◄ اقتصاد مسافر کشی ریلی در بن‌بست
اقتصاد مسافرکشی ریلی در بن‌بست است. تاکنون تنها راهکار مسئولان تزریق سوبسید به آن بود که حالا دیگر توان پرداخت همان سوبسید هم وجود ندارد.
وبلاگ سعید قصابیان: مدیرعامل راه‌آهن از ضرر سالانه 800 میلیارد تومانی در بخش مسافری خبر داد(1).مدیر عامل رجا از عملی نشدن وعده‌های داده شده شکایت می‌کند و چاره‌ای جز افزایش قیمت بلیت قطارهای حومه‌ای نمی‌بیند(2). وزارت نفت به تعهد خود در مورد جبران صرفه‌جویی سوخت به صنعت حملونقل ریلی عمل نمی‌کند. در بخش درون شهری نیز معاون شرکت بهره‌برداری مترو تهران و حومه اذعان می‌کند که هزینه هر سفر با مترو بیش از 2400 تومان است و درآمد بلیت فروشی مترو جوابگوی این هزینه نیست(3). تاکنون تنها راهکار، تزریق سوبسید به بخش مسافری بود که حالا دیگر توان پرداخت همان سوبسید هم وجود ندارد(4).بحران در کاسبی مسافرکشی ریلی به وضوح دیده می‌شود(5).
مسافر بین مودهای حملونقل مقایسه هزینه – فایده انجام می‌دهد و بر این اساس برای هر سفر ریلی حاضر است مبلغ مشخصی بپردازد.اگر قیمت بلیت بیش از این مبلغ مورد انتظار ( قیمت انتظاری ) باشد از انتخاب قطار منصرف می‌شود.اگر قیمت بلیت کمتر از این قیمت انتظاری باشد از آن استقبال می‌کند و حتی ممکن است برای بهره‌مندی از این امکان ارزان، سفرهای بیشتری را در برنامه خود بگنجاند.
مرور تجربه سال‌های نه چندان دور، قیمت‌های پایین بلیت ( سوبسیدی) و وجود صف و کیفیت پایین خدمات مسافری ریلی و ضرر انباشته شرکت‌های حملونقل را نشان می‌دهد.پس از دولت یازدهم اما، مدیریت راه‌آهن مجوز گرفت و اشاره مثبت خود برای افزایش قیمت بلیت را به شرکت‌های حملونقل مسافری نشان داد تا از این رهگذر درآمد بیشتری جذب شود و کیفیت خدمات افزایش یابد و شاید شرکت‌های حملونقل مسافری به سوددهی برسند.اما اهداف این افزایش قیمت محقق نشد:
اولاً ) بازار بلافاصله به افزایش ناگهانی قیمت عکس‌العمل منفی نشان داد و در همان اولین سال افزایش قیمت‌ها، ریزش شدیدی در مشتری قطارهای مسافری دیده شد و حتی در ایام نوروز ضریب اشغال صندلی کاهش پیدا کرد. قیمت‌های ارائه شده بیش از قیمت انتظاری مشتری بود. به عبارت دیگر ریل جذابیت خود را در مقابل مودهای دیگر حملونقل مسافر از دست داد.
ثانیاً ) این افزایش قیمت، شرکت‌های حملونقل مسافری را به سوددهی نرساند و بهبودی در کیفیت خدمات مشاهده نشد.از یک شرکت ضررده نمی‌توان انتظار بهبود کیفیت داشت حتی اگر میزان ضرر آن یک‌شبه مثلاً نصف شده باشد.افزایش درآمد بلیت فروشی صَرف بازپرداخت بدهی می‌شود. در شرایطی که علی‌رغم اشباع قیمت بلیت، شرکت‌های حملونقل ریلی نمی‌توانند دخل و خرجشان را بالانس کنند، نباید انتظار بهبود کیفیت داشت. این کیفیت نازل خود باعث کاهش قیمت انتظاری مشتری می‌شود.این چرخه معیوب همان است که خود را در ضرر 800 میلیارد تومانی بخش مسافری نشان می‌دهد. بانک‌ها درخواست فعالان ریلی را برای دریافت تسهیلات جدی نمی‌گیرند. کدام بانک حاضر است به کاسبی که این همه ضرر بالا می آورد وام بدهد؟
حملونقل ریلی در سال‌های اخیر در حدود 25 میلیون مسافر در سال را جابجا کرده است. به عبارت دیگر به ازای حمل هر مسافر قریب 32 هزار تومان ضرر داده است. با ادامه شرایط فعلی هرگونه تلاش برای توسعه کسب و کار و جذب مسافر بیشتر ضرر بیشتری را تولید می‌کند.(6) و اسباب نارضایتی بیشتر مسافر است.
خلاصه آنکه اقتصاد مسافرکشی ریلی در بن‌بست است. تاکنون تنها راهکار مسئولان تزریق سوبسید به آن بود که حالا دیگر توان پرداخت همان سوبسید هم وجود ندارد.این بن‌بست دو جنبه دارد:
اول پایین بودن قیمت انتظاری مسافر است و علت آن ارزان‌تر بودن دیگر مودهای حملونقل به‌خصوص جاده است. اغلب مسافران، جاده و هواپیما را بر ریل ترجیح می‌دهند.ارزانی سوخت در ایران از بدیهیات است و با این شرایط، مسافر بیش از این حاضر به پرداخت به ریل نیست.لذا یک سمت این بن‌بست، فرا ریلی است. بر عهده دولت است که موانعی که در بالادست بخش ریلی هستند را بر طرف کند.
