پدافند غیرعامل در راه آهن

تین نیوز | 
چکیده
 راهها شریانهای ارتباطی تمدن بشری بوده وهمراه با گسترش وتجهیز آنها زندگی بشر نیز توسعه یافته است ودر هر کجا وبه هر دلیل که به این شریانها خللی وارد شود کل سیستم اجتماعی آسیب می بیند.امروزه یکی از اهداف مهم دشمن در از پای در آوردن ملتی که مورد هجوم قرارداده آسیب های جدی به این رگ های زندگی است‘بنابراین برای خنثی سازی این ترفند دشمن باید راههای مقابله با آن را شناخت وبه کاربرد.     
 
دراین مقاله در ابتداجهت آشنایی با پدآفند غیر عامل تعاریفی دراین رابطه آورده شده وبعداز آن به بررسی روند تاریخی پدآفند غیر عامل پرداخته شده است ودر ادامه ضرورت پدآفند غیر عامل آمده است.نظریه واردن به عنوان یکی از مشهورترین نظریه های تاثیر گذار در جنگ های دهه های اخیر توضیح داده شده وهمچنین نفش فرهنگ‘رسانه ها‘عملیات روانی‘سازه ها وشبکه های مجازی در آفند وپدآفند در عصر حاضر مورد بررسی قرار گرفته است وسپس تهدیداتی که سیستم حمل ونقل ریلی رادر جنگ های نوین مدنظر قرار می دهد به همراه پیشنهادهایی به منظور مقابله با این تهدیدات آورده شده ودر پایان با توجه به مطالب مطروحه نتیجه گیری بعمل آمده است.
 
مقدمه 
حمله وضد حمله از زمانی که بشر پا به عرصه این کره خاکی نهاد با زندگی او عجین شده است. همیشه کسی یا کسانی بوده اند که خواسته یا ناخواسته مقاصد خودرا برافراد دیگر ترجیح داده وبه طرق مختلف تلاش نموده اند که حقوق دیگران را پایمال نمایندودیگرانی که خودرادر نقطه از دست دادن جان‘مال‘ حیثیت می دیده اند به دفاع از خویش پرداخته اند.
 
جنگ ودرگیری در طول تاریخ بشری تغییر شکل داده وهرروز پیچیده تر وبه تبع آن دفاع سخت تر شده است.اگر زمانی جنگ ها مستقیم وتنها بین نیروهای نظامی بوده ویا فقط مقررهای فرماندهی واستراتژیک مورد هجوم واقع می شد امروزه تمامی افراد چه نظامی ‘چه غیر نظامی ‘چه کودک‘چه برزگ وتمامی مکانهاچه استراتژیک‘چه غیر استراتژیک وحتی عمومی وتمامی عرصه ها چه فرهنگی‘چه اقتصادی‘چه اجتماعی و غیرو مورد تهاجم دشمن قرارمی گیرد. دشمن سعی دارد که با بیشترین خسارت و کمترین هزینه به اهداف خوددست یابد.براین اساس دفاع غیر نظامی یا به تعبیر خاص تر پدآفند غیر عامل هر روز نقش وجایگاه مهمتری در ایستادگی ومقاومت یک ملت دربرابر زیاده خواهی های دشمن ایفاء می نماید.
 
در این مقاله تلاش برآن است که علاوه برشناخت شیوه های حمله دشمن‘ تهدیداتی که متوجه سیستم حمل ونقل ریلی به عنوان یکی از زیر ساخت های استراتژیک چه در زمان جنگ وچه صلح  می باشدرا مطرح نموده وسپس پیشنهاد هایی برای مقابله با این تهدیدات داده شده است.
 
تعاریف 
پدآفند
 از نظر واژه شناسی ‘واژه پدافند از دو جزء "پد" و"آفند" تشکیل شده است.در فرهنگ فارسی"پاد" یا"پد" پیشوندی است که به معانی " ضد، متضاد، پی و دنبال"بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معكوس می نماید.واژه "آفند"نیز به معنی" جنگ ، جدال ، پیكار و دشمنی " است.
 
عامل
 واژه‌ای عربی و به معنای "کار کننده" است.
 
غیر عامل 
این واژه با ترکیب "غیر" ساخته شده است و "غیر" در زبان فارسی به معنی "نا" و "بی" است که چون بر سر اسم یا صفتی بیاید، آن را منفی می‌کند (دهخدا، 1372، 14901) و در اصطلاح نظامی به معنای دفاع غیر نظامی است.
 
پدآفند عامل
 بكارگیری اقدامات آفند ی و تهاجمی با هدف ممانعت از پیشروی دشمن ویا به عبارت دیگر  "پاسخ به آتش با آتشی قوی تر وکوبنده تر"
 
دكتر اصغریان جدی وجه تمایز بین پدافند عامل و غیرعامل را  "عامل انسان" می داند .به این معنا كه پدافند عامل را ابزاری می داند كه نیاز به مدیریت مستقیم و كاربری انسانی داردو مشتمل بر ابزار و آلات جنگی ، سازماندهی ، آموزش و مدیریت نیروهاست كه در شرایط عدم حضور انسان ، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار است .در حالی كه پدافندغیرعامل را امكانات معماری در زمینه مهندسی جنگ می داند، مانند پناه گرفتن درون سنگر یا استقرار در نقاط مرتفع که راندمان را افزایش خواهد داد.
 
پدافند غیر عامل
 در منابع لاتین معادل دقیق "پدآفند غیر عامل"  Passive Defence بکاربرده می شود ولی عبارت  "پدآفند غیر عامل" به صورت های مختلفی بیان شده استکه عمدتا درنکته   "محافظت از غیر نظامیان" دارای وجه اشتراک هستند.
 
درردیف (ب)ماده(1) از آیین نامه اجرایی بند (11)ماده (121) قانون برنامه چهارم توسعه کشور‘تعریف پدآفند غیرعامل بدین شرح ارایه شده است" مجموعه اقدامات غیرمسلحانه ای كه موجب كاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها و تاسیسات، تجهیزات و شریان های كشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا كاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی می گردد، پدافند غیرعامل نامیده می شود.
 
