◄ تغییر ساختار راه‌ آهن، خلاصه کتاب بانک جهانی

خصوصی سازی راه آهن برای چندمین بار به صورت چالشی در گروه های تخصصی حمل و نقل مورد بحث قرار گرفت، برخی بر این باورند که اینکار ضروری بوده و به بهترین صورت انجام شد و برخی که غالبا از مدیران راه آهن هستند کاملا با آن مخالفند. گروه سوم از جمله نگارنده بر این باور هستند که خصوصی سازی با وجود مزایای فراوان اگر به صورت منطقی و متناسب با شرایط ایران طراحی واجرا می شد علاوه بر سودآوری شرکت ها، زمینه جلب منابع بیشتر را فراهم می نمود و اکنون هم می تواند اصلاح گردد.

خلاصه کتاب Railway reform: اصلاحات راه آهن برای دهه ها مورد توجه دولت ها و سازمان های بین المللی مانند بانک جهانی بوده است. این اصلاحات با هدف بهبود کارایی، پایداری مالی و کیفیت خدمات سیستم های ریلی در سراسر جهان انجام می شوند.

دلایل اصلاحات: 1- ناپایداری مالی: بسیاری از راه آهن های دولتی با زیان عملیاتی مواجه هستند. 2- ناکارآمدی: شیوه های مدیریتی قدیمی و نیروی کار مازاد. 3- کاهش سهم بازار: رقابت با سایر شیوه های حمل و نقل. 4- کیفیت پایین خدمات: خدمات غیرقابل اعتماد و زیرساخت های قدیمی. 5- پیشرفت های فناوری: نیاز به مدرنیزاسیون برای حفظ رقابت پذیری.

انواع اصلاحات: 1- تفکیک عمودی: جداسازی مدیریت زیرساخت از عملیات قطارها. 2- تفکیک افقی: تقسیم خدمات بر اساس جغرافیا یا نوع (مثلاً باری در مقابل مسافری) 3- خصوصی سازی: فروش کامل یا جزئی دارایی های راه آهن به سرمایه گذاران خصوصی. 4- امتیازات و مشارکت های عمومی - خصوصی: اعطای حق استفاده از دارایی های راه آهن به اپراتورهای خصوصی.

5- تجاری سازی: بازسازی راه آهن های دولتی برای فعالیت بر اساس اصول تجاری. عناصر کلیدی اصلاحات: 1- تغییرات قانونی و نظارتی 2- بازسازی نهادی 3- اصلاح نیروی کار 4- بازسازی مالی 5- سرمایه گذاری در زیرساخت و ناوگان 6- معرفی رقابت

شاخص های عملکرد: 1- عملکرد مالی: نسبت عملیاتی، بازده دارایی ها، سطح یارانه دولتی. 2- کارایی عملیاتی: واحدهای ترافیکی به ازای هر کارمند، بهره وری لوکوموتیو و واگن. 3- بهره برداری از دارایی ها: استفاده از خطوط ریلی، نرخ استفاده از ناوگان. 4- کیفیت خدمات: عملکرد به موقع، سرعت متوسط قطارها، نرخ تصادفات. 5- عملکرد بازار: سهم بازار، نرخ رشد ترافیک. 6-رضایت مشتری: نظرسنجی های رضایت مسافران، نرخ حفظ مشتریان باری. 7- تأثیر زیست محیطی: کارایی انرژی، 

مطالعات موردی: انگلستان، آلمان، ژاپن، سوئد، مکزیک، آرژانتین و روسیه که غالبا به عنوان نمونه مورد بررسی قرار می گیرند.

بهترین شیوه ها و توصیه ها: 1- تطبیق اصلاحات با شرایط محلی 2- اطمینان از تعهد سیاسی قوی و مشارکت ذینفعان 3- ایجاد چارچوب قانونی و نظارتی شفاف 4- رسیدگی حساس و پیشگیرانه به مسائل نیروی کار 5- سرمایه گذاری در مدرنیزاسیون زیرساخت و ناوگان 6- اجرای تدریجی اصلاحات 7- تمرکز بر نیازهای مشتری و کیفیت خدمات 8- تأمین بودجه کافی برای دوره انتقال 9- حفظ و توسعه مهارت های تخصصی راه آهن 10- استفاده از قراردادهای مبتنی بر عملکرد.

چالش ها و استراتژی های کاهش آنها: چالش های رایج شامل مقاومت سیاسی، مخالفت اتحادیه های کارگری، دشواری جذب سرمایه گذاری خصوصی و پیچیدگی جداسازی سیستم های یکپارچه است. استراتژی های کاهش این چالش ها شامل ارتباط شفاف، تبیین مزایای اصلاحات، اجرای تدریجی (و اصلاح بر اساس پندها)، طراحی دقیق قراردادها و چارچوب های نظارتی است.

روندهای آینده: 1- تمرکز بیشتر بر پایداری زیست محیطی 2- پیشرفت های فناوری مانند اتوماسیون و فناوری دیجیتال 3-  تغییر انتظارات مسافران 4- یکپارچه سازی با سایر شیوه های حمل ونقل 5- انطباق با تغییرات بازار، از جمله تجارت الکترونیک

نتیجه گیری: اصلاح راه آهن فرآیندی پیچیده و بلندمدت است که نیازمند برنامه ریزی دقیق، اراده سیاسی قوی و تعهد مداوم است. با وجود چالش های قابل توجه، اصلاحات موفق می تواند سیستم های ریلی را کارآمدتر، از نظر مالی پایدارتر، مشتری محورتر شود. با تکامل بخش حمل و نقل، اصلاحات راه آهن باید با فناوری های جدید، شرایط بازار و اولویت های جامعه سازگار شوند.

این کتاب ارزشمند از سوی بانک جهانی در 2017 منتشر و توسط استاد ارجمند آقای دکتر آقایی ترجمه و از سوی اندیشکده ریل و پیشرفت چاپ شده و امید است از محتوای آن برای آشنایی با تجربیات دیگرکشورها و اصلاحات مورد نیاز استفاده گردد.