دیتاهای بزرگی است که بر اساس حدود 60 میلیون بارنامه صادر شده در 2 سال اخیر به دست آمده است.

طرح تن بر کیلومتر در گام اول بر مبنای تریلی کفی 22 تن با ضریب 1 محاسبه می شود. ضریب انواع بارگیرهای مختلف نیز از 0.2 برای نیسان گرفته تا 3 برای کمرشکن یازده محور در فرمول نهایی پیش بینی و محاسبه شده است و نتایج به دست آمده برای بررسی و بازرسی متخصصین حمل ونقل در سازمان و کانون کامیونداران نیز ارسال شده است. همه این اصول چیده شده است! پس لطفاً نگران نباشید، جداولی که به دست آمده و ضرایبی که پیشنهاد شده همگی مبانی علمی مفصلی دارد و امکان ارزیابی این داده ها توسط اپلیکیشن موبایل باروان فراهم شده و در سامانه ساتک هم به ارزیابی عمومی گذاشته شده است.

در مسیر اجرای طرح تن بر کیلومتر، برنامه ریزی های گام به گام تدوین کرده ایم، این محصول نوپا احتیاج به مراقبت و اصلاحاتی دارد. همانطور که جناب مهندس حسن نیا، ریاست محترم سازمان راهداری توصیه و اصرار داشته اند از ابتدا قرار بوده طی جلسات ماهانه، تمامی نقاط قوت و ضعف طرح بررسی و اصلاحات لازم اعمال گردد. به عنوان مثال، یکی از اشکالاتی که به آن برخوردیم محاسبه میزان مسافت در مسیرهای مختلف بود که بخش اعظمی از آن به کمک ابزارهای نوین فناوری نظیر تطبیق کد مسیرهای سازمان با ابزار گوگل و ... بوده که در فاز اول بالغ بر 57 هزار مسیر می باشد.

علاوه بر همه اینها، ضرایب مختلف سختی مسیر، گرمسیری و سردسیری و ... هر چند آماده است ولی فعلاً اعمال نشده است و در مرحله آغازین اجرای تن بر کیلومتر ضریبی با تلورانس 0.75 تا 1.25 مدنظر سازمان محترم راهداری، لحاظ شده است. مبنای این ضریب پرباری یا کم باری مسیر (عرضه و تقاضای بار در هر مسیر) است که همان ضریب تطبیق مشهوری است که در این ایام به گوش خورده است. این ضریب تطبیق شامل کلیه فاکتورهای مربوط به شیب مثبت و منفی مسیر، سردی یا گرمی و پرباری یا کم باری مسیر است که در قدم های بعدی در این عدد خام محاسبه شده ضرب خواهد شد.

6- نگرانی از نگاه تبلیغاتی به طرح تن کیلومتر یا سوء استفاده از آن

باروان با برخورداری از فناوری های روز دنیا در صنعت IT و با رسالت خدمت به ملت پر افتخار ایران، امکانات، دانش و ابزارهای خود را بدون هیچ چشم داشتی در اختیار بخش دولتی و خصوصی نهاده تا بستر اجرای هرچه بهتر این تحول فراهم گردد. حال اگر این موضوع به مذاق برخی خوش نمی آید و تعابیر ناجوانمردانه ای از آن دارند گناه ما نیست. اگر باروان در پی ماه ها تلاش مداوم، بررسی داده های میدانی و بحث و تبادل نظر با متخصصان و دست اندرکاران حمل ونقل و با صرف هزینه های متعدد در شرایط سخت اقتصادی، ابزاری علمی را در دسترس همگان قرار داده تا تک تک افراد بتوانند به صورت شفاف تعرفه های تن کیلومتر مصوب سازمان و عددهای پیشنهادی کانون رانندگان و باروان را مشاهده کنند و نظرات و پیشنهادات خود را نیز ثبت کنند، آیا جرمی مرتکب شده است؟

اینکه سامانه ساتک بدون صرف یک ریال هزینه تبلیغات، هم به صورت وب سرویس و هم در قالب اپلیکیشن باروان بین رانندگان عزیز و محترم و دیگر فعالان حمل ونقلی کشور دست به دست می شود و روزانه هزاران بار به صورت رایگان و به سهولت استعلام دریافت می گردد، در درجه اول لطف خداست و در درجه دوم اعتماد جامعه حمل و نقلی کشور به خصوص کامیونداران و رانندگان سرافراز کشور به خدمتگزاران حقیقی خود است. این اسمش تبلیغ نیست بلکه اعتماد و همدلی دوطرفه است. حال چرا برخی از این موضوع ناراحتند و سعی در تخریب این همکاری دارند خود موضوعی جداست!

