زمین گیری قطار

​حدود نیمی از لوکوموتیوهای ایران زمین گیر شده است و بنا بر اعلام شرکت راه آهن ایران از ۹۵۰ دستگاه لوکوموتیو فقط حدود ۵۰۰ لوکوموتیو فعال هستند. رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، هم به کمبود شدید ناوگان ریلی بار تأکید دارد و می گوید که این بخش حداقل به هزار دستگاه لوکوموتیو نیازمند است. این کمبود شدید ناوگان ریلی باعث شده که بار صنایع بزرگ مانند فولاد، ذوب آهن، مس و معادن بیشتر از همیشه معطل بماند و بنا بر گفته فعالان این صنایع تأخیرهای بیشتر از ۲۰ روزه حمل بار موجب کاهش ظرفیت تولید برخی از کارخانجات و اختلال در تولید شده است.

نیمی از لوکوموتیوهای ایران زمین گیر هستند

روزهای پایانی آذرماه سال گذشته میعاد صالحی، معاون وزیر راه وشهرسازی، تأیید کرد که با عقب ماندگی های درخور توجهی در بخش ریلی نسبت به کشورهای همسایه و کشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه مواجه هستیم. به گفته خود او همان زمان از950 دستگاه لوکوموتیو در کشور تنها 500 دستگاه در حال حرکت بود؛ چرا که ۲۰۰ دستگاه از این تعداد از ۲۰ سال گذشته زمین گیر بودند و از آنها به عنوان برداشت قطعه استفاده می شد، کمتر از ۲۰۰ دستگاه دیگر هم در طول سال های 97 تا 1400 از دست رفتند و حدود ۶۰ لوکوموتیو هم در هفت ماه اول سال گذشته زمین گیر شدند.

اما حالا ظاهرا ماجرا بسیار فراتر رفته و عقب ماندگی حمل ونقل ریلی در حال آسیب رسانی به تولید صنایع بزرگ درآمدزای کشور است.

فعالان صنعت حمل ونقل ریلی می گویند که شرایط راه آهن هیچ وقت خیلی خوب نبود؛ ولی حالا دیگر وضعیت بسیار وخیم است و کمبود لوکوموتیو در کنار سوءمدیریت موجب افت چشمگیر حمل کالا در بخش ریلی شده است.

براساس گزارش شرکت راه آهن ایران در سال ۹۷ حمل ونقل ریلی بار حدود ۵۰ میلیون تن بوده است که با کاهش مداوم این سهم، سال گذشته میزان حمل ونقل ریلی بار به حدود 40 میلیون تن رسیده است.

این وضعیت حالا موجب شده است که بار صنایع بزرگ روی زمین مانده و بسیاری از فعالان این صنعت معطل تأمین مواد اولیه یا حمل کالای نهایی شوند.

فعالان صنایع فولاد در این زمینه گزارش می دهند که این روزها بخشی از فعالیت صنعت فولاد به دلیل مشکلات حمل ونقل مختل شده است و حتی برخی کارخانه ها ظرفیت تولید خود را کاهش داده اند؛ چرا که مواد اولیه به موقع و به حد کافی به دست کارخانه های فولاد نمی رسد و راه آهن توان حمل بار مورد نیاز صنایع را ندارد.

این دسته از فعالان اقتصادی می گویند که در حال حاضر واگن های زیادی وجود دارد که بار سنگ آهن زده اند؛ اما روی خطوط ریلی معطل مانده و راه آهن توانایی سیرشان را ندارد.

فعالان صنایع بزرگ همچنین می گویند که راه آهن ناوگان و لوکوموتیو کافی برای حمل بار ندارد.

وزیر راه و شهرسازی: ۱۰۰۰ لوکوموتیو کم داریم

چندی پیش رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، در نهمین نمایشگاه بین المللی حمل ونقل ریلی به موضوع کمبود لوکوموتیو اشاره کرد و گفت که برای بیش از ۱۴ هزار کیلومتر راه آهن به حدود هزار دستگاه لوکوموتیو نیاز داریم و اگر این حجم لوکوموتیو تأمین شود، امکان حمل ٢٠ میلیون تن بار ترانزیتی فراهم می شود که حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد برای کشور به دنبال دارد. او البته تأکید کرد که شرکت های داخلی نمی توانند لوکوموتیو مورد نیاز را در مدت کوتاهی تأمین کنند.