در مبحث 21 مقررات ملی ساختمان(پدآفند غیر عامل) هر اقدام غیر مسلحانه ای را كه موجب كاهش آسیب پذ یری‘نیروی انسانی، ساختمان ها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های كشور در مقابل تهدیدات انسا ن ساز گردد، پدافندغیرعامل خوانده می شود.
 
دفاع غیر نظامی
 در منابع لاتین‘ عبارت  "دفاع غیر نظامی" یا  "دفاع شهری" برابربا عبارت  "Civil Defence" است که مفهوم دو بعدی است.درگروه اول‘ دفاع غیر نظامی " محافظت از غیر نظامیان در شرایط جنگی " معرفی می شودوازاین رو مشتمل بر "بخشی ازدفاع ملی است که درپی تمهیدات لازم به منظور کسب آمادگی کافی دربرابرهرگونه حمله احتمالی یا باج خواهی از یک کشور " می گردد.طبق این تعریف دفاع غیرنظامی باید" ایمنی اکثریت جمعیت غیر نظامی کشوروادامه حیات آنان را(درزمان جنگ) تضمین نماید.
 
در این گروه از تعاریف "نحوه مواجهه ومقابله با آثار ناشی از حملات نظامی" مورد تاکید قرارداردوازاین رو عبارت "دفاع غیرنظامی" از نظر مفهومی معادل عبارت" پدآفند غیر عامل" محسوب می شود.
 
در گروه دوم دفاع غیر نظامی بر "محافظت از شهروندان در برابر آثار بلایا" تاکید می نماید و بنابراین طیف اهداف‘اقدامات وروش های مقابله ‘گسترش می یابد.به همین دلیل می توان تعریف اخیرازدفاع غیرنظامی را یک تعریف عام محسوب نمود که پدآفند غیر عامل بخشی از آن محسوب می شود.
 
اصول پدافند عامل
 مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است كه در صورت بكار گیری می‌توان به اهداف پدافند غیر عامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، كاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسائی، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردید.
 
در اكثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول پدافند غیر عامل شامل 6 الی 7 اقدام مشروحه ذیل می‌باشد كه در طراحی و برنامه ریزی‌های و اقدامات اجرایی دقیقا می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.
 1- استتار Camouflage
 2- اختفا Concealment
 3- پوشش Cover
 4- فریب Deception
 5- تفرقه و پراكندگی Separation And Dispersion
 6- مقاوم سازی و استحكامات Hardening
 7- اعلام خبر Early warning   
 
مراكز حیاتی و مراكز ثقل (Vital and Gravity Centers)
 مراكز و تاسیسات حیاتی و پر اهمیت كشور می‌باشند كه در صورت حمله و بمباران و انهدام آنها صدمات جدی به نظام اجتماعی، سیاسی و نظامی كشور وارد شده، آنها را در یك مخاطره و بحران جدی قرار می‌دهد.
 
مراكز حیاتی (Vita Centers) 
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، كنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری در سراسر كشور گردد.
 
 مراكز حساس (Critical Centers) 
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل‌توجهی در نظام سیاسی، هدایت، كنترل و فرماندهی تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیر گذاری منطقه‌ای در كشور گردد.
 
مراكز مهم (Important Centers) 
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیر گذاری محلی در كشور گردد.
 
بررسی روند تاریخی پدآفند غیر عامل
 تاریخ زندگی بشر همواره با موضوع جنگ همراه بوده است. این واقعیت به قدری تاثیرگذار بوده که به عنوان یک پدیده اجتماعی پذیرفته شده و جامعه شناسان بخشی از تحقیقات خود را پیرامون آن و تاثیراتی که بر زندگی انسان‌ها می گذارد اختصاص داده‌اند.
 
وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه‌های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.در قرآن کریم در آیه ۸۰ از سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید: و ما به او (حضرت داود علیه السلام) ساخت زره را تعلیم نمودیم تا شما را از آسیب جنگ در امان بدارد پس آیا از شکر گریزانید؟ در جریان هجرت پیامبر اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیر عامل است مانع دسترسی کفار قریش به ایشان گردید. حضرت علی (ع) در نامه ۱۲ نهج البلاغه می‌فرمایند: آنگاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‌باید قرارگاه شما در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش حفاظ شما گردد و شما را از دست دشمن نگهبانی کند.
 
طبق آمارهای سازمان ملل متحد در ابتدای قرن بیستم نسبت تلفات غیرنظامیان به كل تلفات جنگی ، تنها 5% بوده است. در حالی كه این نسبت در طول جنگ جهانی اول به 15 % ، جنگ جهانی دوم به 65 % و در دهه 1990 میلادی به بیش از 90 % رسیده است.
 
علاوه بر تلفات مستقیم جنگ ، تلفات بیشماری بر اثر عواقب غیرمستقیم جنگ از قبیل فقدان یا كمبود مواد غذ ایی وخدمات دارویی و درمانی و نیز منابع آب آشامیدنی سالم بروز می نماید كه در این میان افراد آسیب پذیر نظیر كودكان و سالمندان و زنان و بیماران بیش از دیگران لطمه می بینند.
 
