مترو یا تراموا درد ترافیک را درمان می کند

احداث و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت که از زمان قاجار کلید خورده است همچنان با هدف کاهش ترافیک از بزرگترین معضلات تهران است.

خبرگزاری خانه ملت، تهران پایتختی با جمعیتی بالغ بر 13 میلیون نفر است، این آمار بر حسب نتیجه سرشماری نفوس و مسکن در سال 95 است، بیش از دو سوم این تعداد در شهر تهران تمرکز دارند که با مشکلات جدی و عدیده ای در سیستم حمل ونقل خود مواجه هستند. متاسفانه طی 10 ساله اخیر با افزایش مالکیت خودرو و افزایش رفاه نسبی، نرخ سفرهای درون شهری فراتر رفته است اما مردم همچنان با معضلاتی چون ترافیک و آلودگی هوا که 80 درصد آن به دلیل آلاینده های وسایل متحرک است، دست و پنجه نرم می کنند.

بر این اساس مدیران شهری از سال های دور بر استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه وسایل حمل و نقل عمومی پاک تاکید داشتند اما روند توسعه این وسایل با فراز و فرودهای بسیار مواجه بود به نوعی که این وسایل اعم از اتوبوس، مترو و غیره هنوز نتوانستند به میزان تراکم جمعیت و نیاز مردم توسعه پیدا کنند.

دوران قاجار زمان کلید ظهور حمل و نقل عمومی در ایران

سابقه بحث و گفتگو درباره احداث قطار شهری در تهران به 110 سال قبل باز می گردد. زمانی که تاسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه ای بود که در عهد ناصرالدین شاه با بارون ژولیوس دو رویتر روی کاغذ آمد. طی همین سال ها یک خط آهن روزمینی که به «واگن اسبی» معروف شد، بین دروازه شهر ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه احداث گردید. خدمات اتوبوسرانی در تهران نیز از زمان سرویس واگن اسبی دوران قاجار و سرویس اتوبوسرانی موسوم به «خط کمربندی» در دهه 30 در تهران دایر شد.

احداث حمل و نقل ریلی در دهه 50 با هدف کاهش ترافیک

نخستین برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری مترو (قطار زیرزمینی) به 1350 بازمی‌گردد. در مهر 1353 مطالعات مربوط به حل مشکلات ترافیک، مترو تهران توسط شرکت‌ها مشاور خارجی از جمله سوفرتو منتج به پیشنهاد سیستم بزرگراه مترو با 7 خط شد. بر اساس این مطالعات، احداث مترو به عنوان اساسی‌ترین راه حل بهبود ترافیک تعیین شد. شرکت‌ فرانسوی از 1356 عملیات اجرائی احداث خط 1 را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی امروزی) آغاز کردند اما در پی جنگ ایران و عراق، نماینده شرکت‌ خارجی ایران را ترک کردند و در اواخر سال 1360 هیئت وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد.

در 1363 پس از ارائه گزارشی از طرف جمعی از کارشناسان ایرانی در خصوص لزوم احداث مترو و طرح مسئله ضرورت احداث مترو در نماز جمعه تهران توسط اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست وقت مجلس، در فروردین 1364 هیئت وزیران اجرای طرح مترو تهران را تصویب و فعالیت‌ها مترو مجدداً در تهران آغاز شد.

بهره‌برداری از متروی تهران (بخش‌هایی از خطوط ۱، 2 و ۵) طی سال‌های 1378 تا 1380 آغاز شد که قسمتی از وظیفه جابجایی مسافران درون شهری و برون شهری (تهران- کرج) را به عهده گرفت البته نخستین مسیر فعال، مسیر شماره 5 مترو بود که بین تهران و کرج مسافران را جابه‌جا می‌کرد. از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، جهت بهره‌برداری از مترو بخشی از بدنه اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه به کار خود ادامه داد، براساس طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران با احداث 8 خط مترو به طول 250 کیلومتر، در چشم‌انداز 1404 روزانه ۶٬۵۵۶٬۰۰۰ مسافر در پایتخت با این وسیله نقلیه جابه‌جا خواهند شد.

گفتنی است طی سالهایی که مترو به بهره برداری رسیده تکمیل و توسعه ان در دوره ها و مدیریت های متعدد شهری دنبال شده، هرچند در برخی دوره ها کمتر مورد توجه قرار گرفته یا در برخی دوره ها به دلیل عدم همکاری دولت جهت پرداخت سهم هزینه خود با مشکل مواجه شده است.

