رشد استارت‌آپ‌ها با وام؟
پول برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان هست اما کم است. تازه‌ترین آمار نشان می‌دهد منابع مالی کمک به این شرکت‌ها از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی تا سال ۱۴۰۲ بیشتر کفاف نمی‌دهد. اما سوال اینجاست؛ پول و حمایت دولتی چقدر در موفقیت شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها نقش دارد؟ آیا پول تمام دغدغه رشد آنهاست؟
پول برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان هست اما کم است. تازه‌ترین آمار نشان می‌دهد منابع مالی کمک به این شرکت‌ها از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی تا سال ۱۴۰۲ بیشتر کفاف نمی‌دهد. اما سوال اینجاست؛ پول و حمایت دولتی چقدر در موفقیت شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها نقش دارد؟ آیا پول تمام دغدغه رشد آنهاست؟
رشد استارت‌آپ‌ها با وام؟
شرکت‌های دانش‌بنیان آن دسته از شرکت‌هایی هستند که بر اساس دانش نو، فناوری و علوم پیشرفته اقدام به تولید محصولاتی می‌کنند که وزن سود تجاری و اقتصادی آن برای جامعه بالا است به همین دلیل این شرکت‌ها بر اساس قانون از حمایت مالی دولت بهره‌مند می‌شوند. بر اساس آمار این دسته از حمایت‌ها تنها در بخش وام دادن به شرکت‌های دانش‌بنیان از چهار سال گذشته منجر به پرداخت هزار و ۱۵۵ میلیارد تومان در چهار سال گذشته شده است.
اما رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی با وجود اینکه تاکید می‌کند هدف از تشکیل این صندوق توزیع پول در میان شرکت‌ها نیست از میزان بودجه باقی مانده در این صندوق خبر می‌دهد و می‌گوید تا سال ۱۴۰۲ پولی در صندوق نوآوری و شکوفایی برای اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان باقی نمی‌ماند و در صورتی که حمایت مالی بانک‌ها نباشد باید منتظر باشیم تا پول‌های اعطا شده به شرکت‌های دانش‌بنیان به این صندوق بازگردد.
بهزاد سلطانی درباره رقم کلی بودجه این صندوق به «دنیای اقتصاد» می‌گوید که در مجموع ۳هزار میلیارد تومان بودجه در اختیار این صندوق است و در صورتی که سالانه نیم درصد از کل بودجه کشور به این صندوق اختصاص یابد این رقم حالا بیشتر از آنچه هست، می‌شود. به گفته او اما در چهار سال گذشته این پول که پرداخت آن مورد موافقت دولت هم هست، پرداخت نشده و آنها نیز شکایتی ندارند چراکه از توان مالی دولت در سال‌های اخیر باخبرند.
پرداخت یک هزار و ۱۵۵ میلیارد تومان وام
در حال حاضر صندوق نوآوری و شکوفایی در ۱۳ حوزه وام و تسهیلات دراختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌دهد که تنها یکی از آن حوزه‌ها فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در چهار سال گذشته در این حوزه ۲۵۸ مصوبه به تایید رسیده و ۱۲۷ میلیارد تومان وام در اختیار شرکت‌های استارت‌آپ قرار گرفته است. او به ۱۲ حوزه دیگر که به ترتیب اولویت و میزان مصوبات مشمول دریافت وام شده‌اند، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «در حوزه فناوری زیستی با ۲۸۱مصوبه مبلغ ۲۱۵ میلیارد تومان تسهیلات، در حوزه الکترونیک با ۲۴۸ طرح مصوب ۱۳۷میلیارد تومان، حوزه تجهیزات پیشرفته ساخت و تولید با ۱۸۹مصوبه،۱۱۳ میلیارد تومان، در حوزه محصولات پیشرفته سایر بخش‌ها با ۱۷۱طرح مصوب ۱۰۱ میلیارد تومان، در زمینه مواد پیشرفته با ۱۲۵ مصوبه و ۸۸ میلیارد تومان، در حوزه داروهای پیشرفته با ۱۰۹ طرح و ۱۰۰میلیارد تومان، در زمینه تجهیزات و مواد پیشرفته نفت با ۶۶ مصوبه و ۱۱۰ میلیارد تومان، در زمینه هوا فضا با ۵۷ طرح مصوب و ۱۹ میلیارد تومان، در زمینه فناوری نانو با ۴۹ طرح مصوب ۱۷میلیارد، در زمینه اپتیک و فتونیک با ۳۵ طرح ۱۲ میلیارد، در حوزه انرژی‌های نو با ۳۲ طرح مصوب و ۱۰ میلیارد تومان و در نهایت در زمینه وسایل و ملزومات پزشکی با ۲۹ طرح مصوب ۱۴ میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شده است.» وام‌هایی که مجموع آن در چهار سال گذشته به ۱۱۵۵ میلیارد تومان رسیده است.»