در جنگ جهانی دوم که استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراکز صنعتی و سرمایه‌گذاری و پس از آن استفاده از موشک توسط آلمان نازی شروع شد خسارات ناشی از جنگ به خصوص آسیب‌های که به مردم و بخش‌های غیر نظامی وارد شد نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشت و این موضوع باعث شد تا کشورها به پدافند غیر عامل اهمیت مضاعفی بدهند.در کنار کشورهایی مانند آمریکا، شوروی سابق، آلمان، انگلستان و کانادا حتی کشورهای مانند سوئیس که در طول هر دو جنگ جهانی بی طرفی خود را حفظ کرده بود با شتاب به پدافند غیر عامل روی آوردند.پس از جنگ جهانی دوم، دولت آلمان توسعه پدافند غیر عامل را در دستور کار خود قرار داد و علاوه بر سازمان‌های دولتی، نیز به صورت داوطلبانه و افتخاری در این زمینه با دولت همکاری نمایند.بسیاری از تاسیسات و ساختمان‌های این کشور به صورت دو منظوره احداث می‌شود و علاوه بر کاربردهای متفاوت در شرایط عادی، در شرایط بحران به پناهگاه تبدیل می‌شود که از جمله این مراکز به خطوط راه آهن زمینی، ایستگاه‌های مترو و پارکینگ‌های بزرگ ساختمان‌هااشاره کرد. در شوروی سابق سازمان دفاع غیر عامل در اواسط سال ۱۹۶۰ میلادی تاسیس گردید و به سرعت توسعه یافت و از سال ۱۹۶۶ با تحولی بزرگ تجدید سازمان گردید و ساخت پناهگاه‌های ضد هسته‌ای و دو منظوره کردن بسیاری از تاسیسات مانند ایستگاه‌ها و معابر مترو و پارکینگ‌های زیر زمینی از همان زمان در دستور کار ساخت استحکامات ایمن و زره‌های مقاوم در مقابل انواع بمب و موشک توسعه یافت. در آمریکا پس از گذشت بحران‌های برلین و کوبا در سال ۱۹۶۳ موضوع ساخت پناهگاه‌های خانگی و دسته جمعی مطرح شد و توسعه پدافند غیر عامل آمریکا به گونه‌ای بود که دفاع غیر عامل آمریکا به نام یوجین پی ویگر برنده صلح نوبل شد. در کشور کانادا نیز موضوع پدافند غیر عامل مورد توجه خاصی مبذول گردیده است و دولت مرکزی وطیفه دارد در این مورد به تدوین اصول و سازماندهی تنظیم همکاری دولت و نیروهای مسلح، آموزش مسئولان و مردم، استفاده از همیاری در تدوین برنامه‌های آموزشی محلی، گسترش برنامه‌های تحقیقاتی و نمونه سازی از طرح‌ها اقدام نماید. از سال ۱۹۵۴ و پس از انتشار نتایج آزمایش‌های مگانتی هسته‌ای آمریکا، کشور کانادا عکس العمل به موقع خود را با ایجاد سازمان‌های دفاع غیر عامل نشان داد از سال ۱۹۵۹ به منظور تامین بیشترین هماهنگی در امور دفاع غیر نظامی، سازمان‌های دفاع غیر عامل و اقدامات اضطراری را ادغام نمود که از مهمترین وظایف این سازمان جدید، تنظیم و نظم و امنیت به منظور حفظ حاکمیت و تداوم خدمات دولتی است. دولت سوئیس نیز با وجود سیاسیت بی‌طرف در طول دو جنگ جهانی به رغم این که از نظر موقعیت ای ژئوپلتیک و دارا بون معادن زیر زمینی دارای وضعیت حساسیت آفرینی نیست، پدافند غیر عامل را در این بخشی از فضای اطمینان بخش حاکم بر این کشور را نمی‌توان ناشی از اجرای این سیاست دانست. سازمان دفاع غیر عامل سوئیس به ساخت پناه گاه‌های مقاوم در مقابل انفجارات اتمی به طور گسترده‌ای توجه کرد و برای اقامت مردم تمامی امکانات از قبیل آب، غذا، دارو و سایر مایحتاج را به صورتی که قبل از فاسد شدن تعویض می گردند پیش بینی کرد. در کشور یوگسلاوی هم به این موضوع توجه جدی معطوف گردید و در برنامه ریزی‌ها علاوه بر احداث پناهگاه‌ها، مستحکم ساختن ابنیه، ایجاد مرکز به صورت دو منظوره و آموزش و تمرین مردم، به اصولی مانند پراکندگی، کوچک سازی فریب توجه شد به نحوی که در طول جنگ ۱۹۹۹ نیروهای مسلح کشور عضو ناتو با وجود بمباران گسترده نتوانستند خسارات‌های عمده به تاسیسات این کشور وارد نمایند.از کشور همسایه نیز کشور پاکستان به این موضوع علاقه مندی خاصی نشان داده است و ضمن ایجاد سازمانی برای این امر به موضوع آرامش مردم توجه نموده است طوری که جزوات آموزشی با متون ساده و روان در مورد مقابله با انفجارات هسته ای و دیگر تهدیدها بین مردم و مراکز آموزشی انتشار یافته است در کشور کره شمالی هم که با تهدیدات آمریکا روبرو است پدافند غیر عامل به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند، معابر مترو و ایستگاه‌های زیز زمینی شهر پیونگ یانگ در عمق ۹۰ تا ۱۰۵ متری زمین احداث شده است، بسیاری از کارخانه صنایع نظامی در تونل‌های بزرگ استقرار یافته و هواپیمای نظامی پس از فرورد می‌تواند در تونل‌های حفر شده مخفی شوند.
 
