اهرم قدرتمند کریدور در ثروت آفرینی؛ ایران درپی تحقق اهداف ترانزیتی

به گزارش تین نیوز به نقل از بازار، جغرافیای ایران و موقعیت ژئوپلیتیکی آن، اهمیت ویژه ای به کشور به لحاظ ترانزیت بار در اقتصاد جهانی بخشیده است. شبکه های ارتباطی ریلی و جاده ای ایران، پتانسیل های ارزشمند و یک فرصت استثنایی و بی نظیر اقتصادی و تجاری برای کشور محسوب می شوند.

این در حالی است که به رغم استقرار ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال-جنوب، کریدور شرق به غرب (ایران-عراق-سوریه) و کریدور عشق آباد (عمان- ایران-ترکمنستان- ازبکستان) توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق العاده ترانزیتی نشده است و این در حالی است که این موضوع علاوه بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می تواند ارزش راهبردی برای ایران داشته باشد چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت.

در حال حاضر رقبای منطقه ای ایران مشغول فعالیت و سرمایه گذاری های سنگینی برای فعالسازی کریدورهای موازی ایران هستند که یکی از نمونه های آن اتصال بندر ترکمن باشی در ترکمنستان به بندر باکو در آذربایجان از طریق ایجاد خط کشتیرانی در عرض دریای خزر است. افزون بر این، توافقنامه لاجورد و اتصال کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه و هم چنین اتصال ریلی باکو-تفلیس-قارص (ترکیه)، برنامه ریزی ترکیه برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی از طریق کریدور میانی همگی تهدیدی جدی برای مزیت های ترانزیتی ایران به حساب می آیند.

البته از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم، ایران توجه ویژه تری به راه اندازی و تکمیل کریدورهای عبوری از خاک خود گرفته است که نمونه اخیر آن امضای سند احداث خط ریلی استراتژیک رشت – آستارا میان ایران و روسیه است که یک خط ریلی به طول 164 کیلومتر است و در واقع حلقه مفقوده کریدور شمال – جنوب در داخل ایران به شمار می آید.

در این راستا، اخیرا نیز ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در دیدار با غیرا ساری بای، دبیرکل کنفرانس تعامل و اعتمادسازی آسیا (سیکا) بر ضرورت تقویت کریدورهای بین منطقه ای تأکید کرده است، چرا که کریدورها با اهمیت راهبردی خوب موجب درآمدزایی و رونق بخشی به اقتصاد کشورها شده و خصوصا برای ایران در شرایط فشارهای تحریمی بسیار کاربردی و درآمدزا هستند.

اهمیت کریدور شمال – جنوب

کریدور بین المللی شمال جنوب امکان ترانزیت ریلی حجم انبوه کالا از هند و کشورهای خلیج فارس به جمهوری آذربایجان، روسیه و شرق و شمال اروپا را فراهم می کند؛ لذا این کریدور راهبردی می تواند دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران در قفقاز را از بن بست خارج کند.

اما برخی کشورها کریدورهای جایگزین را انتخاب و درحال دور زدن ایران هستند؛ که نمونه آن کشور هند است که ارسال محمولات تجاری «غیر تحریمی» به روسیه را از طریق کشور گرجستان آغاز کرده است. هم چنین در غیاب نقش بنادر و راه آهن روسیه به دلیل تحریم های بین المللی وضع شده علیه مسکو، کارشناسان بانک جهانی به کمک گرجستان و جمهوری آذربایجان آمده اند تا مسیر ترانزیتی آنها در امتداد کریدور میانی از عملکرد بهتری برخوردار شود. بانک توسعه آسیایی هم قرار است میلیون ها دلار برای توسعه کریدور میانی در اختیار گرجستان قرار دهد تا با ظرفیت بالاتر به حمل ریلی کالا و کانتینر از آسیا به اروپا کمک کند.

کریدور شمال–جنوب در داخل ایران نیز نیازمند توسعه است و به رغم سرمایه گذاری های قابل توجه در بنادری نظیر شهید رجایی (بندرعباس)، شهید بهشتی (چابهار)، امیر آباد و انزلی و آستارا؛ به جهت توسعه نقطه ای این بنادر و عدم اتصال خطوط مواصلات ریلی و جاده ای به یک شبکه موثر حمل ونقلی، ایران هنوز نتوانسته به یک بازیگر کلیدی برای مبادلات تجاری منطقه ای، فرامنطقه ای و بین المللی تبدیل شود.

تأخیر در تکمیل پروژه ساخت خط ریل رشت - آستارا ، زاهدان - چابهار و هم چنین مشکلات ظرفیت حمل و سیر و حرکت راه آهن در مسیر بندر عباس به بندر امیرآباد در سواحل دریای خزر، حلقه های مفقوده بزرگی برای دالان ترانزیتی شمال-جنوب محسوب می شوند. هم چنین در صورت اتصال خط ریلی رشت - آستارا به راه آهن جمهوری آذربایجان، ارتباط بندر عباس در خلیج فارس (و در آینده بندر چابهار در مجاورت اقیانوس هند) به مسکو در روسیه و هلسینکی در فنلاند میسر خواهد شد.

