سهم مالیات در اقتصاد ایران

 اواخر سال گذشته بود که لابه‌لای ارائه گزارش‌های پایان سال نهادهای مختلف و متعدد، وزیر پیشین امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد از مجموع ۲۱۸ هزار میلیارد تومان درآمد نقدی دولت، حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از سوی سازمان امور مالیاتی و گمرک وصول شده و حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان آن مربوط به وزارت نفت است.

این افزایش درآمد مالیاتی نشان می‌دهد درآمد مالیاتی در مقایسه با درآمد نفتی ۱۴۲ درصد رشد داشته است.

برای نخستین‌بار سال گذشته مالیات سهم بیشتری از نفت در دخل کشور داشت و براساس برنامه مالی دولت، درآمدهای دولت برای امسال هم باید به ۱۵۹ هزار میلیارد تومان برسد که از این میزان، ۱۱۳ هزار میلیارد تومان مالیات و حقوق ورودی و ۴۶ هزار میلیارد تومان مربوط به سایر درآمدهاست.

هر چند دولت به طور جدی به دنبال جایگزین کردن درآمدهای حاصل از مالیات و افزایش صادرات و تجارت با ایجاد رونق در تولید و بهبود فضای کسب و کار به جای درآمدهای نفتی است اما هنوز هم بخش قابل‌توجهی از اقتصاد وابسته به پول نفت است. از این‌رو یکی از مهم‌ترین اهداف برنامه ششم توسعه هم افزایش درآمدهای مالیاتی است که در این باره ۱۴ ماده در برنامه ششم عنوان شده است.

غلامرضا حیدری کرد زنگنه، رئیس پیشین سازمان امور مالیاتی در گفت‌وگو با ایرنا، درباره راهکارهای افزایش درآمدهای مالیاتی می‌گوید: مهم‌ترین راهکار برای رشد درآمد مالیاتی نسبت به نفت بستن راه‌های فرار مالیاتی با توسعه زیرساخت‌های الکترونیکی و اجرای طرح جامع مالیاتی است.

به اعتقاد کرد زنگنه، میزان درآمدهای مالیاتی برآیندی از وضعیت اقتصاد کشور است و اگر رونق در کسب و کار ایجاد شود، به دنبال آن درآمد مالیاتی هم افزایش می‌یابد. در ادامه مشروح گفت‌وگو با رئیس پیشین سازمان امور مالیاتی آمده است:

براساس برنامه در بودجه امسال باید سهم درآمدهای مالیاتی نسبت به درآمدهای نفتی افزایش یابد، با توجه به اینکه سال گذشته در مقطعی این برنامه به اجرا رسید به نظر شما این روند امسال هم ادامه خواهد داشت؟

 هنوز برای پیش‌بینی میزان درآمدهای مالیاتی نسبت به درآمدهای نفتی تا پایان سال، زود است. باید دست‌کم درآمدهای مالیاتی ۶ ماه نخست سال منتشر شود تا بتوان پیش‌بینی تقریبی از آن داشت. باید دید تا پایان سال چه اتفاق‌هایی در بازار جهانی نفت رقم می‌خورد و نرخ نفت تا چه حد نوسان خواهد داشت. آنچه قانون تکلیف کرده این است که براساس برنامه بودجه؛ امسال باید مالیات سهم بیشتری نسبت به نفت در کل درآمدهای کشور داشته باشد. منوط به اجرای برنامه و سیاست‌های علمی در این حوزه، می‌توان خوش‌بین بود که برنامه دولت در بودجه امسال محقق می‌شود و سهم مالیات در درآمدها از نفت افزایش می‌یابد.

میزان درآمدهای مالیاتی تا چه حد وابسته به شرایط اقتصاد کلان کشور است؟ آیا افزایش درآمدهای مالیاتی نشان‌دهنده رونق اقتصادی است؟

معتقدم مهم‌ترین رکن دریافت مالیات، داشتن اطلاعات است و بدون شک خوراک مالیات، اطلاعات است. تا زمانی که دولت الکترونیک مستقر نشود نمی‌توان از اطلاعات موجود هم برای افزایش درآمدهای مالیاتی استفاده کرد. اگر اطلاعات به طور نظام‌مند در دسترس باشد، به‌طور قطع می‌توان جلوی فرار مالیاتی را گرفت.

برخی از راهکارها برای افزایش درآمدهای مالیاتی درون‌سازمانی است که به اصلاح ساختار نظام مالیاتی بر می‌گردد و از دیگر عوامل افزایش درآمد مالیاتی هم وابسته به برون سازمان و وضعیت اقتصاد کشور است. زمانی می‌توان انتظار افزایش درآمدهای مالیاتی را داشت که توانسته باشیم در کشور تولید ثروت داشته باشیم.

یکی از راهکارهای اساسی در رشد مالیات ستانی، بهبود شاخص‌های اقتصادی است و با بهبود فضای کسب و کار، کارآفرینی و کاهش قوانین و مقررات دست و پاگیر، افزایش سرمایه‌گذاری‌ها، سوددهی فعالیت‌های اقتصادی افزایش می‌یابد.

شرکت‌ها باید از محل سودی که به‌دست می‌آورند، مالیات بپردازند بنابراین اگر اقتصاد به رونق برسد، درآمد مالیاتی هم افزایش می‌یابد. به‌طور قطع شرکت‌ها در شرایط رکود توان پرداخت مالیات را ندارند.

