◄ بررسی دلایل تاخیر در اجرای پروژه های عمرانی وزارت راه و ترابری

بنا به گفته نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس (حجت الاسلام میر تاج الدینی) در سفر برای بازدید از پروژه های توسعه ای میدان گازی پارس جنوبی، 100 هزار پروژه نیمه تمام در کشور وجود دارد که وضعیت خوبی ندارند (30/7) و بنا به گفته نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس 700 هزار میلیارد تومان اعتبار برای اتمام پروژه های نیمه تمام نیاز داریم (29/8).

یکی از مشکلات کشور به ویژه بخش راه و شهرسازی، طولانی و گران شدن پروژه های عمرانی این بخش است که سال ها به عنوان دغدغه اصلی مدیران مربوطه بوده و علاوه بر خسارت سنگین به منابع مالی، سبب کاهش اعتماد مردم به دولت شده و با وجود تاخیرات چند ساله بلکه در مواردی چند دهه، به نمونه هایی برای نمایش ناکارآمدی بخش برنامه ریزی تبدیل شده است. 

موضوع بررسی دلایل تاخیر در اجرای پروژه های عمرانی وزارت راه و ترابری در سال 88 به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد آقای مهندس اویارحسینی پذیرفته شده دوره کارشناسی ارشد رشته مدیریت کسب و کار (MBA) دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف و یکی از همکاران فعال و علاقه مند راه آهن که مسئولیت چند پروژه بین المللی با آژانس همکاری های بین المللی ژاپن(جایکا)، علائم الکتریکی محور بافق بندرعباس و محورتهران مشهد، مرکز کنترل ترافیک دریائی در سازمان بنادر و دریانوردی و ..... را در کارنامه داشتند، انتخاب شد. این پروژه پس از تایید استاد راهنما (که از اوایل دهه هفتاد در زمینه مشاوره با راه آهن برای انتخاب استراتژی مناسب خرید یا بازسازی و تعمیرات ناوگان ریلی مطالعاتی داشتند) آغاز گردید.

از همین نویسنده:

بهره‌ وری لکوموتیو در ایران و جهان با تمرکز بر تجربه BHP

در اینجا خلاصه ای از نکات مهم و برجسته این مطالعات که نتایج آن برخلاف فرضیات اولیه بود از قول ایشان بیان می شود:    

پس از اخذ تاییدیه استاد راهنما، در مرحله نخست 58 پروژه عمرانی در شرکت راه‌ آهن انتخاب شد که به دلیل کوچک بودن فضای نمونه مورد موافقت قرارنگرفت، لذا کل پروژه‌ های عمرانی وزارت راه و ترابری وقت ( 287 پروژه) انتخاب گردید. از این تعداد حدود 30 پروژه بخش هواپیمایی بنا به ملاحظات مسئولان حذف و حدود 258 پروژه، در دستور کار قرار گرفت.

برای 258 پروژه با چهار نقطه تمرکز اصلی (کارفرما، پیمانکار، مشاور و ناظر) ارتباط برقرار شد و برای مصاحبه با این افراد در مرحله نخست، 90 علت تأخیر (بر اساس گمانه زنی اولیه) برای پرسشنامه پیشنهاد و پس از بررسی مجدد، پرسشنامه با 68 سوال نهایی شد. (15 پرسش مربوط به عوامل اصلی و بقیه برای ارزش گذاری هر عامل در کل متغیر وابسته تأخیرات بودند.)

ابتدا برای اعتبار سنجی پرسشنامه با نمودار پنج قسمتی لیکرت برای آزمون بین ده نفر از صاحبنظران توزیع شد و پس از اخذ نظرات ایشان، به منظور بالا بردن دقت و حساسیت، طیف 9 قسمتی لیکرت مورد استفاده قرار گرفت. بیش از هزار پرسشنامه برای اشخاص حقیقی و حقوقی مورد اشاره ارسال شد که در 206 پروژه هر چهار عامل پاسخ دادند.

متغیر وابسته این پژوهش، تاخیر در پروژه بود و برای تعیین سهم متغیرهای مستقل هر کدام از 68 سوال، میانگین پاسخ چهار عامل گرفته شد و برای تحلیل داده های مذکور از دو نرم افزار ANOVA و SPSS استفاده گردید. بر اساس محاسبات و تحلیل انجام شده با نرم افزارها در پانزده عامل پنج عامل بیشترین تاثیر را در تاخیرات داشتند.

مهمترین عامل، تعهد مدیران و مجریان پروژه بود با سهم 70 درصد (برخلاف فرضیه‌های اولیه) و سهم منابع مالی 4 درصد شناسایی شد که در مفرضات اولیه بیشترین نقش را به خود اختصاص می داد (سهم عدم به کارگیری مدیران پروژه توانمند در کنترل و اجرای پروژه 12 درصد و فقدان برنامه اجرایی منطبق با دانش روز 12 درصد و عدم هماهنگی بین واحدهای اجرایی پروژه 2درصد).

بر مبنای این یافته‌ها یک مدل ریاضی طراحی و برای حدود 110 پروژه از فضای نمونه آزمایش و با 92 درصد صحت مورد تأیید قرار گرفت، اعداد به دست آمده آنالیز و پنج عدد برای عوامل مدل پیش‌بینی به دست آمد. با جایگزینی پنج عدد در مدل، عددی بین 5+ تا 5- به دست می‌آید، حاصل صفر یعنی اجرای بدون تأخیر پروژه، عدد مثبت، تعجیل و عدد منفی یعنی تاخیر پروژه.

• یکی از نکات مهم این مطالعه پاسخ به یکی از سوالات پرتکرار بسیاری از مدیران و کارشناسان خبره و دلسوز است که می تواند مقدمه تصمیم سازی اثربخش و مفید قرار گیرد و گره ای از سازمان بگشاید و امید است اینگونه موارد استفاده و تقدیر گردند.