خوشبختانه هسته اصلی نخبگان کامیونداران و رانندگان کشور در ارتباط تنگاتنگ با این پروژه هستند و افزون بر آن در سامانه ساتک، جهت رفع اشکالات موجود در بحث قیمت گذاری بخشی جهت دریافت نظرات صاحب نظران این حوزه اعم از رانندگان عزیز و شرکت های حمل ونقل و اصناف سراسر کشور نیز در نظر گرفته شد که تا این لحظه نزدیک به یک هزار پیشنهاد در این سامانه توسط این بزرگواران ثبت شده است. به عنوان نمونه، اعداد محاسبه شده در مسیرهای منتهی به اژیه اصفهان، مشکل محاسبه طول مسیر داشت که با پیشنهاداتی که دلسوزان حمل ونقل کشور در سامانه ساتک مرقوم داشتند، نه تنها از ساتک که از داده های سازمان راهداری نیز در این مورد رفع عیب گردید. در نتیجه با یک نگاه بسیار ساده به سامانه ساتک مشخص می شود که متخصصین آی تی مربوطه، برای جمع آوری اطلاعات میدانی، تکمیل بانک های داده و اصلاح اشکالات موجود در قیمت گذاری های انجام شده، این سامانه را راه اندازی نموده اند نه برای تبلیغات پیش پا افتاده!...

سخن آخر

باید حمل ونقل جاده ای کالا را به عنوان یک صنعت مجزا بپذیریم، اگر حوزه صنعت تولید کالا تحت تأثیر عوامل مختلف به خصوص نرخ ارز افزایش قیمت دارد، صنعت حمل ونقل جاده ای کالا هم باید طبق فرمول های علمی افزایش قیمت داشته باشد تا بتواند زیر فشار سنگین هزینه ها به حیات خود ادامه دهد. مزیت دیگر روشن و علمی شدن هزینه های حمل بار در کشور در قالب تن بر کیلومتر، حوزه دولتی، صنایع تولیدی و بازار مصرفی را از بلاتکلیفی قیمت تمام شده کالا بر اساس مبنای بی معیار توافق خارج می کند و هزینه های حمل بار در هر بازه زمانی به سادگی قابل پیش بینی و محاسبه خواهد شد و همگان می تواند جلو جلو هزینه های تمام شده را بررسی و در برنامه ریزی های اقتصادی خود آینده نگری لازم را داشته باشند.

بر اساس تحلیل داده های حجیم حمل بار در کشور در سال های اخیر، حدود 212 هزار مسیر دارای بارنامه در کشور وجود دارد که اگر آن را در تعداد انواع بارگیر ضرب کنیم تعداد بسیار زیادی مسیر بارگیر وجود خواهد داشت که همه را باید در نظر گرفت و محاسبه کرد. بی شک با استفاده از ابزار ساتک و به دست توانای تک تک شاغلان حمل ونقل کشور و نخبگان، سیستم تن بر کیلومتر توسعه پیدا کرده و به بلوغ خود می رسد و انشاءالله تمامی ایرادات جزئی و کلی احتمالی مشخص شده و اصلاح می گردد.

ما به عنوان یک بازارگاه الکترونیکی، در این راستا هر آنچه که می توانستیم انجام دهیم، پی ریزی، پیشنهاد و پیگیری آنچه که شرح داده شد، بود. سایر برنامه ها و پیشنهادات ما در تعاملی بسیار سازنده با سازمان محترم راهداری و حمل ونقل جاده ای کشور در حال بررسی و انجام است، نظیر موزه بزرگ حمل ونقل جاده ای کشور، اضافه شدن سرفصل آموزش استفاده از فناور ی های نوین در حمل ونقل و برخی ایده های کاربردی شگرف دیگر.

خواهش ما این است که به جای تخریب و پرداختن به حواشی، دست به دست هم دهیم تا نهال تن بر کیلومتر به سروی استواری و سهی تبدیل گردد.

در کل، امید داریم آینده پیش رو برای حمل ونقل کشورمان سال های بسیار روشنی باشد!»