◄ عملیاتی زمینی، نه چندان آسان

ساخت بوئینگ 747 در اواخر دهه 1960، چالش های عملیاتی قابل توجهی را با خود به همراه داشت که از مهمترین آنها می توان به تعریف کردن دستور العمل های حرکت هواپیما بر روی زمین (Aircraft Taxi Procedures)، اشاره کرد؛ چرا که بوئینگ 747 در آن زمان بسیار بزرگ تر از هر هواپیمای تجاری دیگری بود.

بر همین اساس بوئینگ در ابتکار عملی، اقدام به طراحی و ساخت شبیه ساز حرکت بوئینگ 747 بر روی زمین کرد؛ این شبیه ساز به افتخار اولین خلبان این هواپیما، کاپیتان «جک وادل»، «ارابه وادل» (Waddell`s Wagon) نام گرفت.

این شبیه ساز کابین خلبان (Flight Deck Simulator)، با توجه به ارتفاع کابین خلبان بوئینگ 747 از سطح زمین، بر روی سازه ای داربست مانند، پشت یک کامیون – که در مجموع با احتساب سری چرخ های چهارتایی اسکیت مانند (Roller Skates Wheels) خود از 18 چرخ برخوردار بود - نصب شده بود.

همچنین دو سری چرخ انتهایی این ارابه به واسطه سامانه هیدرولیکی تعبیه شده، در زمان گردش چرخ های جلو، در جهت مخالف آن ها همانند چرخ های انتهایی خود هواپیما، گردش می کردند؛ به چنین ساز و کاری، «فرمان چرخ های اصلی بدنه» (Body Main Gear Steering) گفته می شود که امکان گردش هواپیما در شعاع کوچک تر (Tight Radius Of Turn) را فراهم می کند. این ساز و کار در سری های کلاسیک بوئینگ 747 (سری های 100، 200 و 300) توسط مهندس پرواز (Flight Engineer) در زمان ورود به باند (Line Up) غیرفعال (Disarm) می شود؛ در حالی که در سری های 400 و 8 به صورت خودکار است.

به این ترتیب خلبانان آزمایشی (Test Pilots) بوئینگ، می توانستند حرکت هواپیما بر روی زمین (Aircraft Taxing) را حتی پیش از ساخته شدن هواپیما، تمرین کنند. بر همین اساس خیلی زود در طی آزمون و خطاها، و همچنین تمرین های انجام شده توسط این شبیه ساز، دستور العمل  «Over Steering» ابداع و تعریف شد.

در این دستور العمل خلبان گردش خود را پس از رد شدن چرخ جلوی هواپیما (Nose Landing Gear) از خط مرکزی مسیر تاکسی (Taxiway Centerline)، شروع می کند. بدین صورت که در زمان گردش به سمت راست، پس از قرار گرفتن خط مرکزی مسیر تاکسی در راستای شانه راست خلبان (قرار گرفتن در ساعت 3)، و در زمان گردش به سمت چپ، پس از قرار گرفتن خط مرکزی مسیر تاکسی در راستای شانه چپ خلبان (قرار گرفتن در ساعت 9) اقدام به گردش می کند.

در ادامه با توجه به پر رنگ تر شدن ایفای نقش تکنولوژی در صنعت هوانوردی، هواپیماهای پهن پیکر (Wide Body) نسل های بعدی مانند ایرباس A340-600   و ایرباس A380 مجهز به دوربین هایی شدند که خلبان با بهره گیری از آن ها در کنار دستور العمل تعریف شده، و همچنین به کارگیری برخی تکنیک های دیگر مانند استفاده از «رانش نامتقارن» (Asymmetrical Thrust) و «ترمز دیفرانسیلی» (Differential Braking) که کیفیت گردش را ارتقا می دهند، عملیات هواپیما بر روی زمین را کنترل می کند.  

«سامانه دوربین مانور زمینی» GMCS (Ground Maneuvering Camera System)، تصاویر زنده (Real Time Views) از چرخ ها (Landing Gears) و سر بال ها (Wing Tips) را - به واسطه دوربین هایی که در پشت چرخ ها و بر روی سکان عمودی (Vertical Fin)، تعبیه شده اند – گرفته و در اختیار خلبان قرار می دهند تا با استفاده از آن ها بتواند نسبت به موقعیت صحیح هواپیما در زمان حرکت بر روی زمین اطمینان حاصل کند.

این تصاویر توسط یک رابط تحت عنوان «واحد رابط دوربین تاکسی» TCIU (Taxi Camera Interface Unit) به نمایشگرهای داخل کابین خلبان (Flight Deck Displays) به صورت «تصویر چند بخشی» (Split Screen) مخابره می شود. این دوربین ها همچنین با عنوان «سامانه دوربین کمکی تاکسی» TACS (Taxi Aid Camera System) نیز شناخته می شود.

شایان ذکر است که در برخی از هواپیماهای نظامی، مانند هواپیمای ترابری C5، از یک نفر که در قسمت فوقانی هواپیما مستقر می شود، در راستای انجام عملیات زمینی استفاده می شود.

* کارشناس هوانوردی