ضرورت پدافند غیرعامل
 انجام اقدامات دفاع غیر عامل در جنگ‌های امروزی در جهت مقابله با تهاجمات دشمن و تقلیل خسارات ناشی از حملات زمینی، هوایی و دریایی مهاجم، موضوع بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیر ساخت‌های کلیدی، مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیر نظامی کشور نظیر: پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، بنادر، فروردگاه‌هات، مجتمع‌های بزرگ صنعتی، قرارگاه‌ها و مراکز عمده فرماندهی نظامی و هدایت و تصمیم گیری‌های سیاسی، مراکز اصلی مخابراتی و ارتباطی، پل‌های استراتژیک، صنایع نظامی، پایگاه‌های هوایی، سایت‌های موشکی، مراکز و ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی، انبارهای عمده مواد غذایی و داروئی، مراکز جمعیتی و قرارگاه‌های تاکتیکی، مقرهای عمده آمادی و پشتیبانی و … را در برمی‌گیرد. تجارب حاصله از جنگ‌های گذشته به خصوص هشت سال دفاع مقدس، جنگ ۴۳ روزه در سال ۱۹۹۱ متحدین علیه عراق (جنگ اول خلیج فارس)، جنگ ۱۱ هفته ای سال ۱۹۹۹ ناتو علیه یوگسلاوی، جنگ ۲۰۰۳ آمریکا و انگلیس علیه عراق و جنگ ۳۳ روزه اخیر اسرائیل علیه لبنان موید این نظر است که کشور مهاجم جهت در هم شکستن اراده ملت و توان سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل (Enter of Gravity) توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی، حساس و مهم می‌نماید.نگرشی تحقیقی به آمار و سوابق ثبت شده جنگ‌های گذشته موید این وضوع می‌باشد که به علل وجود شکاف فناوری بین تسلیحات مدرن آفندی دشمن و تسلیحات پدافندی خودی، آسیب‌پذیری سامانه در برابر جنگ الکترونیک، غافلگیرانه شدن این سامانه‌ها در برابر هواپیماهای تهاجمی و موشک‌های کروز و بالستیک، پرتاب موشک از ماوراء برد جنگ افزارهای هوایی، فقدان سلاح ضد موشک، اهداف حیاتی و حساس موجود را در صورت نبود و یا ضعف اقدامات دفاع غیر عامل به هدف‌های آسان برای هدف‌گیری موفق و سریع هواپیماهای حمله ور و تسلیحات آفندی دشمن تبدیل خواهند نمود.امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارات ناشی از جنگ را چشیده‌اند، جهت حفظ سرمایه‌های ملی و منابع خود توجه ویژه ای به دفاع غیر عامل نموده‌اند و در اهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قائل شده‌اند.دراین راستا نگاهی مختصر به تحولات تاریخی جنگ‌ها که در ذیل آمده‘اهمیت پدآفندغیر عامل را هرچه بیشتر نمایان  می سازد:
 
جنگهای نسل اول  :    شامل جنگ‌های دوره تاریخی از پیدایش بشر تا اختراع سلاح‌های گرم و متکی بر سلاح سرد می‌باشد.
 
جنگ‌های نسل دوم :   شامل جنگ‌های تاریخی اختراع و به کار گیری سلاح‌های گرم تا زمان ورود ماشین به عرصه نبرد می‌گردد.
 
جنگ‌های نسل سوم :  این جنگ‌ها مکانیزه و به کار گیری ماشین‌های جنگی و توسعه نبرد به هوا و زیر دریایی شروع و تا دوره محاصر ادامه داشت.تهاجم بعثی عراق و دوره ۸ سال دفاع مقدس از مهم ترین تجارب جنگی بشر در این دوره می باشد. مشخصه‌های جنگ‌های نسل سوم :
 
    تاکید بر جنگ سخت (حجم انبوه و گسترده درگیری‌های فیزیکی طرفین)
    اصرار بر کسب برتری‌ها تاکتیکی
    تاکید بر کسب برتری‌های تاکتیکی
    بکارگیری حجم انبوه مهمات و سلاح‌های معمولی و غیر دقیق
    تکیه ی زیاد بر نبرد زمینی و محدودیت هوا و عدم بهره‌مندی فضا در نبرد
    تکیه بر حجم نیروی انسانی
    دشواری‌های مدیریت و صحنه نبرد و پشتیبانی‌ها
    گستردگی خسارت و تلفات وارده به غیره نظامیان
    طولانی‌تر شدن دوره جنگ
    خطرپذیری بسیار بالا
 
 جنگ‌های نسل چهارم :     با شروع انقلاب علوم و فناوری‌ها خصوصاً در زمینه اطلاعات، ارتباطات، الکترونیک و رایانه در سال‌های اخیر، جنگ‌های نسل چهارم طراحی و در چند جنگ اخیر نسل چهارم تجربه شده و در سیر تکاملی خود را طی می‌نماید.مشخصه‌های جنگ‌های نسل چهارم عبارتنداز :
 
    تاکید بر جنگ نرم (شامل جنگ‌های اطلاعاتی، جنگ روانی و تبلیغاتی، جنگ سایری)
    بکارگیری موضعی و مقطعی جنگ سخت برای تقویت و پشتیبانی جنگ نرم
    تاکید بر اجنگ الکترونیک پیشرفته
    تکیه بر سلاح و تجهیزات هوشمند و پیشرفته و دقیق
    توسعه توانمندی‌ها و کسب برتری کامل در هوا
    گسترش عرصه جنگ به فضا
    پرهیز از درگیری قطعی در جنگ سخت، قبل از اطمینان از پیروزی در جنگ نرم
    شروع همزمان به نبرد در خط عمیق نزدیک و عمیق دور (گسترش عرصه نبرد به تمام سطوح جغرافیای کشور هدف)
    تاکید بر زیر ساخت‌های ملی و مراکز حیاتی، حساس و مهم در کشور در اولویت نخست اهداف تهاجم
    در تلاش موکد و مستمر بر قطع ارتباط رهبری و مدیریت دفاعی و عمومی کشور با مردم ونیز با نیروهای دفاعی گام نخست
    کوتاه شدن مدت زمان جنگ (طراحی جنگ برق آسا )
    خطر پذیری پایین
 
الزامات و ویژگی‌های دفاع موسوم در جنگ‌های نسل چهارم :
     ضرروت برنامه ریزی و طرح‌های جامع دفاعی قبل از شروع درگیری‌های آشکار(دفاع در مقابل جنگ نرم)
    توسعه همه جانبه تدابیر دفاعی به منظور افزایش ضریب پایدار ملی
    گسترش طرح‌های دفاعی در سطح تمامی نقاط هدف در جغرافیای کشور و حوزه سرزمینی ملی به روش دفاعی نقطه‌ای
    تاکید ویژه بر دفاع غیرعامل
    اتکا بر ایمان و هوشیاری، روحیه و توان دفاع مردمی
    توجه و تاکید بر راهبرد اصول دفاع نا متقارن
    توجه به تمام جهات
    چهارگانه به عنوان محورها و معبر تهاجم
    شناسایی و رفع ضعف‌های ذاتی و فناوری‌های و آسیب پذیری‌های ساختاری و سیستمی و تمرکز اولویت‌های دفاعی (دفاع از طریق نقاط حیاتی، حساس و مهم)
     تمرکز تلاش‌ها و ارتقاء روحیه وارده ملی برای دفاع
 
