بار گران خدمات فرودگاهی بر دوش بخش خصوصی
البته شاید بسیاری از مسافران فرودگاه‌ها نمی‌دانند که همه خوبی‌ها و بدی‌های حمل‌ونقل هوایی را نباید در سبد شرکت‌های هواپیمایی و فرودگاه‌ها قرار داد. در واقع در چرخه حمل‌ونقل هوایی، حلقه مهم دیگری به نام شرکت‌های خدمات فرودگاهی (گراند هندلینگ) نیز وجود دارد که بار بخش زیادی از خدمات ارائه شده در فرودگاه‌ها به مسافران را به دوش می‌کشد اما فعالان این بخش می‌گویند مشکلات این بخش دیده و درددل آنها شنیده نمی‌شود. آنطور که آنها می‌گویند هزینه‌های بالا، فعالیت در این حوزه را از صرفه انداخته و کسانی که هنوز در این حوزه فعالیت می‌کنند زیر بار مشکلات مالی کمر خم کرده‌اند؛ معضلاتی که آنها را در ارتقای کیفیت خدمات با مشکل مواجه کرده و موجب شده این شرکت‌ها نتوانند سهمی را که باید، در رشد و توسعه فرودگاه‌های کشور داشته باشند.
رسیدن به موقع به فرودگاه، سوار شدن به هواپیما و رسیدن به مقصد، برای بسیاری از ما تنها تصویری است که از حمل‌ونقل هوایی داریم، در حالی‌که از وقتی وارد فرودگاه مبدا می‌شویم تا زمانی که به مقصد می‌رسیم و فرودگاه را ترک می‌کنیم، خدمات مختلفی به مسافران و هواپیماها ارائه می‌شود. به جز خدمات مربوط به گذرنامه و مسائل امنیتی فرودگاه، همه خدماتی که در فرودگاه‌ها به مسافران ارائه می‌شود برعهده شرکت‌های خدمات فرودگاهی (هندلینگ) موسوم به گراندهندلینگ است. هزینه این خدمات در قالب پول بلیت هواپیما از مسافران دریافت می‌شود. چند شرکت بزرگ و تعدادی شرکت‌های کوچکتر، درحال‌حاضر مشغول خدمات‌رسانی در فرودگاه‌های سراسر کشور در زمینه خدمات فرودگاهی هستند و با اینکه سهم مهمی در فعالیت منظم و رضایت‌بخش فرودگاه‌ها دارند، بیشتر آنها به‌ویژه شرکت‌های کوچکتر با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. وحید خادمی، دبیر انجمن خدمات فرودگاهی ایران در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» در بیان بخشی از این مشکلات گفت: شرکت‌های خدمات فرودگاهی با ایجاد واحدهای شغلی در ایران، سهم بسزایی در اشتغالزایی داشته‌اند اما متاسفانه سازمان هواپیمایی کشوری، هیچ‌گونه حمایتی از این شرکت‌ها نمی‌کند و به نظر می‌رسد این بخش فراموش شده است. او با اشاره به حمایت دولت از نوسازی ناوگان هوایی بعد از حدود ۴ دهه، افزود: به‌جز دو شرکت خدمات فرودگاهی وابسته به دو شرکت هواپیمایی، درحال‌حاضر شرکت‌های بزرگ خدمات فرودگاهی خصوصی موفق به نوسازی تجهیزات خود نشده‌اند و همچنان به دلیل ضعف مالی، زیر بار هزینه‌های خود درمانده‌اند. به گفته خادمی، از جمله مشکلات شرکت‌های خدمات فرودگاهی تعلق نگرفتن سوخت دولتی به این شرکت‌هاست. او در این زمینه اظهار کرد: این شرکت‌ها سوخت مورد نیاز خود را با هزینه‌های دوبرابری تامین می‌کنند. توان ضعیف مالی شرکت‌های خدمات فرودگاهی درحالی است که این شرکت‌ها هزینه‌های بالایی برای اداره و تامین نیروی انسانی خود می‌پردازند. دبیر انجمن خدمات فرودگاهی ایران در این زمینه گفت: ارائه خدمات و سرویس‌دهی به هواپیماها امری تخصصی و فنی است و نیروهای انسانی فعال در این حوزه باید گواهینامه‌های تخصصی داشته باشند. این گواهینامه‌ها باید به‌طور دائم مورد تایید دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی قرار گیرد، به همین دلیل شرکت‌های خدمات فرودگاهی، دوره‌های آموزشی لازم را با حضور استادان تراز اول و برجسته هوانوردی در مرکز آموزش شرکت‌های خدمات فرودگاهی برگزار می‌کنند تا به افراد گواهینامه داده شود؛ برگزاری این دوره‌ها هزینه‌های بالایی دارد.
