باید از تدوین برنامه های غیرقابل اجرا و هزینه بر دست برداریم
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است که با توجه به مشکلات اقتصادی شدید و کسری بودجه دولت، در شرایط فعلی باید به جای اجرای راهکارهای هزینه بر و غیرقابل اجرا، به فکر عملیاتی کردن برنامه هایی باشیم که بدون صرف اعتبارات دولتی، به شکل محسوس در کاهش آلودگی هوای کلانشهرها نقش داشته باشند. از نظر او، مادام العمر شدن گارانتی کاتالیست خودروها توسط شرکت های خودروساز، یکی از همین راهکارهایی است که اصطلاحا از نظر مالی خودگردان هستند، یعنی بدون دریافت بودجه مستقیم دولت می توانند هزینه خود را تامین کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است که با توجه به مشکلات اقتصادی شدید و کسری بودجه دولت، در شرایط فعلی باید به جای اجرای راهکارهای هزینه بر و غیرقابل اجرا، به فکر عملیاتی کردن برنامه هایی باشیم که بدون صرف اعتبارات دولتی، به شکل محسوس در کاهش آلودگی هوای کلانشهرها نقش داشته باشند. از نظر او، مادام العمر شدن گارانتی کاتالیست خودروها توسط شرکت های خودروساز، یکی از همین راهکارهایی است که اصطلاحا از نظر مالی خودگردان هستند، یعنی بدون دریافت بودجه مستقیم دولت می توانند هزینه خود را تامین کنند.
به گزارش تین نیوز ، با وجود این که دهه هاست معضل آلودگی هوا به یکی از مشکلات اساسی کلانشهرهای کشور تبدیل شده و البته قوانین و مقررات زیادی نیز برای حل این معضل در دو دهه گذشته در کشورمان وضع شده است که از جمله مهمترین آن ها می توان به قانون هوای پاک مصوب سال ۹۶ مجلس شورای اسلامی اشاره کرد، اما اجرایی نشدن این قوانین، عدم تامین بودجه کافی و فقدان اجرای برنامه های جامع و بلندمدت برای مبارزه با آلودگی هوا، باعث شده است که سال به سال این معضل در شهرهای بزرگ کشور تشدید شود و در سال های اخیر نیز اضافه شدن پدیده ریزگردها به مساله آلودگی هوا، عملا تعداد روزهای دارای هوای سالم را در بسیاری از شهرهای کشور کاهش داده است.
در این میان اگر به جدیدترین آمارهای ارائه شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نگاهی بیندازیم، در ۲۴۵ روزی که از سال ۱۴۰۱ می گذرد، پایتخت تنها ۲ روز هوای پاک داشته و ۱۳۸ روز هوای تهران قابل قبول بوده است، اما تهرانی ها ۹۳ روز هوای ناسالم برای گروه های حساس، ۸ روز هوای ناسالم برای همه گروه ها، ۲ روز هوای بسیار ناسالم و ۲ روز هوای خطرناک را تجربه کرده اند. این یعنی در نزدیک نیمی از روزهای امسال، هوای تهران وضعیت قابل قبولی برای اهالی این شهر نداشته و این در حالی است که هنوز ماه های آذر و دی که در آن ها اغلب روزهای هوا ناسالم خواهد بود، فرا نرسیده است.
نیاز به صرف بودجه ۵۰ هزار میلیارد تومانی برای حل معضل آلودگی هوا
در چنین شرایطی اخیرا داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست در یک نشست خبری اعلام کرد که این سازمان براساس قانون هوای پاک و سایر مقررات مربوط به مبارزه آلودگی هوا، اجرای ۶۲ حکم را که معطل مانده برای حل این معضل در کلانشهرها شناسایی کرده است که البته اجرای آن ها به حداقل ۵۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. این در حالی است که بودجه امسال مبارزه با آلودگی هوا تنها ۳۲۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است و این مساله نشان می دهد که اعتبارات جاری کشور برای تامین هزینه های لازم در جهت مبارزه با آلودگی هوا بسیار ناکافی است.
