سیاسی کاری ترمز متروی تهران را کشیده است

به گزارش جماران؛ نخستین شهری که در کشورمان از خدمات مترو بهره مند شد تهران است، این شهر دو دهه پیش صاحب مترو به عنوان مهم‌ترین وسیله حمل و نقل سفرهای درون شهری شد، طرح اجرای مترو در تهران به ابتدای دهه 50 برمی‌گردد، در سال59 یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی‌بخشی از حفاری‌های تونل‌های مترو از سوی شرکت فرانسوی مورد اجرا قرار گرفت، اما به دلیل آغازجنگ تحمیلی اجرای عملیاتی راه‌اندازی آن متوقف ماند، تا اینکه در سال 63 مرحوم آیت الله‌هاشمی‌رفسنجانی که آن زمان رئیس مجلس شورای اسلامی‌بود در نماز جمعه طرح راه‌اندازی مترو تهران را دوباره بر سرزبان‌ها آورد و یک سال بعد یعنی فروردین 64 هیئت وزیران طرح اجرای مترو تهران را به تصویب رساند و کار دوباره آغاز شد، تا اینکه نخستین مترو تهران در سال 1377 مورد بهره برداری قرار گرفت و یک سال بعد از آن نیز خط دوم مترو خدمات‌رسانی خود را آغاز کرد.

به دلیل اینکه مترو یک وسیله حمل و نقل دورن شهری است مدیریت آن از سوی شهرداری صورت می‌گیرد، طبق گفته بسیاری از کارشناسان شهرداری تهران در طول مدیریت 12ساله محمدباقر قالیباف اقدام چشم گیری در این حوزه انجام نشده است، بلکه کم کاری‌هایی نیز صورت گرفته است چرا که آن زمانی که مترو در حال ساخت بود باید هزینه‌های میلیاردی برای آن می‌شد، درحالی که از زمان آغاز به کار مدیریت قالیباف مترو تهران به درآمد زایی رسیده بود و حجم بزرگی از کار به اتمام رسیده بود و سالانه مجموعه مترو از درآمد هزاران میلیاردی و اعتبار میلیاردی دولت و شهرداری تهران برخوردار بوده است، در گزارش پیش رونگاهی انداخته‌ایم به وضعیت مترو پایتخت و چشم انداز آن که در ادامه می‌خوانید:

از چشم انداز مترو عقب هستیم

روزانه در شهر تهران بیش از 18 میلیون سفر صورت می‌گیرد، که تنها دو میلیون و 500هزار سفر با مترو  انجام می‌شود و همچنان خودروهای شخصی بیشترین حجم تردد را برعهده دارند، طبق آمارهای منتشر شده 18درصد جابه جایی سفرها در تهران با مترو، 21درصد با اتوبوس، 22درصد تاکسی و 39 درصد با خودروهای شخصی انجام می‌شود.

قرار است تا 13 سال آینده یعنی سال 1409 تعداد سفر با مترو در تهران به روزانه 19 میلیون نفر برسد که در حال حاضر فاصله زیادی با این چشم انداز وجود دارد، چرا که 45درصد از سفرهای تهرانی‌ها در 13 سال آینده باید با مترو انجام شود، در حالی که اکنون تنها 18 درصد از سفرها را به خود اختصاص داده است.

این موضوع نشان می‌دهد که مترو تهران از اهدافش عقب مانده است و مدیریت آینده تهران باید تلاش بیشتری انجام دهد تا به چشم انداز حمل و نقل ریلی تهران برسد. عده ای از کارشناسان معتقدند روزانه در تهران حدود 25 میلیون سفر شهری صورت می‌گیرد و باید مترو که در حال حاضر دو میلیون و 500هزار سفر انجام می‌دهد به 4برابر یعنی به 10 میلیون سفر برسد که بسیار با این آمار فاصله دارد.