هم چنین این کریدور را می توان مهم ترین حلقه تجارت بین جنوب، جنوب شرق آسیا و اروپا دانست؛ چرا که امکان حمل انواع کالا را در کم ترین زمان و با حداقل هزینه نسبت به مسیرهای عبوری از سایر کشورها و راه گذرها داشته باشد. این کریدور در حدفاصل بندر چابهار و بندر عباس نقطه اتصال دریایی هند به کشورمان و سپس بندر امیر آباد، بندر انزلی و بندر آستارا برای اتصال به کشورهای حوزه خزر متعاقباً اروپای مرکزی و شمالی است. عملیاتی شدن کریدور شمال-جنوب و قرار گرفتن ایران به عنوان جزئی مهم در آن، موجب ارتقاء نقش ایران در کریدورهای ترانزیتی دیگر مانند کریدور شرق به غرب خواهد شد.

اواخر اردیبهشت سال جاری ایران با هدف تکمیل این کریدور در داخل خاک خود اقدام به امضای توافق احداث مشترک این خط ریلی با روسیه کرد. رئیسی در مراسم امضای سند احداث این خط ریلی که به صورت ویدیئو کفرانس با حضور همتای روس خود ولادیمیر پوتین برگزار شد گفته بود این پروژه (تکمیل خط آهن رشت - آستارا) برای همه کشورهای منطقه مفید خواهد بود و راه اندازی این مسیر جلوه ای از دوستی میان همه کشورها ایجاد خواهد کرد.

پوتین نیز گفته بود: این مسیر به ما فرصتی می دهد که مسیرهای جهانی حمل ونقل را متحول و متنوع کنیم ضمن اینکه با راه اندازی این مسیر این امیدواری وجود دارد تا بتوان مواد غذایی و سایر محصولات دیگر را بین کشورهای خزری و حاشیه خلیج فارس مبادله کرد. بر اساس این توافقنامه، روسیه ۱,۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه گذاری خواهد کرد و قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه احداث شود.

کریدور شرق به غرب

این کریدور ترانزیت و حمل ونقل را میان کشورهای آسیا، خاورمیانه، اروپا و آفریقا در برمی گیرد و از طریق آن ایران با اتصال به عراق و سوریه به دریای مدیترانه و سپس به اروپا متصل می شود. مسیر ریلی ایران در این کریدور خطوط آهن کرمانشاه-مرز خسروی و شلمچه-بصره هستندکه به عراق می رسند.

خط ریلی شلمچه-بصره که بخش تکمیل نشده کریدور شرق به غرب در ایران است از پروژه های معوقه ای است که ایده اولیه آن یک سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت، اما در پی انقلاب و جنگ تحمیلی اجرای آن برای سال های طولانی دچار وقفه شد. در زمان دولت های مختلف در ایران نیز وعده هایی مبنی بر اجرای آن داده شد، اما هرگز جامه عمل نپوشید.

اما طی دو سال اخیر مساله راه اندازی این خط ریلی به صورت جدی تری مطرح شده است. اهمیت این مسیر ریلی از دو جنبه صادرات به عراق و سفرهای زیارتی مطرح شده است، چرا که صرفاً ایران به این پروژه نیاز ندارد، بلکه خود عراق برای مرتفع کردن ناترازی تجاری با ایران و افزایش صادرات به ایران نیازمند راه اندازی این پروژه با هزینه های حمل ونقل پایین تر است.

اواخر فروردین ماه، جلال مختاری؛ مدیر روابط عمومی راه آهن اعلام کرد در صورت عدم تغییر دولت عراق یا وقوع اتفاق خاصی در این کشور، این خط ریلی طی یک سال و نیم آینده افتتاح می شود. هم چنین طی دیدار مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی و رزاق محیبس السعداوی، وزیر حمل ونقل عراق در اوایل فروردین ماه مقرر شدعراق اقدامات لازم را نسبت به تحویل زمین مورد نظر جهت شروع عملیات اجرایی مین روبی به طرف ایرانی انجام دهد و بغداد با اختصاص ۲۱۵ میلیارد دینار عراقی برای این پروژه موافقت کرده است. از سوی دیگر، با توجه به عبور دالان تجاری شرق به غرب از داخل خاک ایران در صورت گسترش خط ریلی شلمچه به بصره به مرز بوکمال ( سوریه) می توان این مسیر ریلی را به سمت بندر لاذقیه هدایت کرد.

پروژه راه آهن کرمانشاه - خسروی به طول ۲۶۱ کیلومتر که ۳۶ درصد آن تکمیل شده است نیز یکی دیگر از مسیرهای ریلی ایران در کریدور شرق به غرب است که طی سال های اخیر به علت عدم بودجه کافی رها شده، اما اخیرا مجددا روی ریل راه اندازی قرار گرفته است.

