◄ رقابت نابرابر بنادر ایران با رقبای منطقه
ایران با مرزهای بسیار طولانی خود با هشت کشور مرزهای زمینی مشترک داشته و با هفت کشور دیگر به‌واسطه مرزهای دریایی، همسایه محسوب می‌شود. پنج کشور افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان کشورهای محصور در خشکی هستند که می‌توانند به‌واسطه ایران امکان دسترسی به آب‌های آزاد را پیدا کنند. این کشورها نیز علاقه بسیاری برای دسترسی به آب‌های آزاد از طریق کشورمان دارند.
محمد ارفع: ایران با مرزهای بسیار طولانی خود با هشت کشور مرزهای زمینی مشترک داشته و با هفت کشور دیگر به‌واسطه مرزهای دریایی، همسایه محسوب می‌شود. پنج کشور افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان کشورهای محصور در خشکی هستند که می‌توانند به‌واسطه ایران امکان دسترسی به آب‌های آزاد را پیدا کنند. این کشورها نیز علاقه بسیاری برای دسترسی به آب‌های آزاد از طریق کشورمان دارند.
در آخرین اندازه‌گیری‌های سازمان بنادر و دریانوردی به همراه نمایندگان رسمی سازمان بین‌المللی بنادر و کشتیرانی که در سال ۱۳۹۰ انجام شده است، عدد رسمی مساحت بنادر ایران با احتساب سواحل جــزایر کشور۵۷۸۰ کیلومتر مربع است.
باوجود اینکه سالانه رقم‌های بسیار زیادی برای توسعه بنادر در ایران صرف می‌شود مقایسه هزینه‌ها و خدمات ارائه شده در بنادر خاورمیانه نشان می‌دهد که کشور ما درحال‌‌حاضر جایگاه مناسبی در زمینه توسعه بنادر خود نداشته و هنوز هم خصوصا بنادر جنوبی کشور از عدم توسعه‌یافتگی رنج می‌برند.
این مسئله درحالی‌است که یکی از درآمدهای بسیار زیاد کشورهای خاورمیانه از طریق حمل‌و‌نقل دریایی تأمین می‌شود.در یک مقـــایسه ســـاده می‌توان میزان جذب سرمایه و اهمیت بـنادر خاورمیانه را دسته‌بنــدی کرد که در جدول شماره یک، شلوغ‌ترین بنادر این مــنطقه را طبق آمار ارائه شده از ســـوی سایت تحلیلی “worldatlas”مشاهده می‌کنید.
بندر جبل‌علی
جبل‌علی یکی از بزرگ‌ترین بنادر منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود و این بندر یکی از بنادر شلوغ و مجهزترین بندر در منطقه است که برای خود استانداردهای جدیدی را تنظیم کرده و راه را برای توسعه بسیاری از مناطق اطراف در صنعت دریایی هموار ساخته است. مجاورت منطقه آزاد جبل‌علی (که در سال ۱۹۸۰ تأسیس شد)، این بندر را به یک جاذبه رقابتی بسیار قوی برای کسب‌و‌کارهای بین‌المللی تبدیل کرده و با دارا بودن ۲۱ جرثقیل مگا‌حمل‌و‌نقلی، بزرگ‌ترین بندر دارای تجهیزات پیشرفته در جهان و اولین نوع آنها در شرق میانه است.
بندر چابهار
با اینکه برخی از بنادر ما خصوصا بندر چابهار دارای موقعیت‌های به مراتب بهتر از این بندر هستند و با وجود آنکه برای توسعه، در مجاورت آنها مناطق آزاد در نظر گرفته شده است ولی به‌دلیل قوانین دست و پاگیر و تنگ‌نظرانه به مناطق آزاد راه برای پیشرفت این بنادر محدود شده است.
دراین باره می‌توان به گفته دریادار سیاری، فرمانده سابق نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، استناد کرد که گفته بود بندر جبل‌علی در امارات جای بندر جاسک و بندر چابهار را گرفته است یعنی اگر ما غفلت نمی‌کردیم و زودتر به توسعه بنادر رسیدگی می‌کردیم بندر جاسک و چابهار جای بندر جبل‌علی را می‌گرفت و علت این امر هم مشخص است چراکه برای تجار از لحاظ زمان و مسافت بیشتر منفعت دارد.
آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد که ۵۰ درصد کالاهای ایرانی به جبل‌علی رفته و به مکان‌های دیگر صادر شده، این درحالی‌است که اگر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران توسعه می‌یافت تجار نیازی به این انتقال نداشتند.
با همه عقب‌ماندگی‌ها بندر چابهار باتوجه به موقعیت استثنایی حتی نسبت به جبل‌علی می‌تواند در فرصت‌های باقیمانده با برنامه‌ریزی و مدیریت بهتر نقش بسیار مهمی در به‌دست‌گیری سهمی از تجارت پرسود دریایی کسب کند و در چشم‌انداز ۱۰سال آینده به رقیبی جدی برای این بندر تبدیل شود.
جایگاه جغرافیایی بندر چابهار نسبت به دوبی بسیار بهتر و مناسب‌تر است، قرارگیری در کریدور شمال–جنوب و صرفه‌جویی ۳۰درصدی در هزینه حمل‌و‌نقل چیزی نیست که سرمایه‌گذاران به‌راحتی از کنار آن بگذرند. در جدول شماره ۲ طبق آمارهای استخراج شده مرکز پژوهش‌های مجلس مقایسه‌ای پایه‌ای بین بندر و منطقه آزاد چابهار در بدو تأسیس با بندر و منطقه آزاد جبل‌علی امارات در بدو تأسیس نشان داده شده است تا کمبودهای این منطقه ویژه اقتصادی نسبت به رقیب منطقه‌ای آن بهتر درک شود.