بر همین اساس، اخیرا مرکز پژوهش های مجلس، گزارشی را درباره ۱۵ راهکار کم هزینه و زودبازده برای کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها منتشر کرده و اعلام کرده است که با اجرای این راهکارها، انتشار آلاینده های گازی به میزان ۲۷.۸ درصد و انتشار ذرات معلق به میزان ۱۹.۶ درصد در کلانشهر تهران کاهش خواهد یافت. البته در گزارش این مرکز آمده است که اجرای این راهکارها به ۱۰.۷ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز خواهد داشت، اما با اجرای آن ها ۱۷.۶ هزار میلیارد تومان در طول یک سال از محل کاهش آلودگی هوا و عوارض ناشی از آن برای دولت عایدی اقتصادی ایجاد خواهد شد و بنابراین اجرای راهکارهای ۱۵ گانه پیشنهادی برای دولت به صرفه خواهد بود.
البته پیش از این سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست اعلام کرده بود که آلودگی هوا سالانه ۳۱۰ هزار میلیارد تومان به کشورمان خسارت می زند که بخش مهمی از آن مربوط به هزینه های درمانی بیماری های مربوط به این معضل زیست محیطی است؛ به نحوی که سالانه حداقل ۲۱ هزار مرگ منتسب با آلودگی هوا در کشورمان ثبت می شود. مجموع این مسائل نیز نشان می دهد که رفع معضل آلودگی هوا با وجود اینکه در کوتاه مدت هزینه های زیادی را بر دوش دولت می اندازد، اما قطعا در بلندمدت از نظر اقتصادی و بهداشتی برای دولت به صرفه است و می تواند باعث کاهش هزینه های اجتماعی و نارضایتی های مردمی ناشی از وجود این پدیده در کشورمان شود.
بدون اجرای برنامه های خودگردان، آلودگی هوا کاهش نمی یابد
با وجود این که سرمایه گذاری برای کاهش آلودگی هوا قطعا در بلندمدت از نظر اقتصادی به صرفه است، اما در سال های گذشته دولت ها عمدتا به دلیل هزینه بر بودن راهکارهای لازم برای مبارزه با این پدیده زیست محیطی، از اجرای برنامه های کارشناسی و مقررات صریح کشور برای حل معضل آلودگی هوا سر باز زده اند. در این میان حتی راهکارهای ۱۵ گانه ای که اخیرا توسط مرکز پژوهش های مجلس پیشنهاد شده است نیز بیشتر معطوف به تعویض کاتالیست خودروهای شخصی و تاکسی ها، نصب فیلتر جاذب دوده روی اتوبوس های درون شهری، برون شهری و کامیون ها، انژکتوری کردن تمام موتورسیکلت های کاربراتوری و نصب تجهیزات مخصوص روی اتوبوس های گازسوز، ماشین آلات عمرانی و ژنراتورها و برنامه های هزینه بر دیگری از همین دست است. این در حالی است که راهکارهای زیادی نیز برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد که از نظر مالی خودگردان است، یعنی منابع مالی لازم برای آن ها از طریق اجرای خود این راهکارها تامین می شود و نیاز به صرف بودجه های کلان دولتی برای عملیاتی کردن آن ها وجود ندارد.
این نکته ای است که «یوسف رشیدی» پژوهشگر حوزه آلودگی هوا و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی روی آن دست گذاشت و به خبرنگار ایلنا گفت: با توجه به این که تاکنون دولت ها استقبال چندانی از اجرای راهکارهای هزینه بر در جهت مبارزه با آلودگی هوا نداشته اند، به نظر می رسد ما برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها باید به فکر اجرای روش های خودگردان یا تغییر برخی رویکردهای مدیریتی داشته باشیم، زیرا اکنون شرایط اقتصادی کشور به گونه ای نیست که ما از دولت انتظار داشته باشیم که بتواند با صرف هزینه های بالا به کاهش آلودگی هوا بپردازد. بنابراین تا زمانی که برنامه های کاهش آلودگی هوا از نظر مالی خودگردان نباشد، اقدامات پیش بینی شده در این برنامه ها اجرایی نخواهد شد.
