آشوب «پرچم مصلحتی»

درست زمانی‌ که کشتی گریس1 که مالکیت آن برعهده روسیه و پرچم آن از آنِ پاناما بود، در تنگه جبل‌الطارق توقیف و ماهیت ایرانی آن محرز شد، پاناما پرچم خود را از روی این کشتی برداشت؛ اقدامی که به سبب نگرانی از تحریم و همراهی با آمریکا انجام گرفت.

به گزارش تین نیوز به نقل از شرق، این در حالی است که پیش‌تر، رویترز اعلام کرده بود که پاناما پرچم خود را از حدود 55 نفت‌کش ایرانی برداشته است. اقدامی‎ که همان زمان نیز اعتراض‌هایی را به دنبال داشت؛ اعتراض‌هایی که البته منجر به شکایت نشد؛ زیرا این اتفاق به ‌واسطه مسائل اقتصادی و بهره‌گیری از مالیات و عوارض کم‌تر آن پرچم‌ها از سوی مالکان کشتی ایرانی رخ داده بود.

آن‌ها می‌توانستند با بهره‌گیری از پرچم ایرانی که اکنون مشمول تحریم‌های آمریکایی نمی‌شود، به همه بنادر دنیا جز بنادر آمریکا رهسپار شوند و مالیات و عوارض آن را به کشور بازگردانند؛ اما به بهانه آن‌که رقم مالیات و عوارض پرچم ایرانی سه تا چهار برابر پرچم‌های کشورهایی مانند پاناما، سیرالئون، توگو، لیبریا، مالتا و... است، حاضر به پذیرش چنین ریسکی شده‌اند. با‌این‌حال معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید این اتفاق یک روال جهانی است و یکی از فعالان صنفی حوزه دریا نیز تأکید می‌کند که باید از بُعد دور‌زدن تحریم‌ها به این موضوع نگریست.

حرفی که صددرصد قابل ردکردن نیست؛ اما دلیل اصلی چنین اقداماتی نیز به شمار نمی‌رود. پیش‌تر در گزارشی که «شرق» با عنوان «مافیای اعطای پرچم» در گفت‌وگو با یک منبع آگاه نوشته بود، به این نکته اشاره کرده بود که: ««پرچم»، برافراشتن مسئولیت‎ها و حمایت‎های قانونی در عرصه بین‎المللی و ملی روی کشتی است؛ بنابراین وقتی کشوری، پرچم کشور دیگری را روی کشتی خود قرار می‎دهد که اصطلاحا به آن‌ها پرچم مصلحتی می‌گویند، می‎پذیرد که مسئولیت قانونی این کشتی در عرصه بین‎المللی را فرضا کشور پاناما انجام دهد.

با‌این‌حال استفاده از پرچم کشورهایی مانند پاناما، مالتا، توگو و... نه به‎ واسطه دورزدن تحریم‎ها؛ بلکه به ‎خاطر دورزدن مالیات بر درآمد و عوارض به کار گرفته می‎شود». آن مقام آگاه به این موضوع اشاره کرده که: «آیا پرداخت مالیات بر درآمد کم‌تر و کاهش هزینه‎های کشتی، می‎ارزد که از یک کشتی ایران در وسط دریا، هیچ حمایتی نشود؟».

او در بخش دیگری از سخنانش گفته بود: «انجمن بین‎المللی مؤسسات رده‎بندی IACS یک انجمن صنفی و مافیایی است. این انجمن و کشورهای تابعه آن، گوش به فرمان کشورهای تابعه خود هستند و با کم‌ترین ریسک از سوی دولت‎های تابعه، پرچم خود را از روی کشتی کشورها برمی‎دارند. حال اگر یک کشتی حین سفر دچار مشکل شود، مسئولیت‎های قانونی آن نیز برداشته می‎شود که مشکلاتی را برای آن کشتی به وجود می‎آورد. جالب آن‌که امکان دریافت خسارت هم وجود ندارد؛ زیرا در قراردادهای خرید پرچم، وقتی گواهینامه «کلاس» و «پرچم» را از یک مؤسسه رده‎بندی بین‎المللی خریدیم، متعهد می‎شویم که چیزی طلب نکنیم و در عوض آن مؤسسه هر زمان که تمایل داشت، کلاس و پرچم خود را از روی کشتی بردارد.

با‌این‌حال رئیس هیئت‌مدیره کانون سراسری انجمن‎های حمل‌و‌نقل بین‎المللی در گفت‌وگو با «شرق» تأکید می‌کند مهم‌ترین علت پذیرش پرچم دیگر کشورها در دوران تحریم، آن است که کشتی‌ها بتوانند از بیمه اتکایی بین‌المللی بهره‌مند شوند؛ موضوعی که در‌حال‌حاضر کشتی‌ها با پرچم ایرانی از آن محروم شده‌اند.

