توسعه ریل و جاده تناسب ندارد

از  بخش ریلی کشور ما غفلت شده است؛ به‌طوری که براساس آمارهای موجود در جابه‌جایی مسافر و بار در کشور سهم اندکی دارد. برای بررسی چرایی این مسئله با سیدابوالفضل بهره‌دار، رئیس هیئت‌مدیره انجمن مهندسی حمل‌و‌نقل ریلی کشور، گفت‌وگو کردیم.

وضعیت کنونی بخش ریلی از نظر شما چگونه است؟ براساس اطلاعات موجود، این شبکه در بخش زیرساختی ضعف‌های متعددی دارد.

توسعه حمل‌و‌نقل ریلی در کشور برنامه‌ریزی مشخصی دارد و قانون‌گذار و دستگاه‌های اجرایی مایل‌اند آن را توسعه دهند؛ زیرا گسترش آن به تأمین رفاه عمومی می‌انجامد. متأسفانه نیاز کشور فراتر از میزان زیرساخت‌های موجود است؛ بدون تردید اگر قانون مرتبط با توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ریلی اجرا می‌شد، امروز ظرفیت‌های این شبکه کامل بود.

متأسفانه بخشی از قانون اجرا نشده است، به همین دلیل، سهم حوزه حمل‌و‌نقل ریلی در کشور 7 درصد از ظرفیت آن است؛ در حالی‌ که قانون تکلیف کرده در پایان برنامه چهارم و پنجم، سهم شبکه حمل‌ونقل ریلی به 30درصد، برای حمل بار و 18 درصد برای حمل مسافر برسد که محقق نشده است. زمینه‌های محقق‌نشدن باید کارشناسی شود.

این مسئله، از منظر سرمایه‌گذاری در بخش دولتی و بخش خصوصی و استفاده از شبکه سرمایه‌گذاری بین‌المللی، نیاز به مطالعه دارد. باید توسعه شبکه ریلی در این سه بخش تقسیم وظیفه شده، نقشه‌راه مناسب تهیه شود. خوشبختانه در بخش زیرساخت‌های شبکه ریلی در سال جاری اقدامات مناسبی در دستور کار قرار گرفته است، اما باید توسعه فراگیر باشد. استان‌های ما به شبکه ریلی متصل شده‌اند؛ باید بقیه استان‌ها نیز به این شبکه وصل و در ادامه توسعه فراگیر شبکه ریلی دوخطه شود.

گلوگاه‌هایی در این شبکه وجود دارد که با دوخطه‌شدن قابل‌حل است. باید زیرساخت‌های شبکه ریلی و نوع رفتار با بخش‌خصوصی اصلاح شود. در این مسیر لازم است از توان مدیریت بخش‌خصوصی در بهره‌برداری، حوزه سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی استفاده شود. نکته مهم این است که شبکه دولتی کارآمدی لازم را ندارد؛ به همین دلیل باید از ظرفیت‌های سرمایه‌ای بخش‌خصوصی استفاده شود.

در چند سال اخیر شاهد افزایش مسافرت‌های جاده‌ای هستیم. انتظار بر این بود که براساس برنامه‌ریزی کلان، سهم حمل‌و‌نقل ریلی افزایش یابد، اما این‌گونه نشد. چرا؟

باید ضعف‌های موجود را بپذیریم. برای نمونه، ما در حوزه ترانزیت رقم چشمگیری نداریم؛ در حالی که می‌توانستیم سهم قابل‌توجهی از آن را در منطقه کسب کنیم، اما امروز می‌بینیم در بخش داخلی هم براساس برنامه عمل نشده است. بی‌تناسبی توسعه میان ریل و جاده در چند سال گذشته باعث شده سهم جابه‌جایی در بخش ریل نیز به بخش جاده‌ای منتقل شود؛ درحالی‌که انتظار می‌رفت ریل و جاده مکمل هم باشد. قانون‌گذار برای کاهش تصادفات اعلام کرده است 10 درصد از سهم حمل بار جاده‌ای نیز مربوط به بخش ریل باشد، اما سوال این است آیا زیرساخت‌های لازم وجود دارد؟ بدون شک این فضا وجود ندارد.

در حال حاضر، چند درصد از بار کشور را بخش ریلی انجام می‌دهد؟

از مجموع 30 درصد تنها 7 درصد محقق شده است که این فاصله معنای خاصی دارد. خوشبختانه برای توسعه حمل‌و‌نقل ریلی قوانین جامعی هست، برای اساس ماده 70 قانون الحاق 1، عوارض استفاده از گازوئیل باید به توسعه راه‌آهن اختصاص داده شود. باید برای جابه‌جایی بار، قطارهای سریع‌السیر را توسعه  داد و زیرساخت‌ها را به وجود آورد. باید کریدورهای حمل بار توسعه یابد. حرکات ما در این بخش لاک‌پشتی است. باید از ظرفیت بخش‌خصوصی برای تسریع در این بخش استفاده شود.

مشکل نبود بودجه است یا برنامه؟

اگر به بخش‌خصوصی تسهیلات مناسبی بدهیم این بخش می‌تواند سرعت را افزایش دهد. بخش صنعت ما با مشکلات متعددی مواجه است و لازم بوده این مشکلات حل شود. باید در کنار توسعه حمل‌و‌نقل ریلی، برای کاهش ترافیک و آلودگی و مصرف سوخت، سیستم‌های حمل‌و‌نقل حومه‌ای گسترش یابد. بخش‌های مختلف در حمل‌و‌نقل باید به‌طور بسته در کنار هم توسعه پیدا کند. اگر به دنبال رونق صنعت گردشگری هستیم باید حمل‌و‌نقل ریلی را گسترش داد. در صورت سیاست‌گذاری کلان می‌توان به هدف رسید. چرا باید در پایان برنامه چهارم و پنجم، سیاست‌گذاری در بخش ریلی محقق نشده باشد و مجبور شویم این سیاست را به برنامه ششم منتقل کنیم؟

برای رسیدن به این اهداف چه میزان بودجه لازم است؟

باید این بودجه را در دو بخش دولتی و خصوصی دید. گسترش زیرساخت‌ها در بخش دولتی حداقل سالانه چهار تا پنج هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد تا شبکه را به حد نرمال برساند. در بخش نگهداشت نیز سالانه هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است تا بازسازی و بهسازی انجام شود. باید از بخش‌خصوصی استفاده کنیم و برای سودآور شدن این بخش برنامه داشته باشیم. اگر نرخ سود تسهیلات بانکی را برای بخش‌ خصوصی فعال در صنعت ریل کاهش دهیم، مطمئنا بخش ریلی توسعه خواهد یافت.