◄ فاینانس؛ قاتق نان یا قاتل جان؟
مواظب باشیم فاینانس که می تواند قاتق نان مان باشد، قاتل جان مان نشود.
در مواقعی که دولت با محدودیت منابع مواجه می شود یک گزینه اش استفاده از فاینانس (1) خارجی است (1).
معمولا «موضوع فاینانس» بین 2 دولت مورد موافقت قرار می گیرد و یک خط اعتباری برقرار می شود و در پی آن، بانک های عامل در 2 طرف به هم متصل می شوند.
سابقه نشان می دهد که در بخش ترابری، پروژه هایی مانند:
- خرید هواپیما از ارباس
- برقی کردن راه آهن تهران - مشهد
- قطار سریع السیر تهران - اصفهان
- برقی کردن راه آهن گرمسار - اینچه برون
- برقی کردن راه آهن تهران – تبریز
- راه آهن اهواز - اصفهان
به امید فاینانس نشستند و حالا با تعلیق برجام و تشدید تحریم ها، حامیان مالی، یکی پس از دیگری میدان را خالی می کنند.
یکی از چالش های فاینانس خارجی، بحث سهم داخل است (3) که معمولاً طرف فاینانسور تمایل دارد که وِندور(4) های مورد نظر خودش تامین کننده تجهیزات و خدمات پروژه باشند و طرف ایرانی به استناد مصوبه مجلس بر روی درصد بالاتر چانه می زند (5).
ویژگی دیگر فاینانس ها در سال های اخیر این بوده که «موضوع فاینانس» توسط فاینانسور تعیین شده است. از جمله، در گشایش پس از برجام، دول اروپایی فروش هواپیما را در برنامه حمایت مالی گنجاندند و ما آن را پذیرفتیم. هیچ کس به افکار عمومی جواب نداد که طبق کدام محاسبه متوجه شدید که به 128 هواپیما احتیاج داریم؟ کسی جواب نداد که چطور می شود در مدت کوتاهی حدود 200 هواپیمای فعال ناوگان هوایی کشور را به بیش از 328 فروند افزایش داد (افزایش 65 درصدی در تعداد ناوگان)؟ آیا ظرفیت جذب و مدیریت و بهره برداری از این تعداد هواپیما را داریم؟(6) این جهش در کدام کشور رخ داده که ما دومی اش باشیم؟ (7) کسی جواب نداد که اگر حمل و نقل ریلی در اولویت توسعه است چرا در عمل از ثمرات برجام سهمی نبُرد و از این حمایت مالی کنار گذاشته شد؟ واقعیت تلخ این است که فاینانسور تعیین کرد که چه چیزی مورد حمایت مالی قرار بگیرد و چه چیزی نه.
مورد مشابهی در مورد فاینانس برقی کردن راه آهن گرگان- اینچه برون مشاهده شد. در حالیکه این خط با شرایط فعلی (کشش دیزلی) با اشباع ظرفیت فاصله زیادی دارد، موافقتنامه فاینانس برقی کردن امضا شد(8).
اخیرا فاینانسور دیگری ادعا کرده حاضر است راه آهن تهران - تبریز و فقط این خط را برقی کند. این یکی هم عملاً می خواهد تعیین کند که چه چیزی مورد حمایت مالی قرار بگیرد و چه چیزی نه.
بدیهی است که فاینانسور به دنبال تامین منافع خود است اما نمی شود که ما این طرف دست بسته بنشینیم که طرف مقابل تعیین کند که امروز چه پروژه ای برای ما واجب تر است و کدام در صدر فهرست اولویت حمایت مالی قرار بگیرد. با توجه به هزینه های فاینانس خارجی، صرف کردن وام برای پروژه ای که اولویت ندارد هدر دادن منابع است. «موضوع فاینانس» جزو لاینفک و هسته توافق بین 2 دولت در هر توافق فاینانس است و امضا کنندگان قراردادهای فاینانس با دول خارجی باید در مورد شفافیت «موضوع فاینانس» دقت و وسواس و مسئولیت پذیری زیادی داشته باشند.
ویژگی سوم همکاری با فاینانسورهای خارجی، عدم پایبندی شان به تعهدات است که در مورد پروژه های برقی کردن تهران مشهد، قطار سریع السیر تهران – اصفهان و برقی کردن گرمسار- اینچه برون به عینه مشاهده می کنیم.همه به بهانه تحریم.
گرچه فاینانس یک فرصت و یک ابزار مالی برای پشتیبانی پروژه ها است اما باید مراقب بود که:
الف) با توجه به هزینه ای که فاینانس خارجی بر کشور تحمیل می کند(9) تعیین «موضوع فاینانس» را به فاینانسور نسپریم. باید «موضوع فاینانس» را بر اساس اولویت های خودمان تعیین نموده سپس برای آن دنبال حامی مالی بگردیم. از دست دادن اختیار تعیین «موضوع فاینانس» می تواند نقض حاکمیت ملی باشد.
ب) بر فاینانس به عنوان یک علاج همیشگی و کلیدی که بشود با آن هر قفلی را باز کرد تکیه نکنیم. کما اینکه بر طبق تجارب گذشته، فاینانسورتلاش می کند وندورهای خودش را تحمیل کند و هر وقت خواسته از فاینانس امتناع کرده است.
جمع بندی و نتیجه گیری: مواظب باشیم فاینانس که می تواند قاتق (10) نان مان باشد، قاتل جان مان نشود.
مراجع و پاورقی ها
2- گزینه دیگر، فاینانس از طرف بخش خصوصی است که به علت ضعف بنیادی بخش خصوصی در کشور، استفاده از این امکان برای پروژه های بزرگ به ندرت اتفاق میافتد.
3- فرض می کنم که گِل پروژه و گُل پروژه منصفانه بین 2 طرف تقسیم بشود.
4- Vendor
5- به عنوان مثال در مورد فاینانس پروژه برقی کردن گرمسار- اینچه برون، طرف روسی چنان بر وندورهای مورد نظر خودش اصرار کرد که مدیر عامل وقت راه آهن تهدید به انصراف از دریافت این فاینانس نمود.
6- یاد آوری می کنم که چهار فروند از آن هواپیما ها قابلیت نشستن در فرودگاه های فعلی کشور را نداشتند.
7- البته چین در دوره خاصی سفارشات انبوه و رویایی به هواپیما سازان داده است اما آن سفارشات تداوم نداشته و با تثبیت رشد اقتصادی این کشور، سفارش هواپیما از طرف شرکت های چینی به روند عادی بر گشته است. شرایط ایران با شرایط چین قابل مقایسه نیست.
8- اردیبهشت ماه 97 .
9- فرض این نوشته آن است که نرخ و زمان و دیگر شرایط فاینانس منصفانه است.
10- قاتق ( فرهنگ عمید ): چیزی که با نان بخورند مانند ماست، پنیر، و دوغ، نان، خورش.
* کارشناس حمل و نقل
هواپیماهای برجامی قرار نبود یک دفعه تحویل ایران گردد. بلکه در یک فرایند چندین ساله تحویل ایران می شد. ضمناً ناوگان 200 فروندی بسیار اغراق آمیز است و بسیاری از آنها از رده خارج و با عمر بالا هستند.