کریدور چین- ایران عراق- عربستان به غرب آفریقا

اخبار خوشایندی از مذاکرات ایران و عربستان به گوش می رسد به طوری که ولیعهد عربستان تنها یک هفته پس از سفر جوبایدن به این کشور، خواستار افزایش سطح مذاکرات ایران و عربستان و علنی شدن آن شده که با استقبال ایران روبرو شده است.

به نظر می رسد این امر می تواند تبعات بسیار مناسبی در همه زمینه ها و از جمله حمل و نقل داشته باشد مشروط به اینکه فارغ از منازعات بین المللی و صرفا در چارچوب اقتصاد بین المللی عربستان بتواند خود را به عنوان دروازه ورود به آفریقا برای تبادلات حمل و نقلی با کشور های آفریقایی و به خصوص مصر قلمداد کرده و نقش آفرین باشد.

آفریقا بازاری یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفری است که حجم مبادلات تجاری سالانه آن به حدود یک هزار میلیارد دلار بالغ می شود. چین به شدت به دنبال بازار آفریقاست به همین خاطر است که همایش همکاری های چین و آفریقا   (FOCAC) از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون بیش از ۷ بار تشکیل شده است.

نمایندگان اقتصاد و بازرگانی چین علاوه بر این در سال ۲۰۰۴ در قاهره با نمایندگان ۲۲ کشور عربی که بخش عمده ای از آنها در آفریقا قرار دارند دیدار و از بازتعریف نوع جدید از همکاری ها برپایه تجارت دوجانبه تاکید کردند. همچنین چین با دیگر کشورهای آفریقا نظیر گینه، آنگولا، نیجریه، آفریقای مرکزی، چاد، کنگو، لیبی، نیجر و سودان نیز برای افزایش حجم مبادلات تجاری وارد مذاکره شده است.

افزایش حجم سرمایه گذاری چین در آفریقا از ۷۵ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳ به ۴.۲ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ خود گواه این مدعاست.

ناوگان دریایی چین درحالی برای حمل کالا به بازارهای اروپا و آفریقا از دریای چین جنوبی استفاده می کند که این کشور در این دریا با دیگر کشورها مشکلات ارضی و مرزی دارد به طوری که بسیاری بر این باورند که دریای چین و تنگه مالاکا در آینده یکی از کانون های اختلاف جهانی خواهد بود.

تنگه مالاکا بین اقیانوس هند و آرام است و گلوگاه اصلی تجارت جهانی، بیش از نیمی از ترافیک کانتینری جهان و یک سوم ترافیک دریایی در این منطقه است.

بیش از دوسوم منابع انرژی کره جنوبی، ۶۰ درصد از منابع انرژی ژاپن، ۸۰ درصد نفت خام وارداتی چین از تنگه مالاکا می گذرد. هم اکنون به نظر می رسد کنترل تنگه مالاکا در اختیار مالزی و سنگاپور هستند که رابطه بسیار نزدیکی با امریکا دارند.

به نظر می رسد چین به شدت به دنبال کاهش وابستگی خود به تنگه مالاکا برای بالابردن ضریب امنیت تامین انرژی و منابع اولیه صنایع خود است و شاید یکی از دلایل طرح عظیم یک کمربند یک راه چین که عمدتا بر پایه حمل و نقل ریلی و جاده ای است همین کاهش وابستگی باشد. افزایش واردات نفت و گاز چین از روسیه، قزاقستان و ترکمنستان در همین راستا است.

به نظر می رسد چین در استراتژی کلان خود درصدد استفاده از مسیرهای جایگزین تنگه مالاکا است و ایران می تواند در این راه یکی از گزینه های مهم باشد . جنگ روسیه علیه اوکراین و بحران غذایی ایجاد شده، عقد قراردادهای نفتی عربستان با چین و همچنین عدم حمایت عربستان از بلوک غرب در جنگ اوکراین علیرغم سفر چندی پیش رئیس جمهور امریکا به عربستان، پیشرفت در مذاکرات ایران و عربستان همه نشانه هایی از نزدیکی بیش از پیش این کشور حوزه خلیج فارس به قدرت های شرقی آسیا را نشان می دهد.

فقدان زیرساخت های حمل و نقلی بین ایران و آفریقا و همچنین عدم شناخت بازرگانان ایرانی از بازار بزرگ آفریقا باعث شده است که حجم مبادلات ایران با بازار یک هزار میلیارد دلاری ناچیز باشد. حجم تجارت ایران با آفریقا در سال ۱۴۰۰ با افزایش دوبرابری تنها ۱.۲ میلیارد دلار بوده است.

بازرگانان ایرانی برای تجارت با کشورهای آفریقایی ناچار به طی کردن مسیر دریایی خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و دریای سرخ هستند که این امر علاوه بر بعد مسافت و زمان حمل کالا مخاطرات فراوانی از جمله مشکلات تحریم و راهزنی دریایی را برای ناوگان دریایی ایران ایجاد کرده و می کند.

بازار آفریقا، تنها بازار مصرفی نیست و بازاری است که می توان در شرایط تحریمی، به عنوان منبع تامین مواد اولیه به آن نگاه کرد.  به نظر می رسد زیرساخت های حمل و نقلی ریلی و آزادراهی ایران در شرایط فعلی توانایی ارایه نقشی فعال در تجارت چین، آسیای میانه و روسیه با آفریقا ایفا کنند. ایران می تواند در راستای همگرایی بیشتر منطقه ای، کریدوری با حضور چین، کشورهای آسیای میانه، روسیه، عراق، عربستان و مصر و کشورهای غرب آفریقا را راه اندازی کند.