یادآوری این نکته ضروریست که جنگ‌ها چه به صورت خواسته یا ناخواسته و تحمیلی با زندگی حیات بشری آموخته شده است و در بسیاری از موارد به نظر می رسد که هیچ راه گریزی از ان وجود ندارد و بشریت در طول تاریخ ۵۰۰۰ هزار سال تمدن بشری در روی کره زمین در حدود ۱۴ هزار جنگ را شاهد بوده و در طی این جنگ‌ها بیش از مییارد انسان جان باختند. سال‌های ۱۹۹۰- ۱۹۴۵ در روی کره زمین فقط سه هفته بدون جنگ بوده و جالب این که اکثر جنگ‌ها در کشورهای جهان سوم وقوع پیوسته است. در قرن بیستم بیش از ۲۲۰ جنگ به وقوع پیوسته و میلیون‌ها نفر تلفات انسانی داشته است در طول این سال‌ها همگام و هماهنگ با تاریخ چند هزار ساله بشری صرفاً ۲۶۸ سال بدون جنگ و مناقشه بوده است و تنها در طی ۴۵ سال یعنی طی رشد و پیشرفت فناورانه قدر مسلم روش‌ها، قواعد و اصول جنگ با توجه به امکانات و توانمندی‌ها و دانش آن جامعه دچار تغییر و تحول اساسی گردیده است.
 
ورود نظریه واردن در جنگ های اخیر
 صاحب‌نظران سیاسی و نظامی آمریكا، پس از تحمل شكست تاریخی خود در جنگ ویتنام 1973- 1964 مطالعات و تحقیقات قابل توجه و مستمری را در جهت بررسی شكست خود در جنگ یاد شده و دستیابی به استراتژی و شیوه‌های موثرتر جنگ‌های هوایی نمودند، در سال 1988 سرهنگ هوایی جان واردن كتابی با عنوان نبرد هوایی را تهیه و تدوین نمود و در دهم آگوست 1991 با سمت مشاور نظامی امنیت ملی آمریكا، نظریه، خود را كه به تئوری پنج حلقه واردن مشهور می‌باشد به پنتاگون و فرماندهان وقت نظامی، ژنرال نورمن شوار تسكف و ژنرال كالین پاول ارائه نمود كه مورد قبول واقع گردید. تئوری یاد شده براین مبنا می‌باشد كه مهمترین وظیفه درطرح‌ریزی یك جنگ، شناسایی مراكزثقل كشورمورد تهاجم بوده و چنانچه این مراكز با دقت لازم شناسایی و مورد هدف قرار گیرند، كشور موردتهاجم در اولین روزهای جنگ طعم شكست نظامی را چشیده ودركوتاهترین مدت به خواسته‌های كشور مهاجم (آمریكا) تن در داده و تسلیم خواهد شد.
 
در تئوری واردن که به حلقه های استراتژیک واردن مشهور است ، مراکز اصلی یک کشور به 5 حلقه متحد المرکز تقسیم شده است ، این حلقه ها همانند اعضای حیاتی بدن انسان هستند و آسیب پذیری هر کدام موجب فلج شدن سیستم حیاتی کشور خواهد شد . این حلقه ها عیارتند از : رهبری ،محصولات کلیدی ، سیستم حمل و نقل ، اراده ملی ، نیروهای عملیاتی . همانطور که مشاهده می کنید ، حمل و نقل حلقه سوم از این پنج حلقه است و برای بدنه کشور به مثابه دست و پا می باشد . لذا باید از سیستم اجرای اصول پدافند غیر عامل در پروژه های حمل و نقلی کشور می باشد.
 
آمریکایی‌ها از این استراتژی در جنگ‌های اول خلیج فارس (1370)، مناقشه‌ی کوزوو (1378)، جنگ عراق (1382) استفاده کردند و اسراییل نیز این راهبرد را در جنگ نیابتی با حزب الله (1385) در پیش گرفت.
 
در جنگ اول خلیج فارس در سال 1370، بر اساس استراتژی پنج حلقه، عملیات هوایی «سوراخ سیاه»[3] با درجه‌بندی فوق سری طرح‌ریزی و اجرا شد که در آن اهدافی که باید در عراق مورد حمله وقاع می‌شد از84 مورد به 174 و سپس با ورود هواپیماهای بیش‌تر به 237 و نهایتاً 487 هدف رسید.
 
در جنگ اخیر آمریکا و انگلیس علیه عراق نیز این استراتژی با کمی تغییر انجام شد و دلیل تغییرات هم این بود که چون اساساً این حمله برای غارت نفت و گاز عراق طراحی شده بود، حلقه‌ی دوم، یعنی محصولات کلیدی، نادیده گرفته شد و همان گونه که دیده شد، پالایشگاه‌ها و سکوهای نفتی عراق از آسیب‌های آمریکایی‌ها در امان ماندند.
 
فرهنگ ، رسانه ها ، عملیات روانی ، سازه ها و شبکه های اینترنتی در پدافند غیرعامل
 فرهنگ 
مقوله فرهنگ در پدآفند غیر عامل به راهبردهایی اشاره دارد که طبق آن می‌توان علاوه بر حفظ خودباوری به نوعی بازتولید فرهنگی در زمینه درک تهدیدهای دشمن و راه‌های مقابله با آن پرداخت. به عنوان نمونه، اگر بتوانیم فرهنگ استفاده از پناهگاه را در میان مردم به هنگام حملات هوایی یا موشکی دشمن نهادینه سازیم، به میزان قابل ملاحظه‌ای از تلفات نیروی انسانی کاسته می‌شود؛ چراکه براساس محاسبات انجام شده، اگر یک بمب اتم در مرکز شهر منفجر شود و تمامی مردم در پناهگاه استاندارد باشند، میزان تلفات 24 هزار نفر و تعداد مجروحان 7 هزار نفر خواهد بود؛ در حالی که این میزان بدون پناهگاه به 70 هزار نفر می‌رسد.
 
