چرا راه آهن مسافری آمریکا مخالف ایده خصوصی سازی است؟

مجید بابایی: ایلان ماسک سرپرست وزارت کارایی دولت فدرال آمریکا (DOGE)، اخیراً اظهار داشته است که شرکت Amtrak یکی از خدمات دولتی است که باید خصوصی شود. این شرکت اکنون پاسخی به این پیشنهاد ارائه کرده است. در زیر خلاصه ای از آن آمده است.

پیشینه و دستاوردها:

- شرکت Amtrak با وجود بودجه محدود دولت فدرال، موفقیت های قابل توجهی کسب کرده و در سال مالی 2024 رکوردهای جدیدی در تعداد مسافران و درآمد ثبت کرده است.

- کریدور شمال شرقی (NEC) پر ترددترین و تنها راه آهن سریع السیر در آمریکای شمالی است.

پیشنهادات خصوصی سازی:

- پیشنهادات خصوصی سازی Amtrak با هدف بهبود خدمات و کاهش هزینه ها ارائه شده اند، اما شواهدی از خصوصی سازی ناموفق بریتانیا نشان می دهد که این امر نتیجه ای نخواهد داشت.

- خصوصی سازی مشکلات موجود را حل نمی کند و هزینه هایی مانند حاشیه سود مربوط به اپراتورهای خصوصی را اضافه می کند.

چالش ها و محدودیت ها:

- هزینه های نیروی کار و سایر هزینه های عمده تحت خصوصی سازی تغییر نخواهند کرد.

- حقوق قانونی Amtrak برای فعالیت در شبکه ریلی که عمدتا متعلق به شرکت های خصوصی باری است قابل انتقال به نهادهای خصوصی نیست.

مطالعات موردی:

- خصوصی سازی بخش مسافری ریلی بریتانیا منجر به افزایش نرخ، کاهش کیفیت خدمات و افزایش یارانه های دولتی شد.

- تلاش های گذشته برای خصوصی سازی خدمات Amtrak ناموفق بوده و مشکلاتی مانند تأخیرات و کاهش تعداد مسافران را به همراه داشته است.

بودجه عمومی و سرمایه گذاری خصوصی:

- بودجه قابل توجهی از سوی دولت فدرال برای توسعه و نگهداری موفق یک سیستم ریلی مسافری ضروری است.

- مشارکت های عمومی-خصوصی  (ppp) نیاز به بودجه عمومی تضمین شده دارند تا سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی جذب شود.

به طور کلی، شرکت Amtrak چنین استدلال می کند که خصوصی سازی راه آهن مسافری احتمالاً اهداف مورد نظر پیشنهاد دهندگان را تامین نخواهد کرد و حتی ممکن است منجر به افزایش هزینه ها و کاهش کیفیت خدمات شود.

بخش ریلی مسافری ایران و تشابهات:

- علی رغم اینکه راه آهن مسافری ایران قریب به دو دهه است که به بخش دولتی واگذار شده است، با چالش های مشابهی از جمله عدم سرمایه گذاری متناسب، نگهداری ضعیف زیرساخت های مرتبط بویژه در بخش ناوگان و همچنین عدم توسعه تکنولوژیکی مواجه است.

- تعدد شرکت های ریلی غیر دولتی و ایجاد جزایر مستقل عملا فرایند هماهنگی را بسیار پیچیده و پر هزینه کرده است.

- بهره وری شبکه بدلیل پراکندگی و عدم یکپارچگی نسبتا پائین و قیمت تمام شده از منظر اقتصادی موجه نیست.

- بخش غیر دولتی از توان لازم برای سرمایه گذاری برخوردار نیست.

- دولت عملا هیچ نقشی را در توسعه بخش و بویژه سرمایه گذاری در حوزه ناوگان نمی پذیرد اما همزمان می خواهد همچنان نقش سیاستگذاری و حاکمیتی را حتی در جزییات اعمال نماید. تعیین دستوری نرخ بلیت از مصادیق آن است.

آیا بخش مسافری ریلی ایران مدل موفقی برای خصوصی سازی بوده است؟ آیا زمان ارزیابی و بازنگری فرا نرسیده است؟