اتوبوسرانی وسیله ای برای جا به جایی روی زمین مسافران

اتوبوسرانی نیز در کنار توسعه مترو، توسعه یافته به نوعی که هم اکنون روزانه 15 میلیون سفر و به عبارتی 19 میلیون جابه‌جایی در شهر تهران صورت می‌گیرد که با فعالیت ۶٬۰۵۰ دستگاه اتوبوس روزانه تنها ۳٬۸۷۰٬۰۰۰ جابه‌جایی و یا ۲٬۵۸۰٬۰۰۰ سفر با این وسیله نقلیه عمومی صورت می‌گیرد و در واقع سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران تنها 17 درصد است. این درحالیست که در افق ۱۴۰۴، سهم این وسیله همگانی باید به 25 درصد برسد که این با توجه به افزایش جمعیت تا آن سال نیازمند رساندن تعداد اتوبوس‌ها به ۱۱٬۰۰۰ دستگاه است اما کمبود اعتبارات و عدم اولویت در برخی از دوره های مدیریت شهری اجازه توسعه به میزان کامل را نداده است.

BRT گام بعدی مدیریت شهری برای کاهش ترافیک

علاوه بر اتوبوسرانی و مترو در سال 1386نخستین خط سامانه تندرو- BRT (خط یک) در تهران حد فاصل چهارراه تهران‌پارس در شرق تهران تا میدان آزادی در غرب تهران نیز به عنوان یکی دیگر از وسایل حمل و نقل عمومی راه‌اندازی گردید که سپس به تدریج کامل شد. به نوعی که هم اکنون در طول ۱۸٬۷۰۰ متر این مسیر 26 ایستگاه وجود دارد، این اتوبوس ها در وسط خیابان قرار گرفته و از این جهت در برخی خطوط بر میزات ترافیک افزوده است.

منوریل و LRT تصمیمات توسعه حمل و نقلی بدون سرانجام احمدی نژاد و قالیباف

مدیران شهری خوشبختانه یا متاسفانه به این وسایل حمل و نقل عمومی اکتفا نکرده و در سال 1382 دوره مدیریت شهرداری محمود احمدی نژاد احداث مونوریل برای کاهش ترافیک تهران مطرح شد، اقداماتی در جهت آغاز عملیاتی این ایده نیز انجام گرفت اما این پروژه در دوران شهرداری محمد باقر قالیباف متوقف شد، در حقیقت در سال 84 شورای اسلامی شهر تهران تصویب کرد که این پروژه متوقف شود اما عملیات برچیده شدن ستون های مونوریل صادقیه در همین سالهای اخیر انجام گرفت.

اهتمام مدیران شهری برای احداث خطوط جدید حمل و نقل عمومی تنها به دوران شهرداری احمدی نژاد باز نمی گردد، در شهریور ماه سال 94 نیز قالیباف شهردار وقت تهران گفت که اگر شورای شهر موافقت کند سیستم LRT را تا پایان سال 95 در تهران راه‌اندازی می‌شود.

LRT قطار سبک شهری است که از یک، دو یا سه واگن تشکیل شده و با نیروی برق در مسیر کاملا حفاظت شده یا نیمه حفاظت شده به صورت عموما هم سطح، زیرزمینی یا بالاتر از سطح زمین حرکت می‌کند و طبق استانداردهای بین‌المللی، ظرفیت حمل این نوع سیستم‌ها بین 4 هزار تا 12 هزار مسافر در ساعت است.

بنا بر گفته احمد دنیامالی رئیس کمیسیون عمران شورای چهارم شهر تهران، طرح احداث ال آر تی که وسیله حمل و نقلی تزئینی بود و می بایست در مناطق گردشگری احداث شود در کمیته حمل و نقل شورا رد شد، لذا این پروژه نیز به سرانجام نرسید.

تراموا جدیدترین تصمیم مدیران شهری برای مقابله با ترافیک

بعد از طرح خطوط جدید حمل و نقل عمومی در اردیبهشت 95 تشکری هاشمی معاون قالیباف اعلام کرد که اولین خط تراموآی تهران با مشارکت یک شرکت فرانسوی در محدوده مرکزی شهر که منطقه تاریخی تهران در آن قرار دارد، با اهداف گردشگری و توریستی راه اندازی شود.

حال با روی کار آمدن شورای پنجم شهر تهران و مدیریت شهری جدید، محسن پورسید آقایی معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران گفته است که به گونه‌ای برنامه ریزی کرده‌ایم که طی 4 سال آینده یک خط تراموا درشهر تهران راه اندازی شده تا از این طریق در حوزه حمل ونقل عمومی اتفاقات بهتری در شهر تهران رخ دهد. البته این در حالی است که الهام فخاری عضو شورای پنجم از اعلام این خبر انتقاد کرده و گفته است که معاون شهردار از ایجاد تراموا در تهران صحبت کرد اما این طرح مصوبه شورا را ندارد. لذا محسن هاشمى رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به این اظهار نظر گفت: درست است تراموا مصوبه شورای شهر را ندارد.

تراموا همان واگن برقی نوعی است که بر روی ریل‌هایی که در خیابان قرار داده شده حرکت می‌کند. تراموا هم می‌تواند درون شهری و هم بین شهری باشد اما واگن‌های برقی معمولاً سبک‌تر و کوتاه‌تر از قطارهای معمولی و متروها هستند.

