زمین در بلای فرونشست!

به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، «روز گذشته زمین در میدان ونک تهران، فرونشست و همه را شوکه کرد، حدود ۲۰ نفر از رهگذران و تعدادی خودرو که در حال تردد بودند، در گودالی عمیق در زمین بلعیده شدند. دقایقی بعد از این حادثه، ماشین های آتش نشانی و آمبولانس در محل حاضر شدند تا بلکه اثری از مفقودی ها پیدا کنند، اما متأسفانه تلاش ها بی ثمر مانده است.» این یک خبر دروغ است که هر لحظه امکان رخ دادن آن وجود دارد، نه فقط، چون میدان ونک، سابقه فرونشست زمین را داشته، بلکه به دلیل شرایط نامساعدی که کارشناسان امر بارها و بارها هشدارش را داده اند؛ هشداری که تنها تهران را شامل نمی شود و حالا طی سال های اخیر اعم از شهرها و استان های کشور را درگیر کرده است. در واقع خطر فرونشست را این روزها، مناطق مختلف کشور، بیخ گوش خود احساس می کنند، البته به جز مسئولانی که باید چاره اساسی برایش بیندیشند. 

زمین سست شده و هر لحظه امکان رخداد فرونشست در بسیاری از نقاط کشور وجود دارد. مخاطرات بی توجهی به فرونشست در رسانه های مختلف به مسئولان گوشزد شده، اما متأسفانه اقدام ویژه ای برای مقابله با آن انجام نشده است. البته طی این سال ها اقدامات جسته و گریخته ای برای مقابله با فرونشست زمین انجام شده، اما بدون شک این اقدامات کافی نبوده است، چراکه امروز کار چنان بیخ پیدا کرده که دیگر نه یک شهر، دو شهر، که تمام کشور در معرض خطر جدی فرونشست قرار گرفته است؛ خطری که کارشناسان بارها و بارها آن را فریاد زدند. 

 هشدارها بالا گرفت

سال هاست که فرونشست زمین، تهدیدمان می کند. حوادثی که به دنبال این مخاطره و تنها در هفته گذشته رخ داده، پیام های هشدارآمیزی را به مسئولان می دهد، البته اگر گوش شنوایی داشته باشند. یک شنبه هفته گذشته، یک کامیون در اثر فرونشست زمین در کاشان داخل زمین فرو رفت. البته نشست زمین در سال های گذشته در مناطق حاشیه ای کاشان و آران و بیدگل بسیار توجهات را به خود جلب کرده بود، اما حالا دیگر این پدیده به داخل شهر و مناطق مسکونی رسوخ پیدا کرده است. 

همچنین چهارشنبه هفته گذشته نیز فرونشست زمین یک مجتمع دانشگاه آزاد را به تعطیلی کشاند. آنطور که در رسانه ها آمده، یکی از طبقات «مجتمع شکوه» دانشگاه آزاد تهران جنوب دچار لرزش و ریزش جزئی شده که پس از آن مأموران سازمان ایمنی و آتش نشانی در محل حضور پیدا کرده و اقدام به تخلیه این مجمع کردند. گفته شده که به منظور حفظ امنیت دانشجویان تصمیم بر این است تا محل برگزاری کلاس های آموزشی به محل دیگری منتقل شود. 
 

 خطر فرونشست در ۳۵۹ دشت کشور

افزایش سطح برداشت آب از منابع زیرزمینی سبب شده فرونشست زمین، سرعت بیشتری به خود بگیرد. به تازگی عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب با تأکید بر اهمیت کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی گفت: «میزان بارگذاری مصارف بر ۶۰۹ دشت کشور به میزانی افزایش یافته که هم اکنون ۴۲۲ دشت در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته و ۳۵۹ دشت کشور نیز با خطر فرونشست روبه رو شده است.» او ادامه داد: «با ورود و بهره مندی از تکنولوژی و حفر مکانیزه چاه های کشاورزی، برداشت از آب چاه ها به سرعت افزایش یافته و روز به روز این روند تشدید می شود.»
 بزرگ زاده با ابراز نگرانی از اینکه امروز فرونشست به خانه و خیابان ها در کلانشهرها رسیده است، گفت: «بر اساس مفاد سند ملی دانش بنیان امنیت غذایی و نقشه راه آب، باید میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی به نصف کاهش یابد.» او با تأکید بر اینکه بی توجهی به این مهم عملاً مدیریت فرونشست ها را غیرممکن می کند، گفت: «در چنین شرایطی از دست رفتن آبخوان های مهم کشور سرعت گرفته است و لازم است که مدیریت و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی به عنوان اصلی ترین مصرف کننده منابع آب زیرزمینی و نیز سایر بخش ها به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.»

سخنگوی صنعت آب درباره تکالیف و اقدامات وزارت نیرو در این باره بیان کرد: «وزارت نیرو در قالب طرح احیا و تعادل بخشی، سازگاری با کم آبی و مدیریت توامان آب و انرژی این مهم را در دستورکار خود قرار داده است. مدیریت منابع آبی، امری فرابخشی است و تاکنون نتیجه مورد انتظار و مطلوبی حاصل نشده است. بر این اساس همراهی وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کشور، استانداری ها، سازمان برنامه و بودجه (به جهت تأمین مالی)، دستگاه قضا و نیروی انتظامی و دیگر دستگاه ها لازم و ضروری به نظر می رسد.»