مقایسه دو فعالیت

در طول 18 سال قبل از مدیریت «محمد باقر قالیباف»، بدون درآمدزایی وتنها تزریق بودجه به شبکه متروی تهران 45 کیلومتر خط روی زمین و 34 کیلومتر زیر زمین و در مجموع 79 کیلومتر مترو ساخته شد، 36 ایستگاه و 287 دستگاه واگن و میانگین جابه‌جایی روزانه آن بیش از600 هزار سفر در روز بود. به عبارتی،در دوره قبل از مدیریت قالیباف سالانه بیش از 4کیلومتر ساخت مترو صورت گرفته است، در حالی که در 12 سال فعالیت قالیباف با وجود درآمد بالای شهرداری و درآمد زایی مترو تهران یک صد کیلومترخطوط مترو افزایش پیدا کرده است و به طور میانگین در مدیریت قالیباف در هر سال 7 کیلومتر مترو ساخته شده است.

در گفتگویی که ایلنا با «محسن‌هاشمی» منتخب دوره پنجم شورای شهر تهران و مدیر اسبق مترو پایتخت انجام داده است، می‌گوید:« توسعه متروی تهران در چندسال اخیر در بخش حفر تونل، به خاطر دستگاه‌های حفاری و سازنده تونل پیشرفته‌ای که در دهه قبل خریداری شده‌ بود، پیشرفت خوبی داشت، اما باید توجه کرد که حفر تونل تنها بخشی از عملیات احداث مترو است و فعالیت‌های فراوان دیگری از جمله تامین تجهیزات ثابت و متحرک، نیرو رسانی، تامین واگن و کشنده، احداث ایستگاه و هواکش‌ها، احداث پایانه‌ها و اتصال آن به خطوط هم برای راه‌اندازی مترو ضروری است.

اگر خطوط مترو بدون این بخش‌ها احداث و افتتاح  شود، عمدتا کارکردی نمایشی و تبلیغاتی داشته و نمی‌تواند ظرفیت جابجایی مسافر را ارتقا جدی ببخشد، متاسفانه تابحال علیرغم آنکه از نظر طولی مقادیر زیادی افتتاح شده‌است، خطوط تکمیل نیست.در حال حاضر میزان جابجایی مسافر در متروی تهران کمتر از دو ونیم میلیون سفر در روز است و این رقم 5 سال قبل هم در همین حدود بود، در حالی که در طرح جامع حمل ونقل تهران، ظرفیت مترو باید به ده میلیون سفر در روز یعنی ۴ برابر وضع فعلی برسد تا مشکلات مربوط به ترافیک و آلودگی هوا قابل تحمل گردد.»

چه میزان برای مترو هزینه شده است

راه‌اندازی مترو تهران با اصرار مرحوم آیت الله‌هاشمی‌رفسنجانی آغاز شد، چرا که در ابتدای دهه60 دولت وقت مخالف اجرای این طرح بود وکشور با خزانه خالی و جنگ تحمیلی مواجه بود، با این وجود آیت الله‌هاشمی‌که ریاست مجلس را برعهده داشت تمامی‌تلاش خود را انجام داد تا احداث مترو را به سرانجام برساند، محسن‌هاشمی‌فرزند ارشد آیت الله از همان ابتدا مدیریت راه‌اندازی مترو را برعهده گرفت، اما بعد از چندسال که از روی کار آمدن قالیباف به عنوان شهردار تهران می‌گذشت او از این سمت عزل شد، اما محسن‌هاشمی‌نقش کلیدی مترو تهران را ایفا کرده است یا می‌توان گفت شناسنامه مترو تهران را تهیه و تدوین کرده بود و این حجم خدمات رسانی کار یک شبه نبوده است، به طور نمونه در خط یک مترو که طول آن 47 کیلومتر است برای هر یک کیلومتر 25میلیارد تومان هزینه شده که ساخت آن در مدیریت محسن‌هاشمی‌رفسنجانی در مترو تهران و کرباسچی در مقام شهردار تهران صورت گرفت، خط دو مترو به طول 26 کیلومتر که به طور میانگین برای هر یک کیلومتر66میلیارد تومان هزینه شده است که اختصاص این اعتبار در مدیریت محسن‌هاشمی‌در مترو و الویری شهردار تهران صورت گرفته است.