وی افزود: در قانون هوای پاک و سایر مفاد قانونی و برنامه هایی که تاکنون برای مبارزه با آلودگی هوا پیش بینی شده است، عمدتا روی اقدامات هزینه ای نظیر تعویض کاتالیست خودروهای بنزینی، نصب فیلتر جاذب دوده روی خودروهای دیزلی، تغییر سوخت نیروگاه ها، به روزرسانی تجهیزات صنایع، ارتقای کیفیت سوخت، ارتقای استانداردهای آلایندگی وسایل حمل و نقل، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و مواردی از این دست تمرکز شده است که قطعا همگی نقش مهمی در کاهش آلودگی هوای کلانشهرها دارند، اما چون همه این راهکارها هزینه بر هستند، دولت ها در چند سال گذشته که کشور درگیر مشکلات اقتصادی شدیدی بوده، بخش زیادی از آن ها را اجرایی نکرده اند و به دلیل همین خودگردان نبودن است که اجرای اغلب قوانین مبارزه با آلودگی هوا روی زمین مانده است.
اجرا نشدن قوانین مبارزه با آلودگی هوا به دلیل کسری بودجه دولت
رشیدی با بیان مثالی درباره اقدامات موفق خودگردان اجراشده در کشور در راستای کاهش آلودگی هوا توضیح داد: در سال های گذشته، ما فرآیند مناسبی را برای اسقاط خودروهای فرسوده اجرا می کردیم که خود این فرآیند، هزینه های مالی خود را تامین می کرد و تاثیر مناسبی هم در کاهش آلودگی هوا داشت؛ به نحوی که وقتی واردات خودرو آزاد بود، ما واردکنندگان را موظف کرده بودیم که به ازای واردات هر خودرو، بسته به حجم موتور، دو یا سه خودروی فرسوده را اسقاط کنند و همین مساله باعث شده بود که بدون صرف اعتبارات مستقیم دولتی، بخش زیادی از خودروهای فرسوده کشور از چرخه تردد خارج شود و همزمان خودروهای کم مصرف وارد کشور شوند، اما متاسفانه خیلی زود واردات خودرو متوقف شد و فرآیند تعریف شده برای اسقاط خودروهای فرسوده نیز کارکرد خود را از دست داد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: با توجه به تداوم مشکلات اقتصادی کشور و کسری بودجه دولت در سال های گذشته، اکنون ما نیاز داریم که اقداماتی را در جهت کنترل آلودگی هوا تعریف کنیم که به صورت خودگردان، منابع مالی خود را تامین کنند تا نیازی نباشد که با صرف بودجه های هنگفت، این معضل اساسی حل شود. اما متاسفانه انتشار گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس نشان داد که قوه مقننه هنوز هم به دنبال تصویب مقررات هزینه بر است که دقیقا به دلیل همین هزینه بر بودن، دولت از عهده اجرای آن ها برنخواهد آمد. این در حالی است که در سال های گذشته تصویب قوانین هزینه بر برای کاهش آلودگی هوا، باعث شده است که عملا این گونه قوانین به توصیه هایی کارشناسی برای دولت ها تقلیل یابند که در عمل اجرایی نمی شوند و به این شکل، هم معضل آلودگی هوا حل نمی شود و هم وجهه قانون آسیب می بیند.
وی در ادامه تاکید کرد: مراکز تحقیقاتی و اتاق های فکر مهم کشور از جمله مرکز پژوهش های مجلس ، باید به جای نوشتن توصیه های کارشناسی به فکر برنامه ریزی برای اجرای راهکارهای عملیاتی در راستای مبارزه با آلودگی هوا باشند. به عبارت دیگر، با توجه به مشکلات بودجه ای شدید دولت، ما ابتدا باید به فکر تدوین راهکارهای خودگردان کنترل آلودگی هوا و سپس اجرای این راهکارها به صورت آزمایشی باشیم و بعد هم وقتی به راهکارهایی عملیاتی بدون صرف هزینه مستقیم دولتی رسیدیم، تاثیر محسوس آن بر کاهش آلودگی هوا را شاهد خواهیم بود، این راهکارها را باید به صورت قانون در مجلس تصویب کنیم و در نهایت به اجرای راهکارهای موثر، عملیاتی و خودگردان در سراسر کشور بپردازیم.