همچنین است نظریه برخورد تمدن‌ها که از سوی "هانتینگتون" عنوان شد و تمدن اسلامی را در این برخورد شاخص قرار داد. این امر سبب مباهات و هویت‌بخشی مسلمانان است. این تمدن و فرهنگ اسلامی می‌تواند به منزله یک نیروی وحدت‌آفرین و مقوم اتحاد قلمداد شود؛ به عنوان عامل همبستگی و به نوعی قدرت نرم که سبب خودباوری، تمایز فرهنگی و اتحاد می‌شود.
 
اگر زمانی جنگ‌به طور مستقیم و فیزیکی رواج داشت، امروزه مقولات دیگری نیز بدان افزوده شده و آن مقوله فرهنگ است. استفاده از فـسـاد، ایـجـاد تـرس، جـاسـوس، جعل خبر، تـضـعـیف روحیه، مظلوم‌نمایی، القای یأس، اعتباربخشی کاذب، تهدید، تطمیع، گسترش فساد، دروغ‌نمایی به جای بیان حقیقت، توجیه، اقناع، ایجاد ناامنی روانی و ده‌ها مورد دیگر از این دست که هر کدام به نحوی با فرهنگ مرتبط هستند، از حربه‌های جدید جنگ به شمار می‌آیند.
 
مسائل فرهنگی از آنچنان اولویتی در نبردهای امروزین برخوردارند که اولویت نخست آمریکا در اشغال افغانستان و نبرد با طالبان، تسخیر و از کار انداختن ایستگاه رادیویی طالبان بوده است.امروزه سیطره رسانه‌ها از شکل آموزشی و خبری خارج و کاربردهای نظامی بدان افزوده شده است. طرفین درگیر دانسته‌اند که علاوه بر منازعات فیزیکی می‌توان از طریق رسانه‌ها طرف درگیر را به انفعال، فرار، عقب‌نشینی و یا حتی اسارت واداشت و این هزینه‌ای به مراتب کمتر از درگیری‌های فیزیکی داراست.
 
در عصر کنونی رسانه‌های بزرگ غربی با در انحصار داشتن شبکه‌های بزرگ اطلاعاتی که شبکه‌های اطلاعاتی کشورهای دیگر را تغذیه می‌‌کنند، گونه‌ای امپریالیسم رسانه‌ای ایجاد کرده‌اند که خواهی نخواهی افکار و تراوش‌های فکری و سـمـت و سوی فرهنگی خود را به دیگر کشورها تزریق می‌نمایند.
 
برای حفظ نظم موجود در جامعه و مقابله با امواج رسانه‌ای مغرضان، پدافند غیرعامل از اهمیتی بسیار برخوردار است تا با آماده‌سازی ذهنی، روانی، روحی، اجتماعی و فرهنگی جامعه آسیب‌زایی عملیات رسانه‌ای دشمن خنثی و یا بی‌خطر شود.
 
عملیات روانی 
استفاده از عملیات روانی یک عامل تأثیرگذار در پدافند غـیـرعـامـل اسـت. ایـن عـمـلـیـات را مـی‌توان حتی در حین درگیری‌های نظامی نیز به کار بست. این شیوه دفاع علاوه بر آن که کم‌هزینه و بسیار تأثیرگذار است، دارای قدرت اقناع بسیاری نیز می‌باشد.تأثیر عملیات روانی در جبهه خودی شامل بالا بردن انگیزه دفاعی، تقویت روحیه مردم، دادن نوید پیروزی و ... و در جبهه دشمن شامل تضعیف روحیه نظامیان دشمن، قبولاندن شکست به آنان، ارائه چهره‌ای قوی و قدرتمند از نیروهای خودی به دشمن و ... است.
 
در زمینه تأثیر تبلیغات روانی به عنوان مکمل فعالیت‌های عملیاتی دو نمونه خارجی و داخلی عنوان می‌شود:در تهاجم آمـریـکـا بـه عـراق به منظور موجه جلوه دادن این تهاجم، دستگاه‌های سخن‌پراکنی آمریکا صدام را به گرگی تشبیه نمودند که به جان مردم عراق افتاده است و یا "بوش" در سخنان خود صدام را به هیتلر تشبیه نمود که تشبیهی ملموس و تأثیرگذار برای مردم آمریکا بود.
 
این نشریات و سایر بنگاه‌های خبری همچنین بارها از سبعیت نظامیان عراقی در جریان تهاجم به کویت از قبیل بیرون انداختن کودکان از گهواره‌ها و یا قطع دستگاه دیالیز بیماران کلیوی در بیمارستان‌ها داد سخن ‌دادند.
 
در زمینه داخلی نیز در جریان تجاوز نظامیان انگلیسی و دستگیری آنان از سوی ایران، این نظامیان پس از آزادی ادعا کردند که از سوی ایران مورد آزار و بدرفتاری واقع شده‌اند؛ اما انتشار به‌موقع عکس‌ها و فیلم آنان که در حال بازی و تفریح و یا تماشای تلویزیون بودند، از بروز این تبلیغات منفی علیه ایران به‌درستی جلوگیری نمود.
 
سازه‌ها 
در جـنـگ‌هـای امـروزی و در سـیـسـتـم‌هـای کـنـترل و فرماندهی، شیوه جدیدی از جنگ طرح‌ریزی شده است. در این جنگ‌ها سعی می‌شود با کمک فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی، کسب اطلاعات از ستون پنجم و تخلیه اطلاعاتی افراد دستگیر شده، ضمن شناسایی مراکز مهم و زیرساخت‌های اقتصادی، نظامی و صنعتی به هدف‌گیری و انهدام آنها اقدام شود.
 
این امر با ایجاد یأس و ناامیدی موجب قطع ارتباط مرکز فرماندهی و پشتیبانی با نیروهای خط مقدم نیز می‌‌شود.در جنگ اخیر آمریکا با عراق که به اشغال این کشور منجر شد، واحـــدهـــای اطـــلاعـــاتـــی آمـــریــکـــا ضــمـــن شـنــاســایــی زیرساخت‌های عراق اقدام به بمباران و موشک‌باران بسیار گسترده این کشور کردند تا جایی که برخی نـقــاط ایـن مـراکـز بـه تـلـی از خـاک بـدل شد.بنابراین عملیات آفندی دشمن در جـنــــگ‌هــــا شــــامــــل ســــازه‌هــــا و اسـتـحـکـامـات نـیـز می‌‌شود و پـدافـنـد دربرگیرنده استفاده از جنگ‌افزارها به منظور خنثی نمودن و یـا کـاسـتـن از اثـرات و نـتـایـج عملیات خـصـمـانـه هـوایـی، زمـیـنـی، دریـایـی و سایر عملیات‌ها می‌باشد.  
 