به گفته سلطانی، این صندوق به جز دادن وام، تسهیلاتی هم به شرکت‌های دانش‌بنیان داده است از جمله اینکه برای ضمانت نامه (ریسک پذیرفته شده) ۳۰ میلیارد تومان، تسهیلات در زمینه صندوق‌های پژوهش و فناوری به ۱۳ شرکت ۱۱۳ میلیارد تومان پرداخت شده است. در زمینه سرمایه‌گذاری و مشارکت فی مابین نیز ۸۸ میلیارد تومان پرداخت شده و در زمینه منابع پشتیبانی و خدمات اهرمی ۱۲۳ میلیارد تومان بودجه واگذار شده است.»
رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی همچنین اشاره‌ای به کمکی که به شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تامین دفتر می‌کند و می‌گوید: «برای این دست از شرکت‌ها دفتر مناسب خریداری می‌شود و با عنوان اجاره به شرط تملیک در اختیار آنها قرار می‌گیرد. در همین زمینه ۲۲۰ میلیارد تومان پرداخت شده که با همین بودجه بالغ بر ۱۵۰ دفتر خریداری شده است.»
به گفته او همچنین برای توانمندسازی شرکت‌ها در زمینه آموزش برای تجاری‌سازی و ارائه کار در نمایشگاه‌ها نیز ۲ میلیارد تومان هزینه شده است. به جز خدماتی که گفته شد به ۳۸۷ محصول وام قرض‌الحسنه برای تامین مواد تولیدی اولیه انبوه‌سازی محصول ۱۴۸ میلیارد تومان پرداخت شد که به افتتاح ۴۲ خط تولید منجر شد. به گفته سلطانی تعداد شرکت‌هایی که تاکنون به این صندوق طرح ارائه کرده‌اند دو هزار و ۳۴۳ شرکت است که تعداد کل طرح‌های مورد موافقت سه هزار و ۲۱۳ طرح است به این دلیل که برخی از شرکت‌ها دو طرح ارائه دادند.
او اضافه می‌کند: «تاکنون ۷۴۴ طرح خاتمه یافته موفق وجود دارد که وارد بازار شده‌اند و بر این اساس مبلغ ۲۹۳میلیارد در حال برگشت است.» سلطانی تاکید می‌کند که تعداد طرح‌های ناموفق ۲۲ طرح بوده که ۵ میلیارد تومان وام به آنها تخصیص یافته است که در حال بازپرداخت هستند.»
رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی درباره معافیت‌های مالیاتی این شرکت‌ها می‌گوید که در سه قالب انجام می‌شود. «دسته اول شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا هستند که عمرشان تا دو سال است، سپس شرکت تولیدی که عمرشان بیش از ۲ سال است و دسته سوم شرکت‌های صنعتی هستند که بیش از ۳ سال سابقه دارند و از میان این سه دسته، شرکت‌های نوپا و تولیدی از مالیات معاف هستند.»
فقط حمایت مالی مشکل استارت‌آپ‌ها نیست
سوال اصلی اما همچنان پابرجاست، اینکه شرکت‌های بزرگ و کوچک تازه متولد شده که قصد دارند چرخ‌های کم رونق بازار ایران را مجددا به حرکت درآوردند، با تزریق پول دولتی جان می‌گیرند و با ریسک کمتری ادامه بقا می‌دهند؟ ناصر غانم زاده، یک کارشناس در حوزه سرمایه‌گذاری شرکت‌های استارت‌آپ می‌گوید: «حمایت بر معیار وام دادن اشتباه است، وام دادن به ویژه به استارت‌آپ نه تنها کمکی به آنها نمی‌کند بلکه به تدریج موجب ضرررسانی به آنها نیز می‌شود.»
