نقش صنعت هوانوردی و حمل‌ و نقل هوایی در استراتژی افزایش قدرت بازدارندگی یکپارچه ایران

خلیل الله معمارزاده:

بسیاری از مفاهیم مربوط به قدرت نظامی تا دو دهه قبل بر روی پلتفرم های سخت افزاری نظامی و سیستم های تسلیحاتی متمرکز بوده است.

موضوع "هزینه ها" و "احتمال موفقیت" تردیدهایی اساسی در پذیرش این مفاهیم ایجاد کرده است و با تجربه تهاجمی توسعه جهش اقتصادهای نوظهور در گرماگرم غفلت و خواب و سرگرم شدن جنگ سرد بین کشورهای توسعه یافته، این مفهوم نوین ایجاد شده که چطور قدرت نظامی می تواند در پیشبرد توسعه اقتصادی کشورها به صورت اهرمی ، بازدارندگی فعال تر، موثرتر، موفق تر و کم هزینه تری را ایجاد کند و به طور اساسی نیاز و انگیزه تهدید تخاصم را از ریشه از بین ببرد مفهومی که به دن شیائوپینگ منسوب می گردد.

ایده بازدارندگی نظامی متعارف سخت به عنوان یک رکن مؤثر امنیت ملی یک ایده مورد مناقشه و بسیار پرهزینه است زیرا هدف اصلی در بازدارندگی در گام اول از بین بردن انگیزه تخاصم و در گام بعد افزایش هزینه های نیروهای متهاجم است. 

در یک سر این طیف رویکرد سخت افزاری به امنیت بازدارندگی نظامی، موشک ها و سلاح های پرتاب هوایی متعارف از نظر دقت، کشندگی و تناسب به طور چشمگیری تکامل یافته اند.

آنها را می توان از محدوده های دور پرتاب کرد و با قدرت آنها را به سمت سرزمین های متخاصم، بدون موانع فیزیکی یا مرزهای ملی، با خطر نسبتاً کم پرتاب کرد. 

در انتهای دیگر این طیف توابع نیروی هوایی قرار دارند که یک ابزار موثر در اعمال بازدارندگی است.  اما اثربخشی حملات هوایی مبتنی بر اطلاعات دقیق و به موقع و آگاهی موقعیتی به روز در مورد وضعیت اهداف است. هوش عقلانیت و تدبیر در سوی دیگر طیف در بعد سوم قرار دارد و اخیراً سهم قابل توجهی در بازدارندگی نرم افزاری پیدا کرده است.

دو تغییر عمده در محیط امنیتی، یعنی تکثیر موشک ها و تغییر در درگیری با شدت کم، تأثیر مخربی بر درک موثر بودن سهم نیروی هوایی در مفهوم بازدارندگی نظامی داشته است. نیروی هوایی نمی تواند موشک های هوابرد را متوقف کند یا به پایگاه پرتاب موشک های دوربرد به موقع برسد تا پرتاب موشک را خنثی کند و این به گروه های نامنظم توانایی مؤثری برای زیر سؤال بردن بازدارندگی مبتنی بر حفظ وضعیت موجود می دهد آن هم در شرایط ناپایدار سیاسی که در آن تهدیدها غیر متعارف و پراکنده هستند و خود دشمن به وضوح تعریف نشده است یا در جبهه متفاوت خارجی و نفوذی داخلی بازتعریف و هویت می یابند.

از همین روست که اساس استراتژی امنیتی اسرائیل به مفهوم بازدارندگی یکپارچه در برابر گسترش موشک ها در منطقه تغییر یافته است، زیرا موشک ها از سکوهای پرتاب مخفی می توانند به کار گرفته شوند و هر منطقه ای را هدف قرار دهند که مقابله با چنین حملاتی را تقریباً غیرممکن می کند. بازدارندگی با چنین حضور غیر قابل تشخیص یا تعدد و تکثر مراکز ثقل قابل شناسایی، شانس موفقیت بسیار محدودی در ایجاد بازدارندگی دارد. در این شرایط، چاره ای جز توسل به استراتژی بازدارندگی از طریق اجتناب از گسترش درگیری باقی نمی ماند.