اینترنت 
اینترنت و گسترش روزافزون آن از پدیده‌های سده حاضر می‌باشد که اهمیت جایگاه آن از دید تیزبین همگان به دور نمانده است. اینترنت علاوه بر دسترسی آسان دارای قابلیت نفوذ و گسترش فوق‌العاده‌ای بوده، به‌روز است و تأثیرات روانی و اجتماعی شگرفی را داراست.
 
اخبار و اطلاعات فراوانی از هرگونه در این پایگاه‌ها انتشار دارند و به تبع آن هرگونه دستکاری در اخبار و اطلاعات گاه زیان‌های جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.با توجه به کاربری فوق‌العاده اینترنت طبیعی است که ابزار مهمی نیز برای دفاع غیرعامل به شمار می‌رود.
 
گاه پدافند غیرعامل از سوی دولت در اینترنت صورت می‌گیرد که بهترین شکل آن به صورت اطلاع‌رسانی رسمی در پایگاه‌های خبری است و گاه از سوی مردم این امر شکل واقع به خود می‌پذیرد. به عنوان مثال، در جریان جعل نام خلیج‌فارس به خلیج عربی، کاربران اینترنتی با تصحیح این نام و قرار دادن این مدخل که "نامی بدین صورت در جهان وجود ندارد" یا با بمباران موتورهای جست‌وجو‌گر عملاً این هجمه فرهنگی را ناکام گذاشتند.
 
نکته مهم در این خصوص آن است که کاربران اغلب در دام فریب‌های اطلاعاتی افتاده و اطلاعاتی را درج می‌‌کنند که به نفع کشور نیست. به عنوان مثال، برخی سایت‌ها در گونه‌های مختلف علمی و خبری اقدام به درج مطالبی می‌کنند که با اطلاعات کاربران تکمیل می‌شود. طبیعی است که سایت‌های مخالف کشور با انباشتن اطلاعات مغرضانه به‌راحتی می‌توانند از این موارد در جنگ روانی استفاده کنند.
 
برای مقابله با پایگاه‌های اینترنتی مخالف و مغرض می‌توان از راهکارهایی چون تشویق کاربران به اعتراض به موارد خلاف واقع، شرکت در نظرسنجی‌ها و نشان دادن بازخورد مناسب با آنها، مقابله با پایگاه‌های اینترنتی از طریق اعلام نظر، افزایش وبلاگ‌ها به‌خصوص به زبان انگلیسی از طریق کاربران، فرستادن نامه‌های الکترونیکی و گپ الکترونیکی استفاده کرد.
 
تهدیدات جدی برای سیستم ریلی ایران
 دراین مبحث از مقاله نمونه تهدیداتی که می تواند آسیب های جبران ناپذیری به بخش عمده ای از حلقه سوم استراتژیک یعنی حمل ونقل ریلی وارد آید عنوان ودرادامه راه های مقابله با آن توضیح داده می شود.
 
زیرساخت ها 
نابود کردن بنادر حساس- تخریب تونل ها.تخریب ایستگاهای اصلی مانند بافق، تهران- تخریب و انهدام انبار توشه تهران- تحریم در فروش ریل- اختلال در سوزنها- دپو شدن بیش از حد مواد خطرناک - خرابکاری در دپوی مواد سوختنی-تخریب پل- بمگذاری در مترو –آتش سوزی درمترو- اخلال در شبکه توزیع برق مترو-صدمه زدن به ریل- انهدام کارخانجات وابسته به صنعت ریلی
 
ناوگان 
انهدام لکوموتیوهای دپو شده- انهدام محل های دپو قطعات لکوموتیو وواگن- بمب گذاری در قطار
 
ارتباطات 
     الف) سخت افزار- اخلال در سیستم علایم و ارتباطات- اختلال درارتباطات شبکه راه آهن ومترو- اخلال در سیستم کنترل مرکزی راه آهن طراحی تروجان به منظور به کار گیری سایت رجا یا راه آهن درایم Peak-اخلال در ATP مترو- اخلال در CTC مترو
 
     ب) نرم افراز- هک اطلاعات- معماری اطلاعات- اختلال در سیستم اینترنتی بلیط- اخلال در حرکت قطار و تاثیر آن بر زمانبندی
 
بهره برداری و سیر و حرکت
 لکوموتیوهایی که به دلیل نقص فنی عمدی از دسترس خارج می شوند.تحریم لوازم و قطعات واگن- اخلال در مسیرهای ریلی که فاقد جایگزین موازی جاده ای هستند. تخریب پلهای استراتژیک- انسداد ناحیه جنوب به علت عدم وجود راه زمینی قابل اعتماد- انفجارهای تروریستی در حمل مواد خطرناک- انقطاع خط بوسیله اقدامات مختلف همچون بمب گذاری - گاز سمی در مترو.
 