نقش مادام العمر شدن گارانتی کاتالیست خودروها در کاهش آلودگی هوا
رشیدی با ارائه پیشنهادی درباره یکی از راهکارهای خودگردان موثر در جهت کاهش آلودگی هوا گفت: مساله معیوب شدن کاتالیست خودروهای بنزینی و عدم تعویض آن ها توسط رانندگان یکی از مشکلات اساسی است که باعث تشدید سطح آلایندگی این خودروها می شود؛ به نحوی که با وجود این که در ابتدای تولید خودروهای بنزینی، استاندارد آلایندگی خاصی برای آن ها تعریف می شود و در سال های اخیر نیز این استاندارد ارتقا یافته است و سازمان محیط زیست هم در زمان تولید روی رعایت این استانداردها از طرف خودروسازان نظارت دارد، اما چون قطعاتی مانند کاتالیست و کنیستر خودروها به مرور زمان فرسوده می شوند، عملا خودروهای بنزینی مدتی بعد از تولید، استاندارد آلایندگی خود را از دست می دهند. بنابراین ما باید به دنبال راهکارهایی باشیم که اجرای آن ها بتواند استاندارد آلایندگی خودروها و سالم ماندن قطعات مربوط به آلایندگی را در بلندمدت تضمین کند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: با وجود این که نظارت های دوره ای معاینه فنی می تواند نقش مهمی در حفظ استاندارد آلایندگی خودروها داشته باشد، اما با توجه به طولانی بودن بازه های زمانی آزمون معاینه فنی و البته تقلب هایی که بعضا در زمینه نظارت بر کاتالیست خودروها رخ می دهد، این آزمون نتوانسته است نقش تعریف شده برای خود را در کنترل آلودگی هوا ایفا کند؛ بخصوص که به دلیل گران بودن کاتالیست، معمولا بسیاری از رانندگان پیش از شرکت در آزمون معاینه فنی، به جای خرید یک کاتالیست جدید برای خودروی خود، این قطعه را به صورت موقت از مکانیکی ها اجاره می کنند و همین مساله باعث می شود بسیاری از خودروهایی که آزمون معاینه فنی را پاس می کنند، عملا از استاندارد آلایندگی لازم برخوردار نباشند. به همین دلیل، ما باید به دنبال اجرای راهکارهایی باشیم که رانندگان بتوانند در بلندمدت، بدون صرف هزینه، کاتالیست و سایر قطعات مربوط به آلایندگی خودروی خود را به صورت دوره ای تعویض کنند تا خودروهای بنزینی همواره استاندارد آلایندگی تعریف شده در هنگام تولید را حفظ کنند.
این پژوهشگر حوزه آلودگی هوا با تاکید بر لزوم در نظر گرفتن گارانتی مادام العمر برای تعویض کاتالیست خودروها توسط شرکت هوای خودروساز گفت: ما باید مقرراتی را تصویب کنیم که براساس آن خودروسازان موظف شوند که کاتالیست خودروها را به هر تعدادی که در طول عمر یک خودرو نیاز است، تا زمان فرسوده شدن یک خودرو گارانتی کنند تا رانندگان بتوانند هر زمان که نیاز شد، بدون صرف هزینه کاتالیست خودروی خود را تعویض کنند. البته با توجه به این که خودروسازان یک بنگاه اقتصادی هستند، باید اجازه دهیم که این شرکت ها در زمان فروش خودروها، هزینه گارانتی مادام العمر کاتالیست را از مشتری ها اخذ کنند. به این صورت، هم دیگر نیازی نیست که دولت بودجه مستقیمی برای تعویض کاتالیست خودروها بگذارد و هم جلوی تقلب های کنونی در آزمون معاینه فنی گرفته می شود.
وی افزود: انجام اقداماتی از این دست باعث می شود که استاندارد خودروها در بلندمدت حفظ شود و میزان انتشار آلایندگی از وسایل نقلیه بنزینی در طول زمان کاهش یابد. در مجموع هم ما باید به جای این که به فکر ارتقای خطی استاندارد خودروها باشیم، برای بالا بردن کیفی استاندارد خودروها و حفظ آن ها در بلندمدت برنامه ریزی کنیم؛ زیرا به طور مثال، اگر یک خودرو دارای استاندارد یورو ۴ باشد و این استاندارد در بلندمدت حفظ شود، قطعا بیشتر از خودرویی که در هنگام تولید استاندارد یورو ۵ دارد، اما خیلی زود استاندارد خود را از دست می دهد، می تواند در کنترل آلودگی هوا نقش داشته باشد.
