تحولات «ریلی» در سرزمین اژدها

سرآغاز یک صنعت

تاریخچه صنعت حمل‌‌ونقل ریلی در چین به قرن نوزدهم و سلسله چینگ برمی‌گردد. چین از آن زمان یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های خطوط ریلی را در جهان داشته است. ورود تقریبا دیرهنگام راه‌آهن به چین به‌دلیل صنعتی نبودن و همچنین دیدگاه شک‌گرایانه دولت چینگ نسبت به آن بود. دولت محافظه‌کار چینگ در قبال ورود موتورهای بخار به این کشور و ایجاد راه‌آهن مقاومت می‌کرد. با وجود این، در سال 1864، یک بازرگان بریتانیایی سرانجام توانست راه‌آهنی 600 متری بسازد تا این فناوری را به دیوان امپراتوری نشان دهد. از اینجا بود که اندک اندک توجه به این صنعت آغاز شد. نخستین راه‌آهن تجاری در چین در شانگهای و در ژوئیه سال 1876 افتتاح شد. رفته‌رفته توجه به صنعت حمل‌‌ونقل ریلی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت به‌طوری که دامنه آن به تایوان نیز کشیده شد.

یکی از عواملی که تا حدود زیادی در توسعه راه‌آهن در چین اثر گذاشت، شکست چین در جنگ میان این کشور و ژاپن در آغاز قرن بیستم بود که موجب توسعه ریلی شد زیرا دولت چینگ به اهمیت مدرنیزاسیون پی برد و مجبور شد با قدرت‌های خارجی همکاری کند تا راه‌آهن را در این کشور بسازند. بریتانیا در فاصله سال‌های 1905 تا 1908 راه‌آهن شانگهای – نانجینگ را ساخت و پس از آن نیز در این حوزه فعالیت‌هایی انجام داد. فرانسه نیز در این کشور راه‌آهن چین- ویتنام را در فاصله سال‌های 1904 تا 1910 ساخت و آلمان نیز راه‌آهن ژیائوجی را در استان شاندونگ ایجاد کرد. علاوه بر این کشورها، روسیه تزاری، بلژیکی‌ها، آمریکایی‌ها و حتی ژاپنی‌ها نیز در این کشور خطوط ریلی به وجود آوردند و در توسعه این صنعت مشارکت داشتند. پکن که مرکز چین بود، به‌عنوان مرکز شبکه راه‌آهن چین در نظر گرفته شد.

توسعه سریع مالکیت خطوط راه‌آهن به‌دست خارجی‌ها به تدریج منجر به نارضایتی عمومی و توسعه راه‌آهن بومی این کشور شد. دولت چینگ برای کمک به جوامع محلی و توسعه درآمدها از محل راه‌آهن، به استان‌های محلی اجازه داد شرکت‌های راه‌آهن متعلق به خود را ایجاد کنند. در سال 1911، وقتی برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری در راه‌آهن استانی ورشکست شدند، قدرت‌های خارجی بر دولت چینگ فشار آوردند تا به آنها اجازه دهد این شرکت‌ها را در اختیار بگیرند. در ماه مه این سال، دولت چینگ خواست تا این شرکت‌های راه‌آهن منطقه‌ای را ملی‌سازی کند و به بانک‌های خارجی قول داد در ازای دریافت وام، امتیاز آنها را به دست آورند. این ملی شدن منجر به خشم عمومی شد و «جنبش حمایت از راه‌آهن» در این کشور راه افتاد که تا حدی در انقلاب این کشور نیز نقش داشت.

پس از این دوره، نوبت به سون یات سن رسید که در جمهوری چین قائل به ایجاد یک شبکه ملی راه‌آهن برای مدرنیزاسیون چین بود. پس از تلاش‌هایی در این زمینه، جنگ جهانی دوم آغاز شد و برخی از خطوط راه‌آهن چین به همین دلیل و برای کاستن از پیشروی ارتش ژاپن در این کشور، از میان رفت. البته در برخی مناطق دیگر نیز خطوط راه‌آهن به وجود آمد. پس از جنگ جهانی دوم و در فرصت بازسازی، دولت کمونیست چین تا حدودی به ترمیم خطوط راه‌آهن در چین پرداخت. با این حال در برخی بخش‌ها نیز توسعه راه‌آهن متوقف شد و تا سال 1979 در همین وضعیت ماند.

زمزمه‌های آغاز یک عصر جدید

به تدریج و با فرارسیدن دهه 1980 میلادی، پس از اینکه چین اصلاحات اقتصادی در جهت بازار را آغاز کرد، ساخت راه‌آهن به‌دلیل کاهش سرمایه‌های دولتی و حرکت آنها به‌سوی سرمایه‌گذاری‌های با بازده بالاتر تغییر یافت. به تدریج پس از گذشت حدود بیش از یک دهه رشد اقتصادی، دولت منابع کافی را برای تجدید ساختار راه‌آهن در مقیاس کلان به دست آورد و در دهه 1990 میلادی توسعه قابل توجهی را تجربه کرد. با وجود اینکه راه‌آهن در چین در اختیار دولت قرار دارد، اما از آغاز سال میلادی جدید برنامه‌هایی برای خصوصی‌سازی بخشی از آن لحاظ شده است و این کار می‌تواند به کارآمدی سیستم آن کمک کند.