بندر شاه عبدالعزیز
بندر پادشاه عبدالعزیز در دمام که اصلی‌ترین مرکز حمل‌و‌نقل برای ورود کالا به استان‌های شرقی و مرکزی عربستان سعودی است از لحاظ جغرافیایی نیز یکی از مناطق حساس به لحاظ استراتژیک برای تأمین نیازهای صنعت نفت، توسعه مداوم ریاض و شهرهای بزرگ عربستان است. در سال گذشته از این بندر عربستان تنها بیش از دو میلیون تن محصولات پتروشیمی صادر شده است که به‌وسیله یک سیستم بزرگراه سریع، بندر دمام را با سایر نقاط پادشاهی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس متصل می‌کند، علاوه بر آن این بندر دارای پیوند راه‌آهن مستقیم به بندر خشک ریاض است.
مجتمع بندری امام‌خمینی
مشابه بندر شاه عبدالعزیز مجتمع بندری امام‌خمینی است که در مورد آن می‌توان گفت یکی از بنادری است که می‌تواند دقیقا با این بندر رقابتی بسیار نزدیک داشته باشد. این بندر به‌دلیل دسترسی مناسب و عمیق خود به آب‌های آزاد، راه‌آهن و شبکه‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای همچنین نزدیکی جغرافیایی به مراکز عمده صنعتی کشور خصوصا محصولات نفتی و پالایشگاهی یکی از مهم‌ترین پایانه‌های کانتینری در منطقه است.
بندر امام‌خمینی که در جنوب غربی ایران واقع شده است و مساحتی بالغ بر ۱۰۴۱ هکتار را داراست یکی از بزرگ‌ترین بنادر تجاری خلیج‌فارس با ۴۰ پایه، ۲۹ فروس مجهز و ظرفیت بارگیری سالانه ۳۵ میلیون تن است.
علاوه بر این مجموعه دارای دسترسی دریایی و جاده‌ای به بازارهای عمده منطقه‌ای از جمله عراق، کویت و آسیای مرکزی و همچنین بازار اروپا از طریق ترکیه بوده و در نزدیکی بزرگ‌ترین منطقه پتروشیمی ویژه کشورمان واقع شده است. در سال‌های اخیر، دو سکوی بارگیری ۴۰ تنی قرار است ظرفیت زیرساختی این بندر را افزایش داده و گسترش یک اسکله اصلی برای جمع‌آوری ۱۵۰هزار تن کشتی این بندر را به مهم‌ترین بندر ایران تبدیل کند که اگر این اتفاق روی دهد می‌توان امیدوار بود برخی از مشتریان منطقه‌ای بندر شاه عبدالعزیز برای صادرات از بندر امام‌خمینی استفاده کنند.
بندر شعیبا کویت
بندر شعیبا کویت در سال‌های اخیر شاهد رشد عظیم ترافیکی بوده و تعداد TEUها از سال ۲۰۰۰ دو برابر شده است با این حال به نظر می‌رسد هیچ اضطرابی در مورد آینده کسب‌وکار در این بندر وجود نداشته و در واقع، این بندر کویت در حال برنامه‌ریزی یک استراتژی سرمایه‌گذاری برای انطباق با رشد بیشتر است. اگر به آمارها نگاهی کنیم درخواهیم یافت که گذشته از رشد بازار داخلی سالم، این بندر قرار است فراتر از مرزهای کشورش نقش ایفا کند به‌گونه‌ای که صراحتا تئود ملونه، مدیر Gulftainer کویت می‌گوید: «کویت یک انتخاب طبیعی برای واردات کانتینری به عراق است و زمانی که بازسازی این بندر با سرعت کامل انجام می‌شود، انتظار می‌رود که رشد چشمگیرتری داشته باشد.
برای مقابله با توسعه و به‌دست‌گیری سهم این بندر کویت نیز باید بندر امام‌خمینی را توسعه داد زیرا این بندر علاوه بر دارا بودن مسیر جاده‌ای با عراق دارای راه‌آهن نیز از طریق مرز شلمچه با این کشور است و همان‌گونه که در صحبت‌های مسئولان این بندر گفته شد هدف از توسعه آن به‌دست‌گیری بارگیری‌های عراق است و بهترین مسیر و نزدیک‌ترین مسیر برای عراق شعیبا نیست بلکه بندر امام‌خمینی است. این دو نمونه از بنادر اصلی ایران بود که می‌توانند بازار رقبای خود را در دست گیرند ولی با این حال ایران دارای بنادر متعددی است که هرکدام از آنها ظرفیت‌ها و جذابیت‌های خاص خود را داراست که با سرمایه‌گذاری‌های دقیق و تنها نگذاشتن آنها در برابر رقبای خارجی می‌توان به توسعه و به‌دست‌گیری بازارهای منطقه‌ای امیدوار بود به همین دلیل، ضرورت دارد دولت و مجلس شورای اسلامی در بررسی خود به بنادر کشور بیشتر توجه کرده تا بتوانند رقبای خوبی برای بنادر منطقه باشند.
