◄ شرحی بر مشکلات وزارت راه و شهرسازی در حوزه نرم افزاری و سخت افزاری

 در سال‌های اخیر هزینه های بسیار زیادی در حوزه زیر ساخت‌های حمل و نقل کشور انجام شده، اما در کمال تعجب مشاهده می کنیم نه تنها میزان تصادفات دهشتناک کمتر نشده بلکه رشد محسوسی هم داشته است.

اما چرا تبدیل راه های اصلی به بزرگراه، ساخت راه آهن و آزادراه ها هم نتوانسته است به کاهش حوادث مصیبت بار کمک نماید و همچنین نقشی که این زیربناها باید در اقتصاد کلان کشور داشته باشد نتوانسته است دارا باشد و کالاها کماکان با تاخیر و گران به بازار مصرف می‌رسد؟

جهت واکاوی این مهم به ضعف های مهمی که تعیین کننده هستند پرداخته و از امور کم اهمیت تر که معلول عوامل تعیین کننده هستند، گذر می نمایم.

به طور کلی وزارت راه و شهرسازی در 2 حوزه نرم افزاری و سخت افزاری دارای مشکلات پیچیده ای است که در این نوشتار به آن  پرداخته می‌شود.

۱-حوزه نرم افزاری:

متاسفانه نظام اداری که ما از آن استفاده می‌کنیم مربوط به دهه 20 هجری شمسی است و نه تنها ما در این حوزه  رشد نداشتیم بلکه پس رفت هم داشته ایم. نوعا کافیست به مطالعات و اجرای راه آهن سراسری شمال - جنوب دقت شود و یا به مطالعات آزاد راه تهران - خرمشهر- بندر امام خمینی که متاسفانه به بهانه های واهی اجرا نشد و مطالعات جدید حین اجرای عملیات صورت گرفت و همچنین دیگر مطالعات و نحوه اجرای پروژه ها در گذشته و حال حاضر مطابقت داده شود که به نظر کارشناسان بی طرف و استفاده کنندگان از راه ها افتی چشمگیر در کمیت و کیفیت پروژه ها پدیدار گشته است.

نوعا شرح خدماتی که در قبل از پیروزی انقلاب تدوین شده بود و مهندسان مشاور ملزم به اجرای آن بودند و یک بار در انتهای دولت آقای خاتمی و در زمان ریاست آقای ستاری فر در سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقت، مورد بازبینی قرار گرفت که نه تنها این بازبینی موجب کمتر شدن تعهدات مهندسان مشاور در صحت، دقت و بهینه بودن مطالعات گردید بلکه اسباب سردرگمی همگان اعم از کارفرما، مشاور و  پیمانکار را نیز فراهم کرد ایضا نشریه ۱۰۱ و... که در نهایت به این منتج شد که اصولا هیچ ضمانت اجرایی جهت مفاد آیین نامه ها و دستورالعمل ها در مطالعات و اجرا وجود ندارد و عملا هم اجرا نمی‌شود و این نقیصه بدانجا رسید که شرایط فعلی را شاهدیم.

جهت روشن شدن عرایض مثالی طرح می کنم.

زمانی گوشی‌های همراه صرفا جهت مکالمه به کار گرفته می شد و یک نرم افزار به نام سیمبین داشت. حال با افزایش عملکرد، دیگر قادر نیستیم با آن نرم افزار خدمات تعریف شده جهت گوشی را، از آن بگیریم. در نتیجه نرم افزار آنها تکامل پیدا کردند و با افزایش کارایی گوشی‌ها نرم افزار آنها هم به روز (up grade) می‌گردد. متاسفانه امروز ما از همان نظام اداری پیروی می کنیم که در کشور تنها یک پروژه در دست اقدام داشت، در حالی که امروز در هر استان چندین پروژه بزرگ و فعال در دست ساخت داریم. پس با نرم افزاری که نه تنها ارتقا نیافته بلکه عقب گرد هم داشته است، قطعا مدیریت صحیح و علمی با رعایت ملاحظات اقتصادی، فنی و آینده نگرانه نمی توانیم داشته باشیم. در نتیجه پروژه ها چندین برابر قیمت واقعی، و در مدت زمانی چندین برابر مدت پیش بینی شده در قرارداد، و به صورت ناقص و عملا بدون امکان بهربرداری بهینه آماده و تحویل داده می‌شوند. ضمن این که غالب پروژه های ظاهرا به اتمام رسیده و در دست اقدام توجیه فنی و اقتصادی نداشته و صرفا بخاطر نابسامانی های اداری و مدیریتی آغاز و خاتمه یافته اند.  

۲-سخت افزاری:

در حوزه سخت افزاری نیز علیرغم آن که همواره شعار شایسته سالاری داده می شود، اما سازوکاری جهت انتخاب شایستگان وجود ندارد. و ملاک شایسته بودن اطاعت محض و کورکورانه و بدون رعایت قوانین و مقررات از مقامات مافوق است.

این در حالی‌ است که انتخاب شایستگان فرآیندی دارد که متاسفانه در وزارت راه و شهرسازی و شرکت ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور، محلی از اعراب ندارد. و دقیقا ملاک های شایستگی مخالف هنجارهای شناخته شده و به کار گرفته شده در نظام‌های مدیریتی شناخته شده جهانی است. همانطور که در وزارت راه و شهرسازی فقط یک بار اقدام به استقرار نظام اداری استاندارد ایزو (ISO9000) صورت گرفتکه به نتیجه ای غیر قابل باوری نیز منجر گردید. هرچند که به منظور توجیه هزینه هایی که برای استقرار این نظام اداری در شرکت ساخت انجام شد، لوگوی این سیستم اداری بر برگه های این شرکت نقش بسته شد، اما این عملا یک نقش بی محتوا است که شاید تخلف هم محسوب گردد.

براین اساس در این آشفته بازار دقیقا نمیتوان گفت، افرادی که در حال حاضر مدیر هستند شایسته ترین ها می‌ باشند. چرا که برخی از مدیران که قبلا در پست پایین‌ تری در شرکت ساخت مشغول به کار بودند، به دلیل مشکل دار شدن با سازمان بازرسی کل کشور به جای دیگری منتقل شدند، اما باز به دلیل پیدا کردن چالش با سازمان مذکور در محل جدید، متاسفانه مجددا به شرکت ساخت برگشتند اما در یک پست بالاتر در شرکت ساخت مشغول به کار شدند، بطوری که این افراد در چند سال اخیر سابقه کار جدی در شرکت ساخت پیدا کردند.

در مورد برخی دیگر از مدیران، تا آنجا که بنده با آقای رحمتی وزیر اسبق صحبت داشتم، خصلت پسرخوب بودن ملاک احراز صلاحیت برای ایشان بود، که خوب بودن نیز از نظر ایشان تعریف خاص خود را داشت. البته اضافه می نماید که ناعادلانه و رانتی بودن پرداخت ها و فرصت ها باعث شاکی شدن غالب نیروها در وزارت راه و شهرسازی و خصوصا شرکت ساخت شده و عملا انگیزه کار سالم و محتوایی را از آنها سلب نموده است. و همین شرایط باعث تحلیل بیشتر کیفیت و کمیت پروژه ها شده است.

با این اوصاف می توان گفت چنانچه وزیر محترم تغییرات اساسی در اصلاح نظام اداری و مدیریتی ندهند نه تنها به اهداف خود نخواهند رسید، بلکه شرایط در انتهای مسئولیت ایشان کماکان نسبت به امروز بیشتر به قهقرا خواهد رفت.

*کارشناس حوزه زیرساخت