اقتصاد 
تحریم شرکت های طرف قرارداد با ایران- ایجاد محدودیت در استفاده ایران از فاینانس و سایر منابع خارجی-بلوکه کردن دارایی ها 
روابط بین المللی
 تعلیق عضویت در مجامع بین المللی‘منطقه ای- عدم حضور در همایش های برگزارشده از سوی ایران- تبلیغات سوءدررسانه ها
 نیروی انسانی 
شایعه- تضعیف روحیه- جاسوسی- ترور  
 
پیشنهادها برای پدآفند غیر عامل در رابطه با تهدیدات سیستم حمل ونقل ریلی
 زیر ساخت ها
 معماری وشهرسازی به عنوان یک واسطه: قدرت دفاعی را بالامی برد ودرارضای نیاز به امنیت در سلسله مراتب مازلو اثر مثبت داشته وباعث بقای انسان می گردددر "اکستیکس" واژه"دفاع" در مقابل"دشمن"(تهدایدات انسان ساز)وواژه"ایمنی وحفاظت"در مقابل تهدیدات طبیعی بکار می رود.با این رویکرد روانشناسانه به معماری وشهرسازی‘بحث ایمنی وامنیت باید در کلیه سطوح برنامه ریزی وطراحی از موضوعات کلان شهرسازی تا معماری وجزئیات فنی مدنظر قرار گیرد.برای مثال اثرات موج انفجار ناشی از بمباران هوایی نه تنها باید دربرنامه ریزی کلان یک مجتمع زیستی منظور گردد‘بلکه باید در جزئی ترین حوزه مهندسی مانند ساخت دروپنجره وجنس مصالح ساختمان مانند شیشه نیز به صورت همه جانبه ومتعادل بررسی شود تا طرح"پایدار"باشد. 
دکتر اصغریان جدی الزامات معماری در پدآفند غیر عامل رادر قالب جدول" الزامات معماری و تهاجمات" بیان می نماید.با توجه به مراحل تهاجم دشمن که شامل شناسایی‘حضور‘ باز شناسی‘نشانه روی‘ایرد خسارت وفرار است‘به کار گیری هر یک از این الزامات وعوامل درطراحی پدآفند غیرعامل به نوبه خوددریک یا چند مرحله از مراحل تهاجم دشمن خلل ایجاد کرده ودشمن را از دستیابی به هدف ناکام خواهد گذاشت."الزامات معماری در جدول به گروه های خاصی طبقه بندی شده است.این گروه ها عبارتند از:1- برنامه ریزی: شامل مکان یابی و آرایش استقرار‘موانع ‘ پراکندگی ومدیریت ساخت وبهره برداری 2- اغتشاش دردید دشمن :شامل ضد مراقبت3- دید دشمن: شامل استتار‘ اختفاءوعوامل فریب4-طراحی"شامل معماری داخلی‘فضاهای چند عملکردی‘ورودی وخروجی های معمولی واضطراری ‘مرمت پذیری‘نمای داخلی وخارجی ساختمان5- ساخت:شامل شبکه های زیر ساخت ‘تاسیسات واستحکامات.
 
ناوگان
 دپولکوموتیوها در محل های امن از نظر دیددشمن ‘ساخت مکان - دپو قطعات لکوموتیو وواگن در محل های امن واستتار شده – بازرسی های مکانیزه از مسافران وتوشه ایشان- دپو تعدادی لکوموتیو جایگزین –برنامه ریزی برای جایگزینی سریع لکوموتیو وواگن از خطوط به همدیگر
 
ارتباطات
 بالا بردن سطح ایمنی شبکه از طریق طراحی سیستم ایمنی بومی- جذب نیروهای متخصص هک وضد هک- طراحی شبکه های جایگزین مخفی وآشکار
 
بهره برداری و سیروحرکت 
طراحی خطوط ریلی تا حد امکان نزدیک به جاده- احداث خطوط جایگزین- طراحی وساخت قطعات در داخل کشور- استفاده از واگن ها و لکوموتیو های مختلف در صورت خرید های خارجی – آموزش مسافران قطار ومترو در مقابله با حملات میکروبی، شیمیایی } (از طریق بخش بروشور‘ فیلم در داخل واگن ها ومتروها ‘به خصوص آمادگی از طریق رسانه ملی ) این اقدامات باید با فرهنگ سازی های قبلی به انجام رسد که موجب بروز شایعه وترس مردم نشود{.
 
اقتصاد
 اقدامات پدافند غیر عامل برای مقابله با تهدیدات اقتصادی  شامل سه مرحله : اول تعریف، برآورد و ارزیابی تهدید دوم، آسیب شناسی و شناخت نقاط ضعف انجام و مرحله سوم اقدامات لازم برای رفع تهدیدات.- تشکیل قرارگاه مقابله با تهدیدات اقتصادی.
 
رصد فعالیت های خصمانه در حوزه اقتصادی-گسترش دامنه شرکای اقتصادی- تعیین منابع جایگزین به خصوص منابع داخلی
 
روابط بین الملل
 ارتقاء سطح روابط بین المللی ومنطقه ای از طریق تقویت واحدهای مجری روابط بین الملل- تقویت نظام حقوقی وپیگیریهای لازم در زمینه حقوق بین الملل وارایه راهکارهای جدید در مقابله با انحصار حقوقی – عضویت ها ی گسترده در مجامع مختلف  
 
نیروی انسانی 
فرهنگ سازی- اطلاع رسانی به موقع- آموزش های لازم در مقابله با راههای ضد جاسوسی- آموزشی های ایمنی وحفاظت از نیروهای کلیدی- تربیت نیروهای خبره وجایگزین در کارهای حساس-
  
 
نتیجه گیری
 این مقاله سعی برآن داشت که مخاطب خودرا با مقوله پدآفند غیر عامل وبررسی تاریخی ضرورت آن در زندگی امروزه بشر هر چند مختصر آشنا نموده وتاثیر یکی از نظریه های مهم نظامی را در جنگ های اخیر روشن سازد ‘ جنگ هایی که با شیوه های گوناگون تمامی ابعاد زندگی تک تک آحاد یک جامعه را نشانه گرفته است ودیگر کسی نمی تواند خودرا خارج از جنگ دانسته ویا حریمی را برای خود قایل شود.
 
در این بین سیستم حمل ونقل ریلی به عنوان یکی از مهمترین واثرگذار ترین اهداف مورد هجوم دشمن که نقش اساسی در تمدن وبقای زندگی انسانی واجتماعی ایفاء می نماید مورد توجه دشمن بوده وتهدیدات جدی را برای از کار انداختن آن به عمل می آورد‘بنابراین با توجه به تهدیدات ‘راههای مقابله با آن نیز باید در برنامه ریزی ها وطراحی های کلان وخرد مد نظر قرار گرفته شود تا حداقل آسیب از حداکثر ضربه دشمن براین پیکره وارد شودکه دراین راستا پیشنهادهایی نیز ارایه گردیده است و امید می رود مورد فایده قرار گیرد.