امروزه بیشتر ترامواها بوسیله پانتوگراف از برق استفاده می‌کنند؛ اگر لازم باشد، این ترامواها ممکن است از دستگاه‌های قدرت زیادی استفاده کنند. دیگر گونه‌های تراموا هستند که سوخت دیزل بکار می‌برند و بیشتر از آنها در مسیرهای بین شهر و روستاها استفاده می‌گردد؛ گونه‌هایی نیز وجود دارند که توسط بنزین، گاز، اسب و قاطر حرکت می‌کنند. نخستین انواع تراموا با استفاده از حیوانات باری به حرکت درمی‌آمدند. اولین تراموا که در سال 1807 در بریتانیا آغاز به کار کرد ابتدا از اسب برای کشیدن واگن بهره می‌برد اما چندی بعد اسب‌ها با موتور بخار و بعداً با موتور برقی جایگزین شدند .

لاهوتی: مترو باید تکمیل شود/ انتقاد از طرح مباحث جدید با تغییر مدیریت شهری

مهرداد بائوج لاهوتی رئیس فراکسیون مدیریت شهری و روستایی مجلس شورای اسلامی در همین راستا به آغاز به کار حمل و نقل ریلی در تهران اشاره می کند و می گوید: خطوط مترو در مراحل پایانی است لذا باید تلاش کنیم موضوع جدید مطرح نشود که ما را از هدف اصلی دور کند، زیرا اولویت اصلی مدیریت شهری باید تکمیل مترو باشد.

این نماینده مردم لنگرود در مجلس شورای اسلامی معتقد است: ظرفیت ایستگاه های مترو باید ارتقا پیدا کند به نوعی که هر 2 دقیقه یکبار قطارها در ایستگاه توقف کنند.

لاهوتی با بیان اینکه تراموا یا مباحث دیگر را نمی خواهم رد کنم، می گوید: تراموا قطعا بر اساس مباحث کارشناسی مطرح شده اما متاسفانه در کشور ما مرسوم شده تا عده ای بر سر کار می آیند به دنبال کارهای جدید هستند، در صورتی که بهتر است کارهایی که از گذشته کلید خورده تکمیل شود لذا شورا و شهرداری جدید باید تمام تلاش خو را برای توسعه مترو صرف کنند زیرا رها کردن مترو و سرمایه گذاری در موضوعات دیگر مانند تجربه احداث مونوریل می شود که با صرف هزینه مدیران شهری را به بیراهه برد و در نهایت کنار گذاشته شد.

رئیس فراکسیون مدیریت شهری و روستایی مجلس شورای اسلامی تاکید می کند که طرح احداث تراموا قطعا سرنوشتی مشابه مونوریل خواهد داشت.

نجفی: لزوم پرهیز از طرح خطوط جدید حمل و نقل عمومی در پایتخت/ قابلیت توسعه مترو با تقویت ارتباط شهرداری و دولت

محمدرضا نجفی عضو مجمع نمایندگان تهران نیز معتقد است که مدیریت شهری باید نسبت به تکمیل حمل و نقل ریلی اهتمام جدی داشته باشد و تا تکمیل آن برای احداث خطوط حمل و نقل جدید چون تراموا سرمایه گذاری نکند، البته از نوسازی ناوگان اتوبوسرانی نیز به عنوان یکی از وسایل حمل و نقل عمومی که از سال ها پیش راه اندازی شده نباید غفلت کند.

این نماینده مردم تهران در مجلس دهم هزینه توسعه مترو را یادآوری می کند و می گوید: در طول سال های گذشته توسعه مترو به دلیل کمبود اعتبارات با مشکل مواجه شده به نوعی که علت اصلی عدم توسعه مترو عدم تامین بودجه بوده است، بنابراین در شرایطی که ارتباط مناسبی بین شهرداری، شورای شهر و دولت برقرار شده بهتر است سرمایه گذاری در بخش مترو تسریع گردد.

نجفی با بیان اینکه احداث تراموا نیز به کاهش ترافیک کمک خواهد کرد، افزود: شهردار جدید پایتخت با بررسی وضعیت حمل و نقل عمومی و ارزیابی اشکالات اساسی در این بخش باید به نوسازی بخش هایی از خطوط مترو نیز بپردازد بنابراین در این شرایط بهتر است از بیان طرح های جدید که قطعا نیازمند سرمایه گذاری بسیار است، پرهیز کند.

با این وجود انتظار است مدیریت شهری برای ترافیک و آلودگی هوای تهران که دو معضل بزرگ این شهر هستند و ارتباط تنگاتنگ با هم دارنیندیشد زیرا این دو معضل سبب هدررفت سالانه میلیون‌ها ساعت از وقت شهروندان و تحمیل بار جانی و اقتصادی سنگین بر بدنه جامعه و دولت شده است. علاوه بر این گسترش و ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه مترو از مهم‌ترین راهکارهای کاهش و کنترل ترافیک تهران خواهد بود./