مخالفت رهبر انقلاب با ساخت کریدور زنگزور؛ خطر زنگزور برای ایران و ارمنستان چیست؟

رهبر انقلاب در حاشیه برگزاری مراسم تنفیذ ریاست جمهوری مسعود پزشکیان، با تعداد از رهبران حاضر در تهران به گفتگو پرداختند. در جریان این دیدارها، مقام معظم رهبری با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نیز به گفتگو پرداخته و بار دیگر بر موضع اساسی ایران مبنی بر مخالفت با ساخت و راه اندازی کریدور زنگزور تاکید کردند.

به گزارش تین نیوز به نقل از ریل نیوز، حضرت آیت الله خامنه ای خطاب به نخست وزیر ارمنستان تاکید کردند: «جمهوری اسلامی ایران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد». پیشتر، تهران از طریق کانال های رسمی خود از جمله تریبون وزارت امور خارجه و مجلس شورای اسلامی، بارها بر مخالفت با ساخت این کریدور تاکید کرده و خواستار توقف فعالیت های مربوط به آن از سوی جمهوری آذربایجان شده اند.

اما سوال اینجاست که اساسا، ساخت کریدور زنگزور چه تهدید علیه منافع ایران داشته و چرا جمهوری اسلامی تا این حد با ساخت این کریدور مخالف است؟ اگرچه، برای بررسی آثار مثبت یا منفی فعالیت یک کریدور، لازم است ابعاد گسترده فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی مذهبی به ویژه در منطقه ای چند قومیتی مانند قره باغ را مورد بررسی دقیق قرار داد؛ اما سعی خواهیم کرد تا در نوشته حاضر، به مهمترین مضرات این کریدور ریلی اشاره کنیم.

کریدور میانی و تهدید دائمی آن علیه منافع ملی ایران

کریدور میانی یا همان ترانس کاسپین، از ابتدای تاسیس خود توسط جمهوری آذربایجان، ترکیه، گرجستان و همسایگان شرقی دریای خزر منجر به دور خوردن مسیرهای ریلی عبوری از ایران شده است. هرچند، چینی ها به عنوان مبداء بار این کریدور، به دلیل تحریم های موجود علیه تهران، تا حد زیادی از این مسیر ترکیبی حمایت کرده و حتی در مواردی چون ایجاد زیرساخت های ریلی و بندری در دو کشور قزاقستان و ترکمنستان، اقدام به پرداخت وام های کلان با بازپرداخت بلند مدت نموده اند.

اما در بخش غربی دریای خزر، شاهد حضور کریدور باکو – تفلیس – کارص (BTK) هستیم که بار ورودی به بندر اَلِت در نزدیکی باکو را از طریق تفلیس گرجستان به سمت کارص ترکیه هدایت کرده و از آنجا، راهی اروپا می کند. با این وجود، اصرار اردوغان و الهام علی اف در ایجاد همبستگی میان کشورهای ترک زبان حاشیه دریای خزر و کمک به ایجاد استقلال سازمان دولت های ترک (OTS) منجر به برانگیخته شدن احساسات قومیتی هم در بخش قفقاز جنوبی و هم در ایران و ارمنستان شده است.

اکنون، ترکیه و جمهوری آذربایجان قصد دارند با احداث خط ریلی عبوری از منطقه زنگزور واقع در مرز ایران و ارمنستان، نوعی پیوستگی برای کریدور میانی ایجاد نمایند. دستکم از نگاه ترانزیت محور، همین اقدام منجر به تحریک ایران و رونق گرفتن بیشتر کریدور میانی در برابر مسیرهای ترانزیتی ایران شده است. پس اعتراض ایران به ساخت این کریدور تا همینجای کار هم کاملا طبیعی به نظر می رسد و اعترضات گاه و بیگاه رئیس جمهوری ترکیه به این موضع تهران کاملا از سر زیاده خواهی است.

کریدور زنگزور چه تهدید علیه ارمنستان ایجاد خواهد کرد؟

اما سوالی که کمی نیاز به تحقیق و نگرش عمیق تر دارد، یافتن پاسخی برای چرایی تاکید رهبر انقلاب بر عملکرد این کریدور بر خلاف منافع ارمنستان است. کریدور زنگزور بر اساس طرح پیشنهادی ترکیه و آذربایجان، قرار است دقیقا از داخل خاک ارمنستان عبور کند. اگرچه این منطقه کاملا مرزی بوده و فاصله زیادی با ایراوان دارد، اما تحرکات باکو در منطقه سیونیک ارمنستان و تسخیر غیرقانونی چند روستای این منطقه، نشان دهنده عمق مشکلات موجود میان دو کشور است. حال فرض کنید که اتصال خاک ترکیه به عنوان عضوی از ناتو با آذربایجان از طریق کریدور زنگزور برقرار شود؛ در چنین شرایطی با توجه به ضعف شدید نیروهای نظامی ارمنستان در قبال ترکیه و آذربایجان، نفوذ نظامی از طریق ریل آن هم با اعطای دسترسی قانونی از سوی ایروان به سادگی انجام خواهد شد.

هرچند، بسیاری از کارشناسان معتقدند که ساخت این کریدور، منجر به دسترسی ناتو به آب های دریای خزر نیز خواهد شد که البته این گزینه با توجه به امضای کنوانسوین آکتائو یا همان کنوانسیون حقوقی دریای خزر (۲۰۱۸) مبنی بر غیرقانونی بودن اعطای حق دسترسی بیگانگان به این دریا و اختلافات موجود میان آنکارا و ناتو، در شرایط فعلی چندان محتمل نیست. با اینحال، همین موضوع نیز می تواند منجر به ایجاد نارضایتی برای ایران و روسیه شود.