قاسمی در این زمینه توضیح داد: هر چند برای تأمین لوکوموتیو، شرکت های داخلی توان خوبی دارند؛ اما نمی توانیم ١۵ سال منتظر داخلی ها برای تأمین لوکوموتیو بمانیم و از این رو سیاست ما هم ورود شرکت های خارجی به این حوزه و مشارکت آن با شرکت های داخلی است تا تولید شرکت های داخلی هم ساماندهی شود.

وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد که در حالی در کشوری مانند روسیه ٨٠ درصد حمل ونقل از مسیر ریلی انجام می شود که در ایران سرعت حمل کالا با واگن باری بسیار کم است و واگن های مسافری هم کیفیت بالایی ندارند.

این موضوع در حالی مطرح می شود که توان دولت درگیرِ کسری بودجه برای خرید هزار دستگاه قطار مورد تردید جدی است. از آن سو بنا به گفته فعالان حمل ونقل ریلی مقررات سختگیرانه شرکت راه آهن مانع از ورود بخش خصوصی واقعی در این زمینه و بهسازی فعالیت های صنعت حمل ونقل ریلی بار است.

حمل ریلی بار کند شده است

سبحان نظری، دبیر انجمن صنفی شرکت های حمل ونقل ریلی و خدمات وابسته در گفت وگویی با «شرق» با تأیید این نکات توضیح می دهد که مشکلات حمل ونقل ریلی چطور به دامنه تولید سرایت کرده و صنایع را یکی یکی با آسیب های بزرگی مواجه می کند.

به گفته او سال ها راه آهن به طور سنتی با صنایع کار می کرده؛ اما در دو سال اخیر 20 درصد از توان حمل بار ریلی کشور کم شده است. در نتیجه تمام صنایع به ویژه فولادی ها و معادن از این منظر آسیب دیده اند.

نظری می گوید: ظرفیت سیستم ریلی کم شده؛ بنابراین هم میزان حجم باری که می تواند جابه جا کند، کم شده و هم زمان حمل همین مقدار طولانی تر شده است.

بنا بر توضیح این کارشناس در سال 1400 حدود 10 میلیون تن بار کمتری نسبت به سال 99 جابه جا شده است. به همین دلیل بخشی از صنایع که امکان حمل بارشان با جاده را داشته اند، از جاده استفاده کردند؛ هرچند قیمت حمل جاده ای برای شان حدود 30 درصد افزایش داشته است؛ ولی بالاخره توانسته اند بارشان را دریافت کنند و البته نه همه بارشان را بلکه تنها قسمتی را. در نتیجه مقداری افت تولید را بر اثر اختلالات حمل ونقل ریلی بار تجربه کرده اند.

ممانعت از ورود خصوصی ها

آن گونه که نظری می گوید، برای رفع مشکل کمبود لوکوموتیو دو دیدگاه متفاوت وجود دارد؛ بخش خصوصی معتقد است که می توان لوکوموتیوهای موجود را تعمیر و استفاده کرد؛ اما راه آهن دولتی معتقد است که باید از محل تهاتر نفت لوکوموتیو وارد کرد؛ چرا که بودجه ای که دولت به راه آهن می دهد، برای تعمیر کم است؛ به همین دلیل آنها دنبال مکانیسم تأمین مالی خارج از بودجه هستند؛ مثل تهاتر. او معتقد است حرف بخش خصوصی از دو منظر بهتر به نظر می رسد؛ اول اینکه سریع تر جواب می گیریم؛ چون نیازی به چندین ماه صبر برای ساخته شدن و واردات لوکوموتیو نیستیم و دوم اینکه این لوکوتیوها ثروتی هستند که نیازمند تعمیرند. مگر وقتی ماشین شخصی مان خراب می شود، به جای تعمیر ماشین نو می خریم؟

به گفته نظری بخش خصوصی حتی خودش مایل به سرمایه گذاری برای انجام این تعمیر شده؛ اما راه آهن زیر بار نمی رود. او می افزاید: سابقه ناموفقی در واگذاری لوکوموتیو دولتی به بخش خصوصی وجود داشته و همین سابقه بهانه امتناع دولت است.