خدمات فرودگاهی صرفه اقتصادی ندارد
آنطور که خادمی توضیح می‌دهد، با توجه به مشکلات متعدد، درحال‌حاضر سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی شرکت خدمات فرودگاهی به‌صرفه نیست. او معتقد است هزینه‌های سنگینی از محل ارائه خدمات یادشده به شرکت‌های خدمات فرودگاهی تحمیل می‌شود اما شرکت‌های هواپیمایی که بیشترین استفاده را از این خدمات می‌برند، هزینه‌های اندکی می‌پردازند. او توضیح داد: نرخ خدمات فرودگاهی جز در کیش و عسلویه، در سایر فرودگاه‌ها بسیار پایین است. در حالی که هزینه مجموع خدمات زمینی ارائه شده به یک ایرباس در خارج از ایران به ۱۰ هزار دلار هم می‌رسد، در ایران کمتر از ۱۶۰۰ دلار است. از سوی دیگر ۱۰ درصد درآمد شرکت‌های خدمات فرودگاهی متعلق به شرکت فرودگاه‌هاست. خادمی نرخ پایین دستمزد و خدمات فرودگاهی را مهم‌ترین مشکل فعلی شرکت‌های فعال در این بخش می‌داند که منجر به درآمدسازی پایین و ناتوانی در تامین و نوسازی تجهیزات زمینی شده است. این سرمایه‌گذار در حوزه خدمات فرودگاهی با اشاره به پرداخت سهم فرودگاه‌ها از سوی شرکت‌های خدمات فرودگاهی گفت: علاوه بر دریافت اجاره‌بهای دفتر و هزینه آب و برق و محل پارک تجهیزات، باید سهمی از درآمد را به فرودگاه‌ها بدهیم. در واقع فرودگاه‌ها شریک ما هستند و بدون اینکه سرمایه‌ای آورده باشند، نیمی از درآمد شرکت‌های خدمات فرودگاهی را دریافت می‌کنند. ما ناگزیر به پرداخت این هزینه هستیم، در غیراین صورت اجازه کار کردن در فرودگاه‌ها را نخواهیم داشت. شرکت‌های خدمات فرودگاهی با توجه به سهمی که در انجام پروازها دارند، می‌توانند در استانداردسازی فعالیت‌های فرودگاه‌ها و در نتیجه رشد و توسعه آنها نقش مهمی داشته باشند. خادمی با تایید این مطلب افزود: متاسفانه شرکت فرودگاه‌ها با دریافت ۱۰ درصد سهم فرودگاهی و اعمال بروکراسی، مانع رشد شرکت‌های خدمات فرودگاهی می‌شود، به همین دلیل درحال‌حاضر فقط دو شرکت بزرگ خدمات فرودگاهی که از سوی دو شرکت هواپیمایی حمایت می‌شوند، فعالیت به‌صرفه دارند و سایر شرکت‌های این بخش فقط هزینه می‌کنند بدون اینکه درآمد لازم را داشته باشند. او با اشاره به فراهم نبودن امکان نوسازی تجهیزات برای شرکت‌های خدمات فرودگاهی در نبود درآمد کافی، گفت: تجهیزات بسیاری از شرکت‌های خدمات فرودگاهی کهنه و فرسوده شده و ممکن است به سیستم‌های هواپیما بر اثر فرسودگی صدمه بزند؛ بنابراین دولت باید برای استانداردسازی و خرید تجهیزات نو به شرکت‌های فعال در این بخش یاری برساند. به عنوان نمونه وام کم‌بهره از صندوق توسعه و تعاون به این شرکت‌ها تعلق گیرد.
کاهش کیفیت در نبود بودجه
همانطور که خادمی نیز تایید می‌کند، مشکلات مالی شرکت‌های خدمات فرودگاهی موجب شده برخی از خدمات ارائه شده کیفیت لازم را نداشته باشند. اما یکی دیگر از مشکلاتی که موجب شده شرکت‌های خدمات فرودگاهی کوچکتر امکان رشد نداشته باشند، انحصارگرایی در برخی فرودگاه‌ها در این زمینه است. این نکته‌ای است که علیرضا منظری، کارشناس هوانوردی در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» به آن اشاره می‌کند. منظری با بیان اینکه ارائه خدمات فرودگاهی پیش از این، بخشی از وظایف شرکت‌های هواپیمایی در سراسر جهان بود اما اکنون این فعالیت به شرکت‌های بخش خصوصی سپرده شده، افزود: در ایران نیز تا چند سال گذشته فقط شرکت هما خدمات پشتیبانی زمینی در فرودگاه‌ها ارائه می‌کرد اما با صدور اجازه فعالیت بخش خصوصی در این حوزه، شرکت‌های دیگری هم به این عرصه پا گذاشتند. وی با تاکید بر اینکه در مجموع عملکرد بخش خدمات زمینی در فرودگاه‌ها رضایت‌بخش نیست و در این زمینه ضعف داریم، افزود: به عنوان نمونه وقتی شرکت‌های هواپیمایی خارجی به فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) می‌آیند خدمات خوبی دریافت نمی‌کنند و رضایت ندارند. البته به گفته منظری بخشی از این شرایط ناشی از این است که در فرودگاه امام فقط دو شرکت خدمات فرودگاهی اجازه فعالیت دارند. این کارشناس هوانوردی با بیان اینکه این تصمیم موجب انحصارگرایی در ارائه خدمات فرودگاهی و نبود رقابت در این زمینه شده، افزود: این مسئله موجب شده سرمایه‌گذاران جدید فرصت حضور در فرودگاه امام را از دست بدهند، این در حالی است که سیاست کلی کشور ما فراهم کردن زمینه حضور سرمایه‌گذاران مختلف در فعالیت‌های اقتصادی و رقابتی کردن فعالیت‌هاست. منظری با تاکید بر لزوم ایجاد زمینه سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های خارجی و ایرانی در حوزه خدمات فرودگاهی در راستای رشد و بهبود عملکرد این بخش گفت: این کار هم دانش مدیریتی این بخش را افزایش می‌دهد و هم باعث بهبود سطح فعالیت‌ها می‌شود. به گفته وی این تجربه در دنیا موفق بوده است. این کارشناس تاکید کرد: سیاست‌های نهادهای بالادستی در این بخش باید به گونه‌ای تغییر کند که هم انحصار موجود در عرصه خدمات فرودگاهی از بین برود و هم تسهیلات و خدمات ارائه شده از سوی شرکت‌های فعال در این بخش ارتقا یابد.