سمت دیگر این بن‌بست اما در داخل بخش مسافری ریلی است. توجه این نوشته معطوف به این سمت ماجراست. یک بنگاه اقتصادی در زمانی‌که با رکود و کسادی مواجه می‌شود بیکار نمی‌نشیند و تلاش می‌کند از ضرر بکاهد با کاهش هزینه. آن ضرر 32 هزار تومانی حاصل تفاضل درآمد بلیت فروشی از هزینه‌های شرکت هاست. حالا که در کوتاه مدت نمی‌توان قیمت بلیت را افزایش داد آیا شرکت‌های حملونقل مسافری ریلی ( به ندرت خصوصی مستقل و عمدتا دولتی و شبه دولتی) تلاشی برای کاهش هزینه‌های خود انجام می‌دهند؟ یا این هزینه‌ها را غیر قابل اجتناب می‌دانند؟ آیا هیئت مدیره این شرکت‌ها به این امر حساس هستند؟ آیا حسابداری روشنی وجود دارد که قیمت تمام شده حمل هر مسافر را نشان دهد؟ آیا تحلیل مالی روشنی وجود دارد که ضرر فوق‌الذکر را پیش‌بینی کند؟ آیا هیئت مدیره این شرکت‌ها از مدیرعامل حساب‌کِشی می‌کنند که جدول هزینه‌هایش را ارائه کند؟ حساب‌کِشی می‌کنند درباره ساختار سازمان؟ حساب‌کشی می‌کنند درباره فرایندها و فعالیت‌های غیر ضروری در سازمان؟ آیا کسی بر جدول هزینه تمرکز می‌کند که شاید بشود آن را اصلاح کرد؟ که شاید بشود هزینه‌های غیر ضروری را حذف کرد؟ آیا هیئت مدیره این شرکت‌ها به ریخت و پاش‌ها حساس‌اند؟ آیا هیئت مدیره این شرکت‌ها پول شرکت را پول خودشان می‌دانند؟ آیا هیئت مدیره و مدیرعامل ضرر شرکت را از جیب خود می‌پردازند؟ آیا هیئت مدیره و مدیرعامل بابت ضرر بالا آمده خود را جریمه می‌کنند؟
همواره ممکن و میسر است که یک تحلیل " مهندس ارزش "(7) بر روی فعالیت‌های یک شرکت انجام داد و تلاش مجددی کرد برای حذف هزینه‌های غیر ضروری(8) و شاید افزایش ستانده است.این تحلیل باید پیوسته جریان داشته باشد. همانطور که در شرکت‌های خصوصی مستقل بطور پیوسته جریان دارد. همه اینها به شرط آن است که به محدودیت منابع باور داشته باشیم. همه اینها به شرط آن است که به مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی باور داشته باشیم که وقتی مردم اموال خود را در قالب یک شرکت به ما سپرده‌اند و بار ضرر آن را به دوش می‌کشند ما هم تلاش کنیم برای خلق ارزش بیشتر و کاهش هزینه.
منابع و پی‌نویس‌ها
1- تین‌نیوز/ ۱۳۹۶ /۰۹/۱۶ / کد خبر: 156797 / عنوان خبر: مدیرعامل شرکت راه‌آهن : ضرر ۸۰۰ میلیارد تومانی راه‌آهن در بخش مسافردر سال ۹۵ .
2- تین‌نیوز/ ۱۳۹۶ /۰۹/۱۸ / کد خبر: 156938 / عنوان خبر:مدیرعامل شرکت رجا: چاره‌ای جز افزایش قیمت قطارهای حومه ای نداریم.
3- تین‌نیوز / ۱۳۹۵ /۱۲/۱۶ / کد خبر: 123909 / عنوان خبر : هزینه هر سفر با مترو بیش از دوهزار وچهارصد تومان است ( به نقل از معاون منابع انسانی شرکت بهره‌برداری مترو تهران و حومه ).
4- تزریق سوبسید به یک اقتصاد ورشکسته، مٌسکن و در کوتاه مدت موثر است و علاجی نیست که بتوان برای همیشه آن را ادامه داد. هنر دولت‌ها در این سال‌ها این بوده که بیمار را به این مُسکن معتاد کرده‌اند.
5- اما مدیر عامل شرکت رجا همچنان بر جبران ضرر قطارهای حومه‌ای از جیب دولت اصرار دارد. تین‌نیوز/ ۱۳۹۷/۰۲/۰۳ / کد خبر: 164976 / عنوان خبر: مدل جبران زیان قطارهای حومه‌ای از دیدگاه مدیرعامل رجا
6- مدیرعامل رجا اذعان می‌کند که به دلیل زیان‌ده بودن مسیر قطار حومه پرند، پیشوا و قم یک قطار را از خط سیر روزانه کم کرده‌ایم. تین نیوز/ ۱۳۹۷/۰۲/۰۳ / کد خبر: 164976 / عنوان خبر:مدل جبران زیان قطارهای حومه‌ای از دیدگاه مدیرعامل رجا
7- یا هر تکنیک دیگر بهبود.
8- هزینه‌هایی که تاثیر مستقیمی بر انجام ماموریت سازمان ندارند.