خط 3مترو نیز با طول 37 کیلومتر با اعتبار هر کیلومتر 71 میلیارد تومان در مدیریت محسن‌هاشمی‌مدیر مترو و محمود احمدی نژاد در مقام شهردار تهران صورت گرفت، خط 4 مترو در مساحت 24 کیلومتر که برای هر یک کیلومترآن 180 میلیارد در مدیریت محسن‌هاشمی‌درمترو و محمد باقر قالیباف شهردار تهران اختصاص داده شده است. خط 5مترو که طول آن 43 کیلومتر است در دوره درویش مدیر مترو و قالیباف شهردار برای هر یک کیلومتر 280 میلیارد اعتبار در نظرگرفته شده است و برای خط 6و7 که به ترتیب 31و27 کیلومتر است برای هریک کیلومتر در این دو خط 300میلیارد تومان در مدیریت درویش در مترو و قالیباف شهردار تهران خرج شده است.خط یک به طول ۳۹ کیلومتر با30 ایستگاه از ایستگاه تجریش واقع در ابتدای خیابان شریعتی تا ایستگاه کهریزک واقع در ضلع جنوب شرقی بهشت زهرا قرار دارد، این خط در سال 1380 مورد بهره برداری قرار گرفت.

خط دو به طول ۲۴ کیلومتر با ۲۲ ایستگاه از ایستگاه فرهنگسرا واقع در خیابان جشنواره جنب فرهنگسرا اشراق تا ایستگاه تهران (صادقیه) واقع در ضلع جنوب غربی فلکه دوم صادقیه قرار دارد، این خط نیز در سال 1378 مورد بهره برداری رسید.خط سه به طول ۳۷ کیلومتر با ۲۲ ایستگاه از ایستگاه قائم تا ایستگاه آزادگان است که در سال 1391 مورد بهره برداری قرار گرفت، خط چهار به طول ۲۴ کیلومتر (شامل ۲۱ کیلومتر در شاخه اصلی و ۳ کیلومتر در انشعاب فرودگاه مهرآباد) با ۲۲ ایستگاه (شامل ۱۹ ایستگاه در شاخه اصلی و ۳ ایستگاه در انشعاب فرودگاه مهرآباد) از ایستگاه شهید کلاهدوز واقع در انتهای خیابان پیروزی بزرگراه اسبدوانی تا ایستگاه اکباتان (ارم سبز) واقع در بلوار فردوس انتهای خیابان شقایق جنوبی قرار دارد.

این خط نیز در سال 1387 مورد افتتاح قرار گرفت، خط پنج (خط برون شهری) به طول ۴۳ کیلومتر با ۱۱ ایستگاه از ایستگاه تهران (صادقیه) واقع در ضلع جنوب غربی فلکه دوم صادقیه تا ایستگاه گلشهر واقع در گلشهر کرج قرار دارد. این خط موازی آزادراه تهران-کرج عبور می‌کند، این خط در سال 1377 مورد بهره برداری قرار گرفت و به عنوان نخستین خط مترو تهران به حساب می‌آید.خط هفت به طول ۲۲ کیلومتر با ۷ ایستگاه از ایستگاه بسیج واقع در تقاطع بزرگراه افسریه و بزرگراه تا ایستگاه میدان صنعت واقع در شهرک غرب (قدس) قرار دارد، که در سال 1396 مورد بهره برداری قرار گرفته است.

درآمد میلیاردی مترو

شهرداری تهران از سالیان گذشته یک هزار و 900میلیارد تومان در شرکت واگن سازی تهران سرمایه گذاری کرده است که در حال حاضر این شرکت تنها 40 درصد تولیدش به شکل بومی‌صورت می‌گیرد .شرکت واگن سازی تهران ظرفیت تولید 7هزار واگن برای نیاز کشور را دارد، همچنین 2هزار شرکت تولیدکننده قطعات واگن در کشور وجود دارد. عمر واگن‌های مترو تهران باید 30 سال باشد که متاسفانه عمر واگن‌های فعلی مترو 16 سال است .مترو تهران به عنوان پنجمین مترو دنیا از لحاظ وسعت خدمات رسانی است، اما شرکت بهره برداری مترو تهران بیشترین نیروی انسانی در بین متروهای 5کشور برتر جهان را به خود اختصاص داده است.