قرار است این خط ریلی در مرز خسروی به عراق برسد و در ادامه پس از عبور از خانقین به بغداد و موصل متصل شده و پس از آن در دیرالزور، رقه و حلب در کشور سوریه ادامه پیدا کند و بدین ترتیب با تکمیل این خطوط ریلی در داخل کشور و اتصال ریلی میان ایران، عراق و سوریه، تجارت ایران با کشورهای مدیترانه بسیار تسهیل خواهد شد.

اتصال ترانزیتی ایران به عراق، سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را دربر می گیرد و در این میان ایران حلقه اتصال شرق به غرب محسوب می شود و با اتصال خطوط راه آهن به استان لاذقیه و طرطوس در غرب سوریه، تجارت شرق به غرب نیز رونق خواهد گرفت. مسیر عراق و سوریه، مسیری است که ایران مجدانه پیگیر راه اندازی آن ایران است چرا که ایران به واسطه منافع استراتژیک خود در عراق و سوریه علاقه مند به دسترسی به این مسیر تجاری (صادرات و واردات) و ترانزیتی است.

مسیر ریلی ایران_ عراق_ سوریه به دلیل جنگ داخلی سوریه نیاز به ترمیم و بهسازی مجدد دارد و خود سوریه نیز خواهان اتصال راه آهن سوریه به ایران است و در حال حاضر شرکت های ایرانی در حال توسعه و نوسازی زیرساخت ریلی این کشور جنگ زده هستند. هم چنین، با تکمیل این کریدور، ایران و سوریه که تحت تحریم اقتصادی آمریکا هستند با کسب درآمد از این طریق، می توانند بخشی از آثار این تحریم ها را خنثی کنند.

افزون بر این، این راهگذر تجاری با بسته شدن مسیرهای زمینی اروپا از مرز روسی گزینه خوبی برای صادرات کالاهای چینی به مقصد اروپا است و ایران و سوریه نقش مهمی در این زمینه ایفا خواهند کرد. به گفته کارشناسان، مسیر ترانزیتی ایران تا مدیترانه طرحی بسیار استراتژیک و پراهمیت در غرب اسیا است. احداث این کریدور در کنار مسیر شمال-جنوب می تواند ایران را به هاب تجاری منطقه تبدیل کرده و پروژه آمریکا برای انزوای این کشور را به شکست بکشاند.

ایران و عراق و سوریه در سال های اخیر از مسیرهای جاده ای یکدیگر برای انتقال کالا استفاده می کرده اند. ایران دو کریدور زمینی به سمت دریای مدیترانه ساخته است. اولین کریدور شمالی است که از سنجار عبور می کند و مسیر دوم با گذر از فرات و بغداد از طریق صحرا به سمت غرب و شمال می رود و سپس به شهر مرزی القائم می رسد.

کریدور عمان- ایران – ترکمنستان – ازبکستان

9 سال پیش عمان، ایران، ازبکستان و ترکمنستان بر سر ساخت یک کریدور ترانزیتی با هدف اتصال کشورهای آسیای میانه به بنادر ایران در خلیج فارس و دریای عمان به توافق رسیدند. در واقع این کریدور نقطه عطفی در روابط منطقه ای خواهد بود و سود آوری و توسعه اقتصادی را نصیب کشورهای عضو می کند.

تصمیم کشور عمان برای انتخاب ایران به عنوان مسیر ترانزیت کالا به آسیای میانه در راستای سیاست مسقط برای افزایش مشارکت اقتصادی و تجاری با کشورهای آسیای مرکزی است و در واقع این کریدور پل دسترسی مسقط به آسیای میانه و رشد تعاملات تجاری با این ناحیه است.

اردیبهشت ماه سال جاری سعید بن حمود المعولی وزیر حمل ونقل و ارتباطات و فنّاوری اطلاعات عمان در نشست با علی اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، بر تشکیل خط منظم کشتیرانی کانتینری بر توسعه سرمایه گذاری های بندری و تحقق تجارت به آسیای میانه از طریق بنادر ایران تاکید کرده بود.

نتیجه

با توجه به موقعیت ویژه استراتژیک ایران به لحاظ استقرار در مسیرهای ترانزیتی مهمی چون کریدور شمال – جنوب، کریدور شرق به غرب و کریدور عمان- ایران- آسیای میانه لزوم تکمیل حلقه های مفقوده این کریدورها در داخل ایران بیش از پیش احساس می شود تا ایران بتواند با انتفاع از موقعیت سرزمینی خود در مسیر حفاظت از منافع ملی و استراتژیک و خنثی سازی تحریم های آمریکا گام بردارد.

از سوی دیگر با تکمیل سایر بخش های این کریدورها در کشورهایی که به واسطه جنگ زیرساخت ترانزیتی و حمل و نقلی آن ها آسیب دیده است مانند سوریه و عراق علاوه بر ایجاد پیوندهای اقتصادی میان ایران و این کشورها فرآیند دسترسی ایران به بازارهای فرامرزی تسهیل خواهد شد.