نیاز مدیریت بحران به وحدت فرماندهی و هماهنگی ملی

وبلاگ حسین ایمانی جاجرمی-وقوع حادثه ناخوشایند زلزله در استان کرمانشاه سبب شد تا میلیون ها ایرانی در داخل و خارج کشور برای کمک و یاری به هموطنان مصیبت زده خود آستین همت بالا بزنند و در حد وسع خود بکوشند. این واکنش انسانی، عاطفی و ملی قابل تحسین است.

در شرایطی که آسیب دیدگان زلزله در شهرها و روستاها نیازمندی های گوناگون دارند باید دید که چگونه می توان نیات خیر و اقدامات گوناگون یاری گران را در سراسر کشور بهتر و موثرتر مدیریت و هماهنگ کرد؟ مدیریت بحران بویژه پس از وقع حادثه کار آسانی نیست و نیازمند تخصص و سازمان یافتگی است. در چنین مواقعی تصمیم گیری بر اساس احساسات و واکنش های سریع ممکن است اوضاع آسیب دیدگان را از آن چه که هست بدتر کند. نباید اجازه داد شایعات و اخبار غیر معتبر شبکه های ارتباطی بدون شناسنامه و رسانه های غیر مسوول، هدایت گر تصمیم ها و اقدامات ما باشد.

هجوم افراد غیر آموزش دیده، بدون تجهیزات و هماهنگی به صحنه وقوع زلزله بر گرفتاری ها خواهد افزود و کار امداد رسانی، کمک و بازسازی را مشکل خواهد کرد. حتی گفتگوی ساده با افراد آسیب دیده در هنگامی که آن ها در شرایط روحی و جسمی نامناسب قرار دارند نیازمند مهارت و آموزش های تخصصی روان شناختی است و بسیار پیش آمده که یک اظهار نظر ساده بیان شده از سر دلسوزی، صدمات جبران ناپذیری را به روح و جسم خسته آن ها وارد ساخته است.

این نخستین بار نیست که در کشور زلزله و حادثه پیش آمده و با توجه به موقعیت زمین شناختی ایران، به احتمال بسیار زیاد بار آخر هم نخواهد بود. «سازمان مدیریت بحران کشور» به شکل رسمی و قانونی مسوولیت  پیشگیری، امداد رسانی، رسیدگی و مقابله  با حوادث غیر مترقبه را زیر نظر «شورای عالی مدیریت بحران» در کشور بر عهده دارد. سازمان ها و وزارت خانه های متعددی مانند جمعیت هلال احمر، ارتش، سپاه، وزارت کشور در چارچوب سازمان مذکور باید با بحران مقابله کنند و اقدامات و ارائه خدمات اضطراری را برای نجات جان و مال انسانها، تأمین رفاه نسبی و جلوگیری از گسترش خسارات انجام دهند. برای مثال عملیات مقابله با بحران شامل فعالیت های متعددی مانند اطلاع‌رسانی، هشدار، جست و جو، نجات و امداد، بهداشت، درمان، تأمین امنیت، ترابری، ارتباطات، فوریت های پزشکی، تدفین، دفع پسماندها، مهار آتش، کنترل مواد خطرناک، سوخت‌رسانی، برقراری شریان های حیاتی و سایر خدمات اضطراری ذی‌ربط است. همین برشماری ساده یک قلم از موضوعات مدیریت بحران نشان دهنده پیچیدگی و ظرافت کار است.

مدیریت بحران متکی به اصولی است که یکی از آن ها «وحدت فرماندهی» است و اگر این اصل مهم رعایت نشود به احتمال زیاد تمامی اقداماتی که بی گمان بر اساس نیات خیر و نوع دوستی بوده ممکن است به تشدید بحران و رنج بیشتر کسانی منجر شود که خالصانه برای یاری آن ها برخاسته ایم. یکی از رموز موفقیت ژاپنی ها که از قضا آن ها هم در کشوری زلزله خیز زندگی می کنند، هماهنگی بی نظیرشان در انجام کارهای جمعی است. جامعه مدرن نیازمند «انضباط اجتماعی» است و دست یابی به آن با همکاری میان مردم و سازمان های عمومی امکان پذیر می شود.

به احتمال زیاد انتقادهای جدی هم به عملکرد سازمان های مسوول وارد است و انتظار می رود که آن ها نیز پس از عادی شدن نسبی شرایط، گزارش عملکرد خویش را به همراه نقاط قوت و ضعف برای اطلاع عموم مردم منتشر کنند تا همگان از وضعیت مدیریت بحران در کشور مطلع شوند و برای افزایش تاب آوری کشور در مقابل حوادث غیر مترقبه یاری رسان باشند.