◄ مروری بر سانحه قطارهای مسافری هفتخوان

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، در اطلاعیه راه آهن جمهوری اسلامی ایران در خصوص جزئیات سانحه قطارهای مسافری هفتخوان آمده بود: در ساعت ۷:۲۲ صبح روز ۹۵/۹/۵، قطار مسافری سمنان- مشهد شماره ۳۲۴۲ (متشکل از لکوموتیو شماره ۱۵۵۷ و ۵ دستگاه سالن مسافری) در بلاک گرداب - هفتخوان (کیلومتر ۲۹۱) به انتهای قطار مسافری تبریز - مشهد شماره ۴۸۰۲ (متشکل از لکوموتیو شماره ۱۶۲۲ و ۱۳ دستگاه سالن مسافری) که به دلیل مشکلات ناشی از برودت هوای سرد و ترمز خود به خودی قطار متوقف شده بود، برخورد می کند که در این حادثه متاسفانه تعدادی از مسافران و ماموران قطار جان خود را از دست داده و تعدادی از مسافران نیز دچار مصدومیت می‌شوند.

در این سانحه لکوموتیو ۱۵۵۷ از خط خارج، واژگون و دچار حریق شد و سه سالن انتهایی قطار تبریز- مشهد و ۵ سالن قطار سمنان- مشهد نیز دچار حریق شده و هر دو بلاک زوج و فرد مسدود گردید.

بی تردید یکی از موفقیت های فناوری کشور در حوزه ریلی پس از انقلاب اسلامی را می توان طراحی و ساخت سیستم علائم اینترلاکینگ الکترونیک اعلام نمود که از سال 1370 آغاز و طی چندین مرحله به سطحی از بلوغ فنی رسید که اکنون می تواند با سیستم های مشابه شرکت های پیشرفته جهانی از حیث عملکردی رقابت نماید.

نمونه اولیه آزمایشی این سیستم با الگوبرداری از نمونه الکترومکانیکی موجود در شبکه ریلی به صورت الکترونیک طراحی و ساخته شد و در یکی از ایستگاه های راهآهن تهران- کرج (ملکی) به صورت موازی با نمونه موجود در حال کار نصب شد و صرفا به صورت ناظر و نه عامل مورد ارزیابی قرارگرفت بدین معنی که خروجی سیستم مذکور در مرحله فرمان ارزیابی می شد ولی فرمان به تجهیزات مانند سوزن و چراغ منتقل نمی شد. نمونه نیمه صنعتی نیز در همین ایستگاه طی سه سال بعد ساخته و آزمایش شد اما مجددا با منطق نظارت و پس از مدتی این سیستم زیر بار عملیاتی قرار گرفت.

اولین نمونه صنعتی و عملیاتی در ایستگاه بهرام در مسیر دوخطه تهران- مشهد (از مسیر ری تا بیابانک) در اواسط دهه هفتاد به موازات قرارداد 12 ایستگاه از سمنان تا شاهرود با آلکاتل و تحت پوشش CTC شاهرود (آلکاتل) نصب گردید. 

اکنون حدود 150 ایستگاه راه آهن به سیستم مذکور مجهز شده و تعدادی از ایستگاهای مترو در شهرهای مختلف کشور نیز از سیستم های تولیدی این شرکت استفاده کرده است ولی متاسفانه در سال های اخیر با وجود این ظرفیت ارزشمند شاهد توسعه شبکه ریلی بدون سیستم علائم هستیم (خطوط قزوین- رشت، تهران- همدان، اراک- کرمانشاه، اصفهان- مشهد و کرمان- زاهدان) در حالی که خط بافق مشهد در سال 1384 با علائم تولیدی ساخت داخل این شرکت و زودتر از موعد مقرر تحویل راه آهن گردید.  

اما سیستم کنترل اتوماتیک قطار، ATC، بر خلاف سیستم اینترلاکینگ بدون الگوبرداری از محصولات خارجی مورد استفاده در داخل (در راه آهن سابقه نداشته) یا مشارکت شرکت های خارجی اولین محصول آزمایشگاهی ساخته و متاسفانه بدون طی مراحل بلوغ و اخذ استاندارد بین المللی ایمنی SIL4 در خط تهران- مشهد نصب گردید.

صفحه 11 گزارش «راه آهن ها چگونه فناوری جدید را به کار می گیرند» مربوط به راه آهن انگلستان «Network Rail» که از مبحث «TRL, Technology Readiness Level» ناسا (سابقه آغاز در سال 1974) اقتباس شده به 9 مرحله برای رسیدن یک محصول به سطح آمادگی به کارگیری در حمل و نقل ریلی اشاره می نماید.

اکنون با گذشت چندین سال از تجهیز خط تهران- مشهد و غالب ناوگان کشنده و خودکشش به این سیستم و از سوی دیگر نظر به تعدد شرکت های بزرگ جهانی همچون بمباردیر، تالس، زیمنس، آنسالدو، نیپون سیگنال و ... در طراحی و ساخت سیستم CBTC (کنترل قطار بر مبنای مخابرات) می توان انتظار داشت سیستم مذکور به سطحی از بلوغ رسیده باشد که علاوه بر پوشش شبکه ریلی تا سرعت 250 قابلیت استفاده در خطوط سریع با سرعت 350 را هم کسب نماید.

*کارشناس حمل و نقل