بازدارندگی به عنوان یک استراتژی فراگیر امنیتی تنها زمانی می تواند مؤثر واقع شود که همه عناصر قدرت ملی برای دستیابی به آثار ضروری که در ترکیب بهینه سطح بازدارندگی لازم برای تأمین امنیت کشور را فراهم کند، همسو باشند. رسیدن به این تعادل آسان نیست.

اسرائیل در هماهنگی با استراتژی دفاع ملی وزارت دفاع ایالات متحده (NDS) 2022 مفاهیم عمده ای را برای هدایت برنامه ریزی دفاعی و سرمایه گذاری ایالات متحده برای سال های آینده خود ترسیم کرده است.  مهمترین این مفاهیم بازدارندگی یکپارچه است که نشان دهنده تلاشی برای بهبود اثربخشی جنگ از طریق یکپارچگی و هم افزایی بیشتر در داخل دولت ایالات متحده و خدمات نظامی ایالات متحده و بین ایالات متحده و متحدان و شرکای آن به ویژه اسرائیل است. یکی از مهم ترین ارکان این راهبرد در برابر ایران نگه داشتن ایران در پارادایم سپری شده حفظ امنیت از طریق قدرت سخت افزاری نظامی است تا بدین وسیله در راهبرد همسوی دیگر اقتصاد ایران را به صورت فراگیر با افزایش سرسام آور هزینه های نظامی فلج نماید. خط قرمز این راهبرد توسعه صنعت هوانوردی و حمل ونقل هوایی ایران است. ایالات متحده حتی از اواخر دهه ۱۹۷۰ همزمان با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران متوجه درک این مهم بود که مخرب ترین عامل تخریب قدرت بازدارندگی ایران تحریم صنعت هوانوردی و حمل ونقل ایران است و به همین دلیل آن را به شدت دنبال نموده و اخیرا انگلستان و اروپا نیز در سیاست دفاعی جدید لغو توافقنامه های دوجانبه هوایی خود را جهت تخریب قدرت بازدارندگی ایران دنبال می نمایند.

از نظر تاریخی، استفاده از قدرت نظامی متعارف در برابر یک دشمن پراکنده با استفاده از حالت های نامتقارن نبرد به ندرت در درازمدت به اثربخشی ملموس دست یافته است.  قدرت تقریباً همه این گروه های درگیر بر اساس ایدئولوژی مذهبی مبتنی بر ایمان مسلمان یا یهودی و مسیحی است تا ایدئولوژی صرفاً سیاسی که با توانمندی های مادی و نظامی تقویت شده است. مقابله با ایدئولوژی مبتنی بر ایمان بسیار دشوار است و مستلزم ترکیبی عاقلانه از تهاجمی ایدئولوژیک و اعمال نیروی عاقلانه در ترکیبی مناسب از نظر زمینه است. 

پاسخ نهایی به این موضوع سیاسی-ایدئولوژیکی در توجه ویژه به توسعه صنعت هوانوردی و حمل ونقل ایران در یک سال آینده است و ارتش و سپاه تنها نقش محدودی در استراتژی کلی نظامی سخت افزاری می توانند داشته باشند هر چند همسویی و درک مشترک از وضعیت خطیر کشور در برابر دشمنانی هوشمند می تواند پاسخی در همان سطح یعنی تدبیر در توسعه اقتصادی و توجه به همبستگی بالای آن با توسعه جهشی صنعت هوانوردی و حمل ونقل هوایی ایران در فرصت بسیار محدود ما ظرف یک سال آینده باشد.

این تغییر در برداشتی است که استراتژی بازدارندگی مبتنی بر قدرت نظامی غالب بوده است و برای همیشه به طور قطعی فرسایش یافته است. به هر حال، بازدارندگی فقط یک امر ادراکی است. 

لذا انجام یک بازنگری سریع استراتژیک دفاعی از هم اکنون تا 12 ماه آینده نیاز حیاتی کشور ماست.