بنا بر توضیحات این کارشناس گویا پیش از این تعدادی لوکوموتیو برای تعمیر به بخش خصوصی واگذار شده است؛ اما بخش خصوصی نتوانسته آنها را به موقع تعمیر کند و به شبکه تحویل بدهد؛چرا که ظاهرا میزان خرابی لوکوموتیوها بیش از توافق بوده و دولت غش در معامله کرده است. او ادامه می دهد: به هر حال این موضوع یک تجربه تلخ رقم زده و دولت حالا همان را بهانه کرده که بگوید این روش موفق نیست. درحالی که الان شرایط فرق کرده و ما صنایع پردرآمدی داریم که اشتهای انجام این کار را دارند؛ چون قیمت های جهانی کالاهایی مثل فولاد بالا رفته و برای شان صرفه اقتصادی دارد که با تعمیر لوکوموتیو زودتر به تولید بالاتر و درآمد بیشتر برسند. با این حال راه آهن هنوز دوست ندارد دست از تصدی گری بردارد.

دبیر انجمن صنفی شرکت های حمل ونقل ریلی و خدمات وابسته در پایان خاطر نشان می کند که طبق قانون راه آهن از سال 88 موظف به واگذاری صد درصدی تمام لوکوموتیوها و بخش های دیگر به بخش خصوصی بوده تا نقش تصدی گرانه خودش را کاهش دهد؛ ولی چون از طریق لوکوموتیوهای سالمش درآمد دارد، نگران است که با واگذاری لوکوموتیوهای زمین گیر، بخش خصوصی دیر یا زود سراغ لوکوموتیوهای سالمش هم برود.

آلارم نگرانی فولادی ها به صدا درآمده است

رضا شهرستانی، رئیس اتحادیه فروشندگان فولاد، نیز مشکلات پیش آمده در چرخه تولید در این زمینه را تأیید می کند و به «شرق» می گوید: به خاطر کمبودها در بخش ریلی و سرعت پایینی که داریم، هزینه بخش ریلی مان که همه جای دنیا یک ششم قیمت جاده ای است، بالا رفته و حتی هزینه فعلی ما مقداری بیشتر از هزینه حمل جاده ای است. علاوه بر این به خاطر فرسودگی ناوگان ریلی مان ما با تأخیرات عدیده ای هم مواجه می شویم؛ ضمن اینکه شاهد تصادفات و خروج از ریل در این بخش هم هستیم.

او توضیح می دهد: اگر قرار باشد ما به چشم انداز 1404 برسیم، 12 هزار کیلومتر دیگر باید به بخش ریلی اضافه کنیم؛ ولی از این مقدار در هشت سال اخیر فقط 700 کیلومتر اضافه شده است! این یک آلارم برای ماست؛ چون فقط در بخش فولاد 300 میلیون تن جابه جایی نیاز داریم که نمی تواند از طریق جاده انجام شود؛ چون هزینه آن حدود دو برابر هزینه ای می شود که برای ایجاد این 12 هزار کیلومتر لازم است. درباره سرعت هم همین است. در دنیا سرعت خطوط حداقل 80 کیلومتر اما در ایران بین 20 تا 25 کیلومتر است. این موجب می شود ما به سرمایه در گردش بیشتری نیاز داشته باشیم و به علت زمان طولانی نسبت به حالت نرمال، حتی بعضا کارمان توجیه اقتصادی پیدا نکند. هزینه حمل مان به طور کلی هم  بالاتر می رود.

رئیس اتحادیه فروشندگان فولاد معتقد است ما نیاز به یک انقلاب در این صنعت داریم؛ چون 15 میلیارد دلار سرمایه لازم است. به گفته او قرار بوده کنسرسیومی ایجاد شود؛ از صنایع بزرگ مثل نفت و پتروشمی، فولاد، سیمان و سایر صنایعی که حجم بالای جابه جایی دارند. به این امید که تغییرات و همکاری هایی در این زمینه آغاز شود؛ اما ارگان های دولتی مثل وزارت راه و صنعت هنوز بعد از سال ها حتی نتوانستند صنایع را سر یک میز جمع کنند تا یک فرمول برد-برد برای این کار پیدا کنیم.