لزوم بازطراحی نظام قدیمی بروکراسی کشور و هوشمندسازی خدمات عمومی
رشیدی با بیان این که ما باید رویکرد خود در مبارزه با آلودگی هوا از تدوین برنامه های غیرقابل اجرا به سمت رویکردهای هوشمندانه و عملیاتی تغییر دهیم، گفت: اگر معضل ترافیک کلانشهرها کنترل نشود، ارتقای سطح استاندارد آلایندگی خودروها عملا نقش زیادی در کاهش آلودگی هوای کلانشهرها نخواهد داشت. زیرا بخشی از آلاینده های خودروها از اگزوز آن ها خارج می شود و می توان آن را با حفظ استاندارد کاتالیست، آن را کنترل کرد، اما بخش مهمی از آلایندگی ناشی از تردد خودروها، مربوط به اصطحکاک لاستیک با آسفالت یا ساییده شدن لنت ترمز بر اثر ترمز زدن بیش از حد در ترافیک است که باعث تولید ذرات معلق آلاینده می شود که نقش زیادی در آلودگی هوای شهرهای بزرگی مثل تهران دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: ما برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها چاره ای نداریم جز این که تردد در سطح شهر را کاهش دهیم و ترافیک را مدیریت کنیم. برای این منظور نیز حتما باید به توسعه دولت الکترونیک و هوشمندسازی خدمات شهری، بانکی، اداری و سایر خدمات عمومی مورد نیاز مردم بپردازیم. اساسا افزایش ارائه خدمات الکترونیکی و غیرحضوری در کلانشهرها، بسیار بیشتر از تعویض کاتالیست خودروهای بنزینی یا نصب فیلتر جاذب دوده روی خودروهای دیزلی در کاهش آلودگی هوا نقش خواهد داشت و به صورت کلی، تغییر رویکردهای مدیریتی و در پیش گرفتن شیوه های مدیریت هوشمند، به مراتب به صرفه تر و موثرتر از اجرای راهکارهای هزینه بر برای حل این معضل خواهد بود.
این پژوهشگر حوزه آلودگی هوا تاکید کرد: متاسفانه تاکنون ما برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها عمدتا روی مسائل فنی نظیر تعویض کاتالیست، نصب فیلتر جاذب دوده، ارتقای استاندارد آلایندگی خوردوها، بهبود کیفیت سوخت و مواردی از این دست تمرکز کرده ایم و کمتر به رویکردهای هوشمند مدیریتی یا اجرای راهکارهای خودگردان مالی برای حل این معضل توجه کرده ایم. این در حالی است که مساله آلودگی هوا، ابعاد متعددی دارد که نمی توان صرفا با داشتن یک رویکرد، آن را حل کرد و ما در هر دوره زمانی باید بر اساس شرایط موجود کشور، برای رفع این معضل اساسی برنامه ریزی کنیم، اما چون در سال های گذشته ما رویکرد خودمان برای مبارزه با آلودگی هوا را متناسب با شرایط روز کشور به ویژه مشکلات اقتصادی گریبانگیر دولت تغییر نداده ایم، نتوانسته ایم در کنترل این پدیده موفق عمل کنیم.
وی در پایان تصریح کرد: ما برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها حتما نیازمند بازطراحی نظام قدیمی بروکراسی کشور و هوشمندسازی ارائه خدمات عمومی به مردم هستیم؛ اقدامی که علاوه بر کمک به حل معضل همیشگی هوای آلوده شهرهای بزرگ، به کاهش ترافیک، کم شدن مصرف سوخت و کاهش زمان از دست رفته شهروندان نیز کمک می کند و در مجموع می تواند سلامت جسمی و روحی شهروندان را افزایش دهد و از نارضایتی های آن ها بکاهد.