طبق گفته مسئولان شرکت بهره برداری مترو تهران 2میلیون و 500 هزار نفر در روز سوار مترو می‌شوند، در صورتی که برای هر سفر 400تومان بلیط تهیه شود روزانه یک میلیارد درآمد مترو تنها از فروش بلیط تامین می‌شود و درآمدهای دیگر مترو از اجاره مغازه در سالن ایستگاه‌ها و بیلبوردها به دست می‌آید.  با یک حساب سرانگشتی درآمد خالص مترو حاصل از فروش بلیط 70 میلیارد تومان است، از مجموع این مبلغ، هزینه‌های مترو شامل آب و برق و حقوق و دستمزد کسر شده است.

براساس قانون، یک سوم هزینه‌های جاری مترو باید توسط شهرداری، یک سوم از فروش بلیط و یک سوم از طربق دولت تامین شود. اگر سفرهای روزانه مترو را دو و نیم میلیون سفر فرض کنیم، به همین اندازه هم بلیط مترو فروخته خواهد شد و اگر هر بلیط را 400 تومان فرض کنیم فروش حاصل از آن یک میلیارد تومان خواهد بود. یک میلیارد تومان درآمد روزانه حاصل از فروش بلیط مترو است که با اضافه کردن سهم دولت و شهرداری، این رقم سه میلیارد تومان روزانه خواهد شد. سه میلیارد را اگر در 30 روز ضرب کنیم 90 میلیارد تومان درآمد ماهانه مترو از فروش بلیط خواهد بود.

مترو تهران شش هزار نفر پرسنل دارد اگر حقوق متوسط آنان را با کسر بیمه ، مالیات و حقوق و مزایای پرسنل یک میلیون و دویست هزار تومان در نظر بگیریم که قطعا بیشتر از رقم اعلامی‌است، مبلغ هفت میلیارد و 200 هزار تومان بابت حقوق پرسنل از 90 میلیارد تومان کسر خواهد شد.گفته شده پول برق مترو یک و نیم میلیارد تومان است و اگر هزینه‌های آب و تلفن و ... مترو را هم یک و نیم میلیارد تومان در نظر بگیریم در مجموع سه میلیارد تومان هزینه‌های متفرقه می‌شود که این رقم هم از 90 میلیارد تومان کسر می‌شود و در مجموع درآمد خالص باقیمانده شرکت بهره برداری مترو 70 میلیارد تومان خواهد بود. اما در چندسالی که محمد باقر قالیباف بر کرسی شهرداری تهران تکیه زده مدام از نبود اعتبار دولت برای مترو گله کرده است درحالی که مترو تهران در زمان روی کار آمدن او به درآمدزایی رسیده بود و در 5سال اخیر درآمد میلیاردی آن بسیار بیشتر از مخارج آن است.

7 میلیارد ساعت وقت تهرانی‌ها در ترافیک

سفرهای درون شهری با اهداف گوناگون از سوی شهروندان تهران صورت می‌گیرد، به طوری که 37درصد این سفرها مختص افراد شاغل، 16درصد دانش آموزان و دانشجویان برای مراجعه به مراکز آموزشی، 15 درصد مربوط به خرید شهروندان تهرانی، 14 درصد برای تفریح و 18 درصد دیگر برای سایر موارد سفر در تهران صورت می‌گیرد. روزانه تهرانی‌ها نزدیک به 20 میلیون ساعت وقت شان را در ترافیک می‌گذرانند که در یک سال حدود 7میلیارد ساعت می‌شود و اگر شهرداری تهران توجه بیشتر به ساخت مترو می‌کرد شاهد کاهش ترافیک و بالا رفتن سفرهای دورن شهری با مترو می‌شدیم.البته مسئولان شهری قول داده‌اند با راه‌اندازی خطوط دیگر مترو تهران ظرفیت جابه جایی مسافران 2برابر خواهد شد، اما بازهم فعالیت توسعه مترو طبق برنامه پیش نرفته است و باید مترو سهم 10 میلیونی سفر را داشته باشد.