بزرگ زاده با تأکید بر اهمیت حمایت مجلس شورای اسلامی برای پیشبرد طرح های سازگاری با کم آبی و مدیریت منابع آبی کشور، بر توجه برنامه هفتم توسعه به منظور مدیریت آبخوان ها اشاره کرد و گفت: «طی یک فرآیند امکان انتقال این مسئولیت از دولت به تشکل آب بران فراهم شده که نوید خوبی برای مشارکت ذی نفعان و ذی مدخلان در مدیریت منابع آبی خواهد بود.»

 آگاهی با سامانه برخط

سامانه برخط آگاهی از وضعیت فرونشست زمین در ایران راه اندازی شده که رویکرد آن، اطلاع از میزان فرونشست و گسترش پهنه های فرونشستی در کشور است. با کمک این سامانه، کاربران می توانند به صورت آنلاین لکه های فرونشستی و همچنین عدد نرخ آن را ببیند. آن ها متوجه خواهند شد که آیا منطقه موردنظر تحت تأثیر فرونشست قرار دارد یا نه. البته این صرفا یک نوع آگاهی از بود یا نبود فرونشست زمین و همچنین میزان آن است. 

این سامانه جنبه آگاهی رسانی دارد و با آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در این زمینه وضعیت بحرانی برخی از مناطق را در معرض دید قرار داده است، اما گام بعدی چیست؟ دکتر علی بیت اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه به «جوان» می گوید: «ما به مرحله ای رسیده ایم که باید برای کاهش خطر فرونشست زمین اقدام کنیم. مهم ترین و ملموس ترین کاری که در کشور مورد نیاز است، تدوین مقررات ملی فرونشست زمین و ابلاغ آن از سوی دولت است که می تواند تکالیف و وظایف دستگاه های اجرایی کشور را مشخص کند. این مقررات شامل نظارت بر چاه های آب، میزان استخراج آب های زیرزمینی از طریق این چاه ها، استفاده از کنتورهای هوشمند برای محدود کردن میزان استحصال آب های زیرزمینی، مقررات مربوط به صدور مجوز در پهنای فرونشستی و همچنین ضوابط و اقداماتی در رابطه با تغذیه مصنوعی آبخوان است. اینکه در مواقعی که نیاز آبی زراعی نیست، آب های جاری به عمق زمین ارسال و آبخوان تغذیه شود.»

 صنایع آب بر بلای جان زمین

استان های زیادی در کشور با خطر شدید فرونشست روبه رو هستند و اگر الگوی مصرف کشاورزی و حفر چاه های عمیق جهت تأمین آب مورد نیاز صنایع، اصلاح نشود، این خطر خیلی سریع تر از آنچه باید گریبان مان را خواهد گرفت. بیت اللهی در این رابهط می گوید: «باید در خصوص شیوه های آبیاری و نوع کشت و زرع ضوابطی تعیین شود، اینکه در زون های فرونشستی در تمام نقاط کشور چه نوع محصولاتی اجازه کاشت دارند. همچنین باید مشخص شود که از نظر زراعی، روش آبیاری چگونه باید باشد تا مصرف آب با تمهیدات انجام شده به کمترین میزان خود برسد.»

علاوه بر آن، صنایع آب بر منجر به کاهش منابع آب های زیرزمینی شده و زمین را به سمت نابودی می کشاند. موضوعی که بیت اللهی نیز بدان اشاره می کند و می گوید: «با توجه به اینکه نقشه های زون های فرونشستی مشخص است، باید نسبت به مکان یابی تأسیسات و صنایع آب بر ضوابط ویژه ای تعیین شود. این درست نیست در جایی که تحت تأثیر فرونشست قرار گرفته، صنایع آب بر جانمایی می شود.»

 لزوم نجات ساختمان ها و شریان های حیاتی

کم و بیش تأثیرات فرونشست روی ساختمان های زیادی نمایان شده و حتی شکاف هایی در برخی زیرساخت ها همچون راه آهن و جاده دیده می شود که نشان از کاهش عمر مفید آن ها دارد. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این رابطه می گوید: «باید اقداماتی برای مقاوم سازی ساختمان ها انجام شود. همچنین در صورت صورت امکان، اقداماتی برای مکان یابی شهرهای جدید یا احداث مسکن و ساختمان های مسکونی انبوه در دستور کار قرار گیرد. علاوه بر آن، باید ضوابط و مقررات برای نگهداری شریان های حیاتی، خطوط لوله نفت، آب، گاز، فاضلاب و ضوابط طراحی آن ها در زون های فرونشستی در خصوص حمل و نقل، احداث فرودگاه، راه آهن، جاده‎ ها و نیز توسعه شهرسازی، این ضوابط و مقررات با رویکرد فرونشست زمین باید وجود داشته باشد تا تماماً منجر به کاهش خطر فرونشست زمین شود.»