خودروسازی بر موج سیاست
تین نیوز | صنعت خودرو به‌واسطه گستردگی و اهمیتی كه در اقتصاد و فضای اجتماعی كشور دارد، همواره نگاه‌ها را از طیف‌های مختلف اجتماعی گرفته تا سیاسی و اقتصادی به سمت خود جذب كرده است. در میان تمام نگاه‌های موجود اما، وجود «نگاهی سیاسی» به صنعت خودرو است كه بیش از سایر نگاه‌ها بر این صنعت سنگینی می‌كند.
تاكید بر وجود نگاهی سیاسی در صنعت خودرو كشور انتقادی است كه هرازچندگاهی از سوی خودروسازان و حتی منتقدان آنها مطرح می‌شود به‌طوری‌که گفته می‌شود ریشه بسیاری از مشكلات صنعت خودرو وجود این نگاه در خودروسازی است. بر این اساس به‌عقیده کارشناسانی كه تصمیمات سیاسی را در صنعت خودرو دخیل می‌دانند، سیاسی کاری در این صنعت منجر به دور ماندن خودروسازی کشور از ماهیت اصلی خود می‌شود. به اعتقاد این صاحبنظران ماهیت شرکت‌های خودروساز باید تولید خودروهای مدرن و به روز باشد حال آنکه خودروسازی‌های فعال در کشور در بسیاری از مواقع درگیر جریانات سیاسی
بوده‌اند.
منتقدان برای اثبات نظریه خود در رابطه با سیاسی بودن صنعت خودرو به انتصاب‌های دولتی در این صنعت اشاره می‌كنند و می‌گویند «سهم دولت در انتخاب مدیران خودروسازی در كشور بسیار زیاد است و بدون اعمال نظر دولت، مدیری در صنعت خودرو وارد یا خارج نمی‌شود.» برخی منتقدان حتی تاکید می‌کنند که انتصاب مدیران میانی نیز بدون اعمال نظر دولتی‌ها ممكن نیست. منتقدان می‌گویند به‌واسطه وجود چنین نگاهی، افراد متخصص از این صنعت به دور مانده‌اند و انتصاب‌ها در صنعت خودرو اغلب بر اساس روابط سیاسی صورت می‌گیرد نه شاخص‌هایی مانند تخصص و تجربه صنعتی.
خودروسازان حتی به این موضوع نیز اشاره می‌كنند كه طی سال‌های گذشته، به دلیل وجود همین نگاه نادرست در صنعت خودرو و پیچیده بودن انتصاب‌ها، بسیاری از افراد تحصیل‌كرده و متخصص در صنعت خودرو، ترجیح داده‌اند در سایر مشاغل فعالیت كنند.
از دیگر دلایلی كه از سوی این افراد برای نشان دادن جریان سیاسی در صنعت خودرو مطرح می‌شود، تحمیل طرح‌هایی مانند ساخت سایت‌های خودروسازی در شهرستان‌ها یا خارج از كشور است، سایت‌هایی كه اگرچه از نظر مدیران صنعت خودرو توجیهی برای ساخت آنها وجود نداشته، اما صرفا به این دلیل كه دستور دولتی در میان بوده است، كار ساخت آنها از سوی خودروسازان پیگیری شده است.
در این میان كارشناسان وجود چنین جریانی در صنعت خودرو را غیرقابل انكار می‌دانند، اما عقیده دارند گره خوردن صنعت خودرو با سیاست مشكلی نیست كه بتوان گفت در نتیجه رفتار خودروسازان ایجاد شده است. به‌عقیده كارشناسان این رفتارهای دولت است كه صنعت خودرو را درگیر جریان‌های سیاسی می‌كند نه خودروسازان. آنها در كنار این موضوع به این نكته نیز اشاره می‌كنند كه چنین الگویی (وجود نگاهی سیاسی به صنعت خودرو) تنها در صنعت خودروی كشورمان وجود ندارد بلكه تمام خودروسازان دنیا، به دلیل وسعت و تاثیرگذار بودن بر اقتصاد كشورها، همواره زیر ذره‌بین دولت‌ها و حكومت‌ها
هستند؛ اما جنس نگاه دولت‌ها به صنایع خودروسازی در سایر كشورها متفاوت از چیزی است كه در ایران جریان دارد.
به این ترتیب با توجه به اینكه تمام خودروسازان بزرگ دنیا درگیر نگاه‌های سیاسی در فعالیت‌های خود هستند، سوالی كه در این میان مطرح می‌شود این است كه جنس دخالت‌های سیاسی و دولتی در صنعت خودروی كشورمان با آنچه در دنیا مرسوم است یكی است؟ سوال دیگر این است كه آیا صنعت خودرو می‌تواند خود را از سیاست دور نگاه داشته و با فاصله از تمام حاشیه‌های سیاسی به كار تولیدی خود ادامه دهد؟
ماهیت صنعت خودرو چیست؟
سعید لیلاز كارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به پرسش‌هایی كه مطرح شد با تاکید بر سیاسی بودن صنعت خودرو کشور تاكید دارد که این صنعت نه تنها در ایران بلكه در تمام دنیا سیاسی است زیرا صنعت‌خودرو به دلیل وسعتی كه دارد می‌تواند به تنهایی بر تحولات اجتماعی و اقتصادی تاثیرگذار باشد.