در این شرایط اقتصادی کشور، مهم‌ترین راهکارها برای افزایش درآمدهای مالیاتی بدون اینکه فشاری بر مردم و فعالان اقتصادی وارد بیاید، چه می‌تواند باشد؟

نسبت سقف مالیات دریافتی در ایران به تولید ناخالص کشور در بهترین حالت ۷ درصد و در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته بین ۱۵ تا ۲۵ درصد است بنابراین فاصله این اعداد نشان می‌دهد باید اقدامات اساسی و فوری در این حوزه انجام شود. حال اینکه افزایش درآمدهای مالیاتی به مجموعه عواملی بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین راهکار برای رشد وصول مالیات جلوگیری از فرارهای مالیاتی از طریق تحقق دولت الکترونیک است. در این صورت با کمک بانک اطلاعاتی مودیان مالیاتی می‌توانیم به اهداف مورد نظر دست یابیم. اگر دولت الکترونیک عملیاتی شد با محوریت اطلاعات می‌توان درآمدهای مالیاتی را افزایش داد. همانطور که گفته شد؛ مهم‌ترین رکن دریافت مالیات، داشتن اطلاعات است و برای تحقق این امر باید طرح جامع مالیاتی تکمیل شود و دولت الکترونیک به طور کامل در تمام نهادهای مرتبط با مالیات ستانی به‌اجرا برسد.

فرارهای مالیاتی، قاچاق، اقتصاد زیرزمینی و چند دفتری از عواملی هستند که درآمدهای مالیاتی دولت را تحت‌تاثیر خود قرار داده‌اند. از سوی دیگر اصلاح ساختار نظام مالیاتی به معنای اجرای سیاست‌های علمی در درون سازمان امور مالیاتی در این شرایط یک ضرورت است.

بخشی از افزایش درآمدهای مالیاتی می‌تواند با رونق اقتصادی و بهبود فضای کسب و کار مرتبط باشد اما یک موضوع و مسئله‌ای تک‌بعدی نیست و به مجموعه‌ای عوامل از اقتصاد کلان تا کاهش فرار مالیاتی و اصلاح قوانین بستگی دارد.

چه میزان از درآمدهای مالیاتی کشور تحت‌تاثیر فرارهای مالیاتی است و با توجه به اینکه در دوره‌ای در راس سازمان امور مالیاتی بودید براساس گزارش‌ها، کدام مشاغل بیشترین فرار مالیاتی را دارند؟

اعداد و ارقام مربوط به فرارهای مالیاتی در کشورمان نگران‌کننده و قابل توجه است. در اصل برای بسیاری از فعالیت‌ها مالیات تعریف نشده است. برای اینکه بتوانیم جلوی فرار مالیاتی را بگیریم باید تکمیل طرح جامع مالیاتی را در اولویت قرار دهیم. مهار فرار مالیاتی با سازوکار و سیاست‌های علمی و منطقی تا سقف ۴۱ میلیارد دلار در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ را تجربه کردیم. از آنجایی که معتقد هستم مهم‌ترین ابزار مهار فرار مالیاتی ایجاد سامانه بانک اطلاعاتی از مودیان و شناسایی آنهاست، در دوران مدیریتم با یک شرکت کانادایی برای تکمیل طرح جامع مالیاتی قرارداد منعقد کردیم.

پیش از آن ۱۶ سال متمادی برای طرح جامع مالیاتی هزینه می‌شد، اما تاثیر قابل‌توجهی در کاهش فرار مالیاتی نداشت. در آن دوران ۳۲ پروژه در طرح جامع مالیاتی تعریف شد که تعدادی از این پروژه‌ها به مرحله اجرا رسید اما طرح به صورت کامل عملیاتی نشد. باید قبول کنیم بخشی از درآمدهای مالیاتی به دلیل اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی وصول نمی‌شود درحال‌حاضر شرکت‌هایی به صورت زیرزمینی فعالیت می‌کنند که با وجود درآمدهای میلیاردی یک ریال مالیات نمی‌پردازند. مشکل مالیات، گسترده شدن فعالیت همین شرکت‌ها به صورت زیرزمینی است و تنها با یک شماره تماس کسب و کار بسیار پرسودی دارند. در بسیاری از کشورها، پلیس مالیاتی وجود دارد که از پلیس و سازمان‌های انتظامی قوی‌تر عمل می‌کنند. به‌طور قطع برای شناسایی دانه درشت‌ها، نیازمند پلیس مالیاتی هستیم.

قاچاق چه تاثیری بر میزان درآمدهای مالیاتی کشورمان دارد؟

بی‌شک یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تحقق برنامه بودجه در حوزه مالیات و افزایش درآمدهای مالیاتی جلوگیری از ورود کالای قاچاق است. هر چند آمار و ارقامی که از میزان ورود کالای قاچاق اعلام می‌شود، متفاوت است اما حدود ۱۶ میلیارد دلار تا ۲۰ میلیارد دلار ارزش کالاهای قاچاق در کشور است که ورود این حجم از کالای قاچاق آسیب جدی به درآمدهای مالیاتی کشور وارد می‌آورد.