◄ میراث صنعتی راه‌آهن
میراث صنعتی یک مقوله جالب و با ارزش به حساب می‌آید که در ایران کمتر مورد توجه عموم قرار گرفته است.
میراث صنعتی یک مقوله جالب و با ارزش به حساب می‌آید که در ایران کمتر مورد توجه عموم قرار گرفته است و شاید برای برخی معنی و مفهومی نیز نداشته باشد اما از دیدگاه جهانی، همانگونه که حفظ میراث فرهنگی مورد توجه همگان است، ثبت و نگهداری از اولین مراکز صنعتی و اماکن وابسته به آن که از پیشینیان ما به جا مانده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که منجر به ثبت آن در فهرستی به نام میراث صنعتی و حفاظت از آن نیز به عنوان یک وظیفه برای عموم تلقی می‌شود.
موضوع میراث صنعتی شامل بقایای مواد صنعتی مانند: مکان‌ها، بناها و ساختمان‌ها، گیاهان، ماشین آلات و تجهیزات است، میراث صنعتی همچنین به خانه‌ها، مجتمع‌های صنعتی، مناظر صنعتی، محصولات و فنآوری‌ها و اسناد جامعه صنعتی اشاره دارد.
در واقع میراث صنعتی شامل آثار بر جای مانده از یک فرهنگ صنعتی است که نشانگر ارزش تاریخ فن‌آوری از لحاظ اجتماعی، علمی و معماری است. این آثار شامل همه ابنیه فیزیکی برجامانده از انواع فناوری‌ها، معادن، صنایع و زیرساخت های حمل‌و‌نقل و انرژی یا فضاهای مسکونی، مذهبی و آموزشی مرتبط با تاسیسات صنعتی می‌شود.
صنایع درایران از دوره قاجار با تلاش امیر‌کبیر و سفرهای ناصرالدین‌شاه به فرنگ و به خصوص تلاش رضا‌شاه ایجاد شد و با اکتشاف نفت در ایران، تاسیس کارخانه‌های ریسندگی، بلورسازی، آجرپزی، سیلو، سیمان و راه‌آهن گسترش یافت و نتایج آن نیز تغییر در چهره شهر‌ها و معماری آن، ایجاد فضاهای تجاری جدید، تبادلات فرهنگی، تغییر سبک زندگی مردم و در نهایت مدرنیزه شدن کشور بود.
اسباب این تحولات چیزی نیست جز همان بنیان‌های صنعتی که نباید از نظر آیندگان پنهان بماند .
یکی از این بنیان‌های صنغتی در ایران و جهان راه‌آهن است. از تفکر خام ، دست نوشته‌ها و اسناد اولیه ایجاد این سبک نقل‌وانتقال گرفته تا ایجاد ریل، قطار، ایستگاه و سوزن‌بانی و ... همه و همه نباید فراموش شود.
اولین سند دولتی ایران که در آن سخن از راه‌آهن به میان آمده است، نامه‌ای از ناپلئون سوم در سال 1858 به ناصرالدین شاه است.
اولین تجربه ساخت راه‌آهن، به دوره قاجار می‌رسد که خطوطی بین بندر انزلی تا پیربازار رشت و محمودآباد به آمل احداث شد. سپس خط تهران به شاه عبدالعظیم و بوشهر به برازجان توسط انگلیسی ها برای مقاصد نظامی ایجاد شد. خطوط تبریز به جلفا (1295ش) و زاهدان به میرجاوه (1299ش) از اولین خطوط در ایران بوده اند.
راه آهن با توجه به شکل خاص خود از نظر فناوری و به تبع دریافت مسافر و حمل بار، در مسیر توسعه از نظر ساختار و ابنیه نیز صاحب سبک معماری خاص خود شد که شرایط اقلیمی و موقعیت های جغرافیایی و طبیعت نیز در تنوع آن نقش داشته است. گاهی ذوق هنری بنیانگذارن این ساختارها که تلاش اصلی آنها تامین نیاز استفاده کنندگان از راه‌آهن بوده، سبب پدید آمدن آثاری شده که از دیگر ساختارها متمایز و از نظر معماری، بسیار ارزشمند است.
به عبارت دیگر آثار هنری زیبایی از قبیل ایستگاه‌های راه‌آهن، پل‌ها، تونل‌ها، تجهیزات و ملزومات، ابنیه وابسته و... را در دل طبیعت و در مسیر راه‌آهن کشور میتوان دید که در جهت حفظ آن باید تلاش کرد.
شناسایی و ثبت اماکن، تجهیزات، ابنیه و هرچیز مرتبط با بنیان‌های صنعت حملونقلریلی ایران در فهرست میراث صنعتی راه‌آهن از دیگر وظایف مهم متولیان صنعت حملونقلریلی کشور است که شناسنامه این صنعت در ایران محسوب می‌شود.
از آثار ارزشمندی که میتوان به آنها اشاره کرد:
- لکوموتیو بخار خط پیر بازار-انزلی ساخت بلژیک 1848 م - در محوطه سازمان بنادر انزلی
- لکوموتیوهای خط شهر ری ساخت بلژیک 1887 م - 3 دستگاه که در پارک ملت تهران- ایستگاه خراسان(میدان قیام)-ایستگاه مترو شهر ری نگهداری می‌شود
- لکوموتیو را ه‌آهن تبریز نماد راه‌آهن تبریز متعلق به خط جلفا - تبریز
- مجموعه میدان راه آهن ثبت ملی شده. شیوه ا کسپرسیونیسم آرمانگرا توسط معماری اوکراینی بنام ولادیسلاو ولادیسلاوویچ گارادیتسکیی و با نظارت کریم طاهرزاده بهزاد به سال1317 ه.ش افتتاح شد.
- ایستگاه راه‌آهن سمنان تبت ملی نشده است. با طراحی کریم طاهرزاده بهزاد در سال 1318 افتتاح شد.
- ایستگاه راه‌آهن زنجان تبت ملی نشده است . در سال 1319 ه.ش افتتاح شد.
- ایستگاه راه‌آهن میانه ثبت ملی نشده است در سال 1321 ش افتتاح شد.
- ایستگاه راه‌آهن بندرترکمن ثبت نشده است. در سال 1307افتتاح شد.
- ایستگاه راه‌آهن بندرگز ثبت ملی- در سال 1306 احداث شد.
- ایستگاه سیمین دشت، مهاباد، پل سفید ثبت ملی نشده واز جمله بناهای محور تهران شمال است که در دوره پهلوی اول با معماری اقلیم منطقه احداث شده‌اند.
- بنای ایستگاه ورسک ، گدوک، دوگل و سرخ آباد سوادکوه ثبت ملی – پهلوی اول- معماری مشابه و هماهنگ با اقلیم سرد و کوهستانی با پوشش‌های شیروانی از اسلوب یکسان در طراحی بناها استفاده شده است.
- پل ورسک ثبت ملی دارد. در 1315 ش افتتاح شد توسط مهندسین آلمان و اتریش ساخته شد- مهندس لادیساوس فون رابسویچ ( L. Von Robcevidc ) - در محور تهران- شمال، تعدادی پل فلزی راه‌آهن ثبت ملی شده است.
- پل فلزی کارون (پل سیاه) ثبت ملی دارد. در سال 1308 احداث شد. پایه‌ها بتنی و بخش فوقانی فلزی است- سازه فلزی پل در آمریکا ساخته شده است.
- بناهای ایستگاه راه آهن میرجاوه ثبت ملی شده و مربوط به قاجاریه است.