به گفته او به‌طور معمول نرخ شکست استارت‌آپ‌ها ۹۰ درصد است: «به بیان دیگر این شرکت‌ها باید با ۸۰ تا ۹۰ درصد احتمال شکست شروع به کار کنند و در صورت شکست هم باید اقساط وام دریافت کرده را پرداخت کنند و این کار نه تنها خوب نیست، بلکه تبعاتی با خود به همراه دارد.
به نظر من مناسب‌ترین مدل کمک به استارت‌آپ‌ها در دو مرحله تعریف می‌شود، یکی از آنها تکمیل نواقص زیربنایی و زیرساختی است و به نظر می‌رسد اولین کار زیرساختی و مهم برای موفقیت استارت‌آپ‌ها تصویب قانونی برای کارآفرینی روان‌تر باشد؛ چراکه اگر قوانینی برای برداشتن سدهای پیش راه کارآفرینی داشته باشیم که به تسهیل این روند کمک کند، به هیچ کمک مالی نیاز نیست.
باید فرآیند کارآفرینی برای همه کارآفرینان چه در حوزه تکنولوژی و چه در بخش‌های سنتی سهل و راحت شود. موضوعی که از آن غفلت شده و همان‌طور که می‌دانید رتبه کشور در راه‌اندازی کسب و کارهای نو بسیار بد است، بنابراین در نخستین گام باید این فرآیند تسهیل و قوانین تغییر کنند.»
به گفته غانم زاده قانون تجارت چنان قدیمی است که نیازهای کارآفرین حتی در حوزه‌های سنتی نیز در آن دیده نشده چه برسد به استارت‌آپ‌هایی که نیازبه قوانین مدرن تری دارند. او به مرحله دوم حمایت اشاره می‌کند: «در گام دوم اگر قرار است به استارت‌آپ‌ها پول تزریق شود باید خردمندانه باشد.
باید این وام را در اختیار شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه قرار دهیم. مثلا اگر قرار است ۱۰۰ میلیارد تومان وام داده شود به هر شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه، ۱۰میلیارد تومان پرداخت شود و این شرکت‌ها خود برای تامین ۹۰ میلیارد دیگر تلاش کنند و انگیزه حمایت از ایده‌های نو را پیدا کنند. بنابراین راه‌های زیادی برای کمک به استارت‌آپ‌ها وجود دارد که بدترین شکل آن دادن پول به‌طور مستقیم به کسب و کارهای نوپا است.»
او با اشاره به مشکلات در گام‌های نخست تشکیل یک استارت‌آپ اشاره می‌کند و می‌گوید:«فرآیند راه‌اندازی کسب و کارها در استارت‌آپ‌ها با مشکلات زیادی مواجه است. پرداخت هزینه‌های بیمه و مالیات برای این دسته از کسب و کارها در ابتدا بسیار دشوار است، چراکه ذات این کار زیانده است و در چنین تجارتی فرض اول بر این استدلال استوار است که استارت‌آپ‌ها ذاتا رشد را فدای سود می‌کنند. فقط برای نمونه به شما می‌گویم که همین چند روز پیش یکی از شرکت‌های نوپای استارت‌آپی حدود ۱۰۰ میلیون تومان از سوی بیمه جریمه شده است.»
غانم زاده اشاره می‌کند که این شرایط برای همه کسب و کارها وجود دارد و فقط برای کسب و کارهای دانش‌بنیان نیست «نباید در این زمینه تمایز قائل شد، چراکه کارآفرینی برای کشور حیاتی است و باید کاری کنیم هر کسب و کاری چه سنتی و چه فناوری بدون درگیر شدن پروسه دریافت گواهی بتواند مشغول به کار شود.
بنابراین قاعدتا حمایت مالی می‌تواند بدون اینکه مستقیم باشد به موفقیت شرکت‌های استارت‌آپ کمک کند، هرچند که دریافت همین کمک‌های مالی هم اذیت‌کننده است و خیلی ساده داده نمی‌شود و شرکت‌ها باید برای بهره‌مندی از آن هفت خوان رستم را طی کنند.» به نظر می‌رسد برای رشد بچه‌های تازه متولد شده‌ای که قصد دارند تعاریف کارآفرینی سنتی بازار کشور را تغییر دهند نیاز به هزینه‌ها و نگرش‌های انعطاف‌پذیری است؛ قوانین مدرن‌تری که مدل دیگری از پویایی بازار را می‌فهمد.
