◄ ایران در رتبه‌ بندی شاخص توسعه‌ انسانی

شاخص توسعه انسانی یا HDI معیاری است که از سوی برنامه توسعه سازمان ملل متحد گرد آوری شده و برای تعیین کمیت «متوسط دست آوردهای یک کشور در سه بعد اساسی توسعه انسانی: زندگی طولانی و سالم، دانش و استاندارد مناسب زندگی» استفاده می شود.

ارزش شاخص توسعه انسانی یک کشور با تجمیع امتیازات کشور در مجموعه وسیعی از شاخص ها از جمله امید به زندگی، نرخ با سوادی، دسترسی جمعیت روستایی به برق، سرانه تولید ناخالص داخلی، صادرات و واردات، نرخ قتل، شاخص چندبعدی فقر، نابرابری درآمد و دسترسی به اینترنت تعیین می شود.

این شاخص عددی بین ۰ تا ۱ است که ۱ بالاترین پیشرفت ممکن است.

HDI به چهار سطح تقسیم می شود: توسعه انسانی بسیار بالا (۸/ تا ۱)، توسعه انسانی بالا (۷/ تا ۷۹/)، توسعه انسانی متوسط (۵۵/ تا ۷/) و توسعه انسانی پایین (زیر ۵۵/).

۱۰ کشور برتر با بالاترین شاخص توسعه انسانی (HDI) – ۲۰۲۲ عبارت اند از: سوئیس، نروژ، ایسلند، هنگ کنگ، استرالیا، دانمارک، سوئد، ایرلند، آلمان و هلند که همه گی بالای ۹۴/ امتیاز دارند.

۱۰ کشور با پایین ترین شاخص توسعه انسانی (HDI) – ۲۰۲۲ عبارت اند از: سودان، چاد، نیجر، جمهوری آفریقای مرکزی، بروندی، مالی، موزامبیک، بورکینافاسو، یمن و گینه* که همگی امتیازی کمتر از ۴۶/ دارند.

اکثر کشورهای توسعه یافته دارای امتیاز ۸/ یا بالاتر هستند که آنها را در ردیف توسعه انسانی بسیار بالا قرار می دهد. این کشورها دارای دولت های باثبات، آموزش و مراقبت های بهداشتی مقرون به صرفه، امید به زنده گی بالا و کیفیت بالای زندگی و اقتصادهای در حال رشد و قدرتمند هستند.

در برابر این، کشورهای کمتر توسعه یافته هستند که با امتیاز کمتر از ۵۵/ در انتهای جدول قرار دارند. این کشورها با دولت های بی ثبات، فقر گسترده، عدم دسترسی به مراقبت های بهداشتی و آموزش ضعیف مواجه هستند. علاوه بر این، این کشورها دارای درآمد پایین و امید به زنده گی پایین همراه با نرخ بالای زاد و ولد هستند.

جمهوری اسلامی ایران با امتیاز ۷۷۴/ در رتبه ۷۶ این جدول قرار دارد. امتیاز ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی ۷۸۳/ بوده است که هم اکنون روندی نزولی دارد. رتبه ایران در این شاخص در حالی ۷۶ است که ایران از نظر جمعیت، کشور هفدهم، از نظر وسعت، هجدهم و از نظر قدرت و پتانسیل اقتصادی در رتبه بیستم جهان قراردارد که این امر، ناکارآمدی مدیریتی کشور را در بهره برداری از توانایی های بالقوه اش برای توسعه انسانی نشان می دهد.

هم چنین بحران های متعدد اقتصادی و اجتماعی و ناامیدی از آینده به ویژه در نزد جوانان، نرخ ازدواج، نرخ باروری، نرخ رشد جمعیت، نرخ رشد اقتصادی، درآمد سرانه و ... را کاهش داده است. از سوی دیگر نرخ طلاق و نرخ مهاجرت به طور فزاینده ای در حال افزایش است. این موارد نگرانی های جدی را در حوزه رویدادهای دموگرافیک و جمعیت شناختی از جمله کاهش نیروی کار جوان و پیری جمعیت سبب شده است. پیش بینی می شود جمعیت جوان ایران در سال ۲۰۵۰ به ۱۴ درصد از کل جمعیت برسد که رقمی بسیار نگران کننده است.

از مجموع کشورهای اسلامی، ۹ کشور دارای شاخص بسیار بالا، ۱۱ کشور دارای شاخص بالا و مابقی حدود ۳۰ کشور دیگر در رده های پایین و بسیار پایین قراردارند که آماری قابل تامل است.  در بین ۵۰ کشور اول این جدول، تنها 6 کشور اسلامی حضور دارند که امارات متحده عربی با رتبه ۲۶ بالاترین رتبه را دارد. پس از آن عربستان سعودی (۳۵)، بحرین (۳۷)، قطر(۴۳)، ترکیه (۴۸) و کویت (۵۰) قراردارند که به جز ترکیه، همگی از کشورهای پردرآمد نفتی جهان هستند و تاحدودی توانسته اند درآمدهای نفتی خود را برای توسعه انسانی به کارگیرند.

از کشورهای همسایه ما، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، بحرین، قطر، ترکیه، کویت، روسیه و عمان، رتبه هایی بالاتر از ایران دارند و تنها کشورهای آذربایجان، افغانستان، عراق، ترکمنستان و پاکستان در رتبه های پایین تر قرار گرفته اند.

نام برخی از کشورهایی که در این فهرست بالاتر از ایران هستند، به طرز خاصی جلب توجه می کند: اسرائیل(۲۳) مالتا (۲۵) قبرس(۳۰) آندورا (۴۱) سان مارینو (۴۱) برونئی (۵۲) باهاماس (۵۵) قزاقستان (۵۶) ترینیدادوتوباگو (۵۷) پاناما (۶۱) مالزی (۶۲) گرجستان (۶۴) موریس (۶۵) تایلند (۶۶) آلبانی (۶۷) و کشورهائی مانند گرانادا، آنتیگوا و باربودا، سیشل، سریلانکا، بوسنی و هرزگووین و سنت وینست !

به جز جایگاه نامطلوب ج ا ایران در این رتبه بندی جهانی، آن چه بیشتر نگران کننده است، روند نزولی ایران در شاخص HDI است.   

*  کارشناس رسانه و ارتباطات

 منبع:

Worldpopulationreview.com