تحولات کریدوری در منطقه؛ایران، ترکیه و چالش‌ های ژئوپلیتیکی

به گزارش تین نیوز به نقل از تسنیم، در سال 2024 میلادی، جنگ کریدوری منطقه با سقوط دولت بشار اسد به مرحله جدیدی پا گذاشت که شتاب ایران را برای فعال سازی بیشتر ظرفیت های ترانزیتی خود ناگزیر کرد. سوریه به عنوان یکی از کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، موقعیت خاصی در منطقه غرب آسیا دارد که می تواند در کنار سایر کشورها به عنوان پلی میان شرق و غرب نقش ایفا کند. این موقعیت استراتژیک سوریه در انتقال کالا و انرژی، به ویژه از طریق بندر لاذقیه، نقش مهمی در کریدورهای ترانزیتی بین المللی ایفا کرده است. با این حال، سقوط سوریه باعث تغییرات عمده ای در این کریدورها شده است.

پس از سقوط دولت سوریه، مهم ترین بندر این کشور، یعنی بندر لاذقیه، از حملات متعدد رژیم صهیونیستی در امان نماند. کشتی های تجاری، نظامی و زیرساخت های بندر لاذقیه هدف جنگنده های رژیم صهیونیستی قرار گرفتند. این حملات با هدف از کار انداختن بندر لاذقیه و کاهش نقش سوریه در کریدورهای ترانزیتی بین المللی انجام شد. با این اقدام، بندر لاذقیه عملاً از معادلات تجاری و ترانزیتی خارج شد و بنادر رژیم صهیونیستی پس از حذف بنادر بیروت و لاذقیه به تنها مراکز لجستیکی شرق دریای مدیترانه تبدیل شدند.

انفجار بندر بیروت و کاهش ظرفیت آن

چهار سال قبل از اجرای عملیات "طوفان الاقصی"، بندر بیروت در اثر انفجار مهیب آمونیوم نیترات انبار شده دچار آسیب های جدی شد. ظرفیت این بندر از 1.2 میلیون TEU (هر کانتینر 20 فوت) به 0.5 میلیون TEU کاهش یافت و این امر باعث شد که بندر بیروت از رقابت با سایر بنادر منطقه ای خارج شود. این تغییرات باعث تغییر در مسیرهای تجاری و ترانزیتی در شرق مدیترانه شد و بنادر رژیم صهیونیستی بیش از پیش به عنوان مراکز لجستیکی مهم مطرح شدند.

از ابتدای انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران روابط تجاری گسترده ای با اروپا برقرار کرده بود که در صدر آن آلمان قرار داشت. اما پس از اعمال تحریم های گسترده علیه کشتیرانی و بنادر ایران، حمل ونقل دریایی مستقیم بین بنادر ایران و کشورهای اتحادیه اروپا با موانعی جدی مواجه شد. به همین دلیل، تجار ایرانی و اروپایی تصمیم گرفتند محموله ها را از طریق مسیرهای زمینی یا ترکیبی منتقل کنند. این مسیر زمینی از خاک ترکیه می گذشت که تبدیل به شاهراه اصلی تجارت ایران و اروپا شد و از آن زمان وابستگی ترانزیتی ایران به ترکیه برای تجارت با اروپا آغاز شد.

کریدور جعلی زنگزور

ترکیه با ایجاد کریدور جعلی زنگزور در قالب کشورهای پان ترکیسم به دنبال محدود کردن ترانزیت ایران است. این کریدور می تواند به امنیت، اقتصاد و سیاست ایران آسیب وارد کند. وابستگی ایران به ترکیه برای دسترسی به اروپا، باعث افزایش ریسک های ژئوپلیتیکی و امنیتی می شود. در این راستا، ایران نیاز به ایجاد مسیرهای جایگزین برای کاهش وابستگی به ترکیه دارد.

برای کاهش وابستگی به ترکیه و ایجاد یک مسیر امن تر برای تجارت با اتحادیه اروپا، ایران کریدور خلیج فارس-دریای سیاه را در سال 2016 میلادی مطرح کرد. این کریدور اتصال مستقیم خلیج فارس و جنوب ایران را به ارمنستان فراهم می کند و سپس از طریق بنادر پوتی، باتومی و آناکلیا در گرجستان به دریای سیاه متصل می شود. پس از این مرحله، محموله ها از طریق کشتی به بنادر بلغارستان و سپس به اتحادیه اروپا منتقل می شوند. این کریدور به ایران این امکان را می دهد که بدون وابستگی به ترکیه، به بازار اروپا دسترسی داشته باشد.

دو کریدور بین المللی ایران: شمال-جنوب و خلیج فارس-دریای سیاه

برای بهره برداری از موقعیت جغرافیایی خود و کاهش ریسک های ژئوپلیتیکی، ایران می بایست به طور همزمان کریدورهای شمال-جنوب (INSCT) و خلیج فارس-دریای سیاه (ITC) را فعال کند. این دو کریدور، هر دو کشورهای جنوبی را به شمالی های اوراسیا متصل می کنند و می توانند به عنوان جایگزین هایی برای مسیرهای ترکیه عمل کنند. در شرایط بحرانی و تغییرات ژئوپلیتیکی، ایران می تواند از این کریدورها استفاده کند تا از مشکلات اقتصادی و حمل ونقلی جلوگیری کند و شبکه ترانزیتی خود را با مشکل مواجه نسازد.

با توجه به تحولات اخیر در منطقه و تغییرات ژئوپلیتیکی، ایران باید به سرعت ظرفیت های ترانزیتی خود را توسعه دهد و مسیرهای جایگزینی را برای تجارت با اروپا و سایر مناطق جهان فعال کند. کریدورهای بین المللی شمال-جنوب و خلیج فارس-دریای سیاه، به عنوان مسیرهای استراتژیک، می توانند کمک شایانی به کاهش وابستگی ایران به مسیرهای ترکیه ای و بهبود موقعیت اقتصادی و سیاسی آن در منطقه داشته باشند.