هرچند لیلاز عقیده دارد صنعت خودرو در تمام دنیا ماهیتی سیاسی دارد، اما به نظر می‌رسد سیاست با شدت بیشتری در صنعت خودروی ایران جریان دارد و نگاه دولت‌ها به صنعت خودرو در ایران بیشتر از جنس دخالت است تا حمایت، درست عكس جریانی كه بین سایر دولت‌ها و صنایع خودروسازی جریان دارد. این را می‌توان از گفته‌های یك مدیر ارشد دریافت كه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تصمیمات سیاسی در صنعت خودرو در سال‌های مختلف با شدت و ضعف در جریان بوده‌اند، در واقع نگاه سیاسی همیشه در صنعت خودرو وجود داشته است، اما در چند سال گذشته تاثیر جریانات سیاسی در
صنعت خودرو بیش از هر زمان دیگری قابل مشاهده بود.»
«طی سال‌های گذشته ملاك انتخاب مدیران ارشد در صنعت خودرو كاملا سیاسی بوده است تا آنجا كه تجربه صنعتی و فنی كمترین درجه اهمیت را در این انتخاب داشته است»، این را یك مدیر ارشد در صنعت خودرو می‌گوید و تاكید می‌كند: «چنین اتفاقاتی در صنعت خودرو بعد از دهه 70 سابقه نداشته است و افرادی كه برای مدیریت بر صنعت خودرو انتخاب می‌شدند دارای تجربه‌های صنعتی و فنی بوده‌اند.»
اما با توجه به گفته‌های كارشناسان به نظر می‌رسد تصمیمات سیاسی در صنعت خودرو ایران با شدت بیشتری نسبت به سایر كشورها در جریان است تا آنجا كه به گفته یك عضو انجمن قطعه‌سازان «تفكر علمی و كارشناسی از جریان سیاست در صنعت خودرو رنج می‌برد.» ساسان قربانی نیز با تاكید بر ماهیت سیاسی صنعت خودرو به دلیل تاثیرگذار بودن این صنعت بر اقتصاد و اجتماع هر كشور در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تاکید دارد: «این دلایل به تنهایی نمی‌تواند منجر به دخالت مستقیم دولت بر تصمیم‌گیر‌ی‌های خودروسازان شود.» قربانی عقیده دارد به دلیل اشتغالزایی بالای صنعت
خودرو هر دولتی می‌تواند برای حفظ این صنعت تلاش كند و از آن حمایت كند، اما دخالت‌هایی مانند انتصاب‌ها و تصمیم‌های اجباری با رنگ‌وبوی سیاست می‌تواند این صنعت را از مسیر اصلی خود منحرف كند.
در چنین شرایطی آیا می‌توان به اداره صنعت خودرو در كشور بدون نگاه‌های سیاسی امیدوار بود؟ یك مدیر ارشد در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «خروج از چرخه‌ای كه با انتخاب مدیران سیاسی در هر صنعتی از جمله صنعت خودرو آغاز می‌شود كاری دشوار خواهد بود؛ زیرا تا زمانی‌كه مدیران صنعت خودرو از سوی دولت‌ها انتخاب می‌شوند، این مدیرها با آگاهی از اینكه عزل و نصب آنها در دست دولت است، تبدیل به یك مجری برای دستورهای دولت می‌شوند، در چنین شرایطی كه نظرات بالادستی باید رعایت شوند خروج از چرخه یاد شده كمی دشوار خواهد بود.»
ابقای مدیران ارشد در خودروسازی ایران در مقابل اجرای دستورهای بالادستی در حالی است كه با وجود سیاسی بودن صنعت خودرو در تمام دنیا، شرط ابقای مدیران ارشد افزایش سود سهام، مشتری‌مداری و نوآوری در تولید است. در شرایطی كه صنعت خودروی كشورمان از تامین ملاك‌های یاد شده برای مشتریان، سهام‌داران و حتی نهادهای ناظر دولتی بسیار عقب مانده است، با توجه به گفته‌های كارشناسان به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته صنعت خودرو بیش از پیش درگیر تامین نظرات بالادستی و تلاش برای ابقا از این طریق بوده است.
ادامه یافتن این شرایط در صنعت خودرو اگرچه هر از چند گاهی انتقاداتی را از سوی نمایندگان مجلس متوجه دولت می‌كند؛ اما در نهایت راهكارهای آنان مبنی بر خصوصی‌سازی یا خروج دولت از صنعت خودرو نتیجه‌ای به همراه ندارد. به‌عقیده كارشناسان شركت‌های خودروسازی در ایران به قدری بزرگ شده‌اند كه دولت‌ها نمی‌توانند بپذیرند آنها را به حال خودشان رها كنند.
وجود این نگرش در دولت‌ها در حالی است كه سال‌ها از آغاز خصوصی‌سازی در صنعت خودرو می‌گذرد اما به نظر می‌رسد رها نكردن صنایع بزرگ تبدیل به سنتی از سوی دولت‌ها شده است تا آنجا كه به گفته خودروسازان؛ مدیران، معاونان، مدیران میانی و حتی مدیران جزء در شركت‌های خودروسازی نیز با دخالت دولت تعیین می‌شوند. با وجود اینكه نگاه دولت همواره بر صنعت خودرو وجود داشته است، كارشناسان عقیده دارند این نگاه در دولت فعلی تعدیل شده است، اما همچنان از شرایط ایده‌آل دور است و دخالت‌ها در صنعت خودرو ادامه دارد. ادامه داشتن این دخالت‌ها در حالی است كه
كارشناسان صنعت خودرو عقیده دارند نتایج بسیاری از این دخالت‌ها در طول زمان مشخص خواهد شد، درست مانند مشكلاتی كه طی بیش از دو سال گذشته خودروسازان را درگیر خودكرد؛ مشكلاتی كه به‌عقیده كارشناسان نتیجه مستقیم دخالت‌های سیاسی در صنعت خودرو بوده است.