◄ صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ راه خروج پروژه‌های عمرانی از رکود

مسئله تامین مالی، همواره به عنوان یکی از گلوگاه های مهم توسعه زیرساخت‌های اقتصادی مطرح بوده است. در مورد توسعه زیرساخت‌های ملی، به واسطه نیاز بیشتر به سرمایه‌گذاری، مسئله تامین مالی اهمیت مضاعفی پیدا می کند. مشخصا برای ساخت پروژه‌های عمرانی که وجود یا عدم وجود نقدینگی می تواند بر روند و سرعت اجرای پروژه تاثیر چشم‌گیری داشته باشد، تامین مالی مهمترین چالش توسعه طرح‌های عمرانی است. بنابراین برای تامین مالی پروژه‌های زیرساختی که به عنوان بستر انجام سایر فعالیت‌های اقتصادی در کشور شناخته می‌شوند، باید تدابیر جدی اندیشیده شود.

برای تامین مالی پروژه‌های زیرساخت ملی همواره 2 راه پیش روی کشورها است؛ جذب سرمایه خارجی و یا تامین مالی داخلی. تجربه تاریخی کشور ما نشان می‌دهد که اولا میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی در پروژه‌های توسعه‌ زیربنایی در کشور به واسطه شرایط تحریم‌ها و هم‌چنین نوسانات اقتصادی داخلی محدود بوده و ثانیا، مرور تجربه دیگر کشورها در اخذ اعتبارات خارجی، تبعاتی از قبیل وابسته شدن سیاست‌های کشور سرمایه‌پذیر به کشور سرمایه‌گذار را در پی خواهد داشت.

با بررسی لوایح بودجه کشور که توسط سازمان برنامه و بودجه منتشر شده، مشاهده می‌شود  هم‌اکنون بیش از 37 پروژه توسعه شبکه حمل‌ و نقل ریلی در کشور تعریف شده است که برای تکمیل ساخت و بهره‌برداری از این پروژه‌ها اعتباری بالغ بر 80 هزار میلیارد تومان مورد نیاز است. این در حالیست که هم‌اکنون اعتبار تخصیص یافته به شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ و نقل که متولی توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای، فرودگاهی، ریلی و بندری است، 5 هزار میلیارد تومان به صورت سالانه است؛ به عبارت دیگر، حتی اگر فرض کنیم که شرکت ساخت تمامی بودجه سالانه خود را صرف ساخت پروژه‌های ریلی کند، در خوشبینانه‌ترین حالت 16 سال طول خواهد کشید تا این 37 پروژه ریلی تکمیل شوند. بنابراین تنها راه ممکن و عملیاتی برای تامین مالی پروژه‌های توسعه زیرساخت‌های ملی، استفاده از سرمایه‌های مردمی و منابع داخلی است.

تجربه نشان می‌دهد در صورت جذابیت پروژه‌ و تسهیل شرایط سرمایه گذاری در آن برای مردم و صاحبان سرمایه، تامین مالی آن از منابع داخلی، در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام خواهد شد. همچنین از آنجا که بیشتر هزینه‌های ساخت پروژه‌های زیربنایی به صورت ریالی انجام می‌شود، این مهم از لحاظ فنی و عملیاتی نیز امکان پذیر بوده و تنها لازم است شرایط آن ایجاد و تسهیل گردد؛ یکی از بسترهای تسهیل شرایط تامین مالی مردمی پروژه‌های زیرساختی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه است.

از میان ابزارهای مختلف بازار سرمایه، صندوق سرمایه گذاری پروژه به دلیل مزایای متعددی که دارد، جهت تامین مالی پروژه های زیرساختی نسبت به سایر ابزارها و روش ها، ارجح است. صندوق سرمایه‌گذاری پروژه فرآیندی در بستر بورس اوراق بهادار با محوریت یک پروژه است که سرمایه‌ لازم برای اجرای آن، از طریق جلب مشارکت آحاد مردم و صاحبان سرمایه تامین می‌شود. به این منظور، مالکیت پروژه و منافع حاصل از آن به سهام قابل عرضه در بازار سرمایه تبدیل شده و مردم سهام‌دار پروژه می‌شوند و از محل عواید پروژه و بالا رفتن ارزش سهام آن، به سود خواهند رسید.

در این روش، یک شرکت سهامی خاص به نام شرکت پروژه ایجاد شده و عملیات اجرایی پروژه را براساس طرح توجیهی بر عهده می گیرد. صندوق و شرکت پروژه پس از تکمیل و آغاز مرحلۀ بهره‌برداری منحل شده و یک شرکت سهامی عام پس از آن تاسیس می گردد. در واقع پس از ساخت پروژه، فعالیت صندوق و شرکت پروژه پایان پذیرفته و تمامی دارایی‌ها و بدهی‌های صندوق به شرکت‌ سهامی عام منتقل می شود و سهام این شرکت جدید، به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق به همان نسبت، واگذار می‌گردد.

با استفاده از این ابزار، سرمایه جذب شده در نهایت تبدیل به سهام خواهد شد و نیازی به بازگرداندن اصل سرمایه توسط دولت نیست. در واقع مردم و صاحبان سرمایه با خرید سهام صندوق پروژه، صاحب پروژه خواهند شد و از سود آن نیز استفاده می‌کنند؛ همچنین هر زمانی که بخواهند می توانند سهام خود را از طریق بازار سرمایه به فروش برسانند. با توجه به سودآوری معقول بعضی از پروژه های زیرساختی همچون پروژه‌های اتصال کریدورهای ترانزیتی، پروژه‌های توسعه شبکه آزادراهی و بزرگراهی کشور و پروژه‌های توسعه بنادر و فرودگاه‌ها، ضمانت حداقل سود این پروژه ها در این سازوکار امکانپذیر است. علاوه بر این موضوع، بودجه‌های عمرانی دولتی که تا پیش از این به صورت قطره‌چکانی برای ساخت هر یک از این پروژه‌ها مصرف می‌گردید، می‌تواند تغییر ماهیت داده و به عنوان پشتوانه سود حداقلی در اختیار دولت باقی بماند.

بر این اساس، ضروری است وزارت راه و شهرسازی با همکاری سازمان بورس اوراق بهادار، امکان استفاده از این ابزار را در تامین مالی پروژه‌های توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل فراهم نموده و شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل نیز برای تامین مالی داخلی، استفاده از سازوکار صندوق سرمایه‌گذاری پروژه را در دستور کار قرار دهد.

* کارشناس حمل و نقل