‌ امکان اعلام دعوی علیه پاناما

جلیل اسلامی، معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی ایران، در گفت‌وگو با «شرق» درباره تغییر پرچم گریس‌‌1 می‌گوید: در دریانوردی معمول است که کشورها از پرچم‌های مختلف به دلایل اقتصادی و... استفاده می‌کنند؛ بنابراین اتفاقی معمول است که کشورها از پرچم‌های مصلحتی استفاده کنند. این موضوع خاص ایران نیست و کشورهای اروپایی و آسیایی هم از کشورهای مشخصی که ارائه‌دهنده سرویس‌های پرچم هستند، استفاده می‌کنند. این کشتی هم مشمول چنین رویه‌ای بود و اتفاق خاصی محسوب نمی‌شد و بعد از این اتفاقات با درخواست مالک کشتی، از پرچم جمهوری اسلامی ایران استفاده کردیم. 

اسلامی در مواجهه با این پرسش که مهم‌ترین علت تغییر پرچم همان‌گونه که اشاره داشتید، موضوع اقتصادی است که البته بحث مالیات و عوارض را در بر می‌گیرد، پاسخ می‌دهد: کشتی‌رانی‌های ملی ایران از‌جمله شرکت ملی نفت‌کش و همین‌طور شرکت ملی کشتی‌رانی جمهوری اسلامی عموما از پرچم جمهوری اسلامی ایران استفاده می‌کنند. این دو شرکت هر‌کدام بالغ بر 50 فروند کشتی بزرگ دارند که از پرچم ایران استفاده می‌کنند. کشتی‌های استیجاری که به ‌صورت موردی و از نظر زمانی، استیجاری می‌شوند، براساس صلاحدید مالک کشتی از پرچم‌های دیگر استفاده می‌کنند که این هم از‌جمله این موارد است. در‌حال‌حاضر تا‌جایی‌که امکان داشته باشد، کشتی‌های ایرانی از پرچم ایران استفاده می‌کنند.

او درباره سرنوشت کشتی‌هایی که در میانه فعالیت، صاحب پرچم، پرچم خود را از روی کشتی برمی‌دارد، می‌گوید: هر کشتی موظف است که حتما پرچم یک کشور را ثبت کرده باشد و بدون ثبت آن اجازه دریانوردی ندارد. اغلب ارائه‌دهندگان سرویس پرچم، کشورهای کوچکی هستند. یک کشتی بدون داشتن پرچم و بدون رجیستری، امکان دریانوردی بین‌المللی ندارد و هیچ بندری، اجازه پذیرش کشتی‌های بدون پرچم را ندارد. صاحب کشتی می‌تواند علیه صاحب پرچمی که چنین عمل کرده‌ است، ادعای دعوی کند که جزئی از اختیارات قانونی آن است.

‌ فرار از تحریم با پرچم‌های مصلحتی

مسعود دانشمند، رئیس هیئت‌مدیره کانون سراسری انجمن‎های حمل‌ونقل بین‎المللی در گفت‌وگو با «شرق» با بیان اینکه پرچم ایران اکنون تحریم نیست و می‌توان با آن تردد کرد، می‌گوید: تصمیم برای تردد با پرچم یک کشور دیگر، از اساس برای آن است که بتوانند در همه‌جای دنیا تردد کنند و رد آن‌ها را نزنند و نوعی فرار از تحریم محسوب می‌شود.

وقتی یک کشتی با هر پرچمی در بندری، بار می‌زند، حتما ثبت می‌شود و وقتی برای تخلیه به بندر دیگر می‌رود، بازهم ثبت و به سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) اعلام می‌شود. 

دانشمند در پاسخ به این پرسش که وقتی تحریم از روی IMO NUMBER انجام می‌گیرد، آیا نیازی به چنین شیوه‌هایی هست، می‌افزاید: پرچم به معنای محل ثبت کشتی است.محل ثبت کشتی وقتی فرضا پاناما اعلام می‌شود، کم‌تر احتمال دارد به‌دنبال مالک کشتی بروند. حتی می‌تواند مالک آن کشتی یک شرکت حقوقی در یک کشور دیگر باشد. بنابراین وقتی ثبت شرکت‌ها با سهام بدون نام صورت گیرد، پیدا کردن اینکه مالک آن کجاست، سخت است اما وقتی پرچم ایران باشد، کاملا مشخص است که بار آن تحت رصد و کنترل قرار می‌گیرد.

به گفته او آمریکا‌یی‌ها در دوره تحریم قبلی، پرچم ایران را توقیف کردند، هرچند در دوره اخیر کشتی‌ها با پرچم ایرانی فقط نمی‌توانند به بنادر آمریکا ورود پیدا کنند و ورود آن‌ها به بنادر دیگر مشکلی ندارد. با‌این‌حال، دارندگان کشتی ایرانی تلاش می‌کنند وارد ریسک این مقوله نشوند.

‌ مالیات پرچم ایران 4 برابر سایر پرچم‌ها

یکی از مسائلی که اکنون مطرح می‌شود، بحث رقم اندک مالیات و عوارض کشتی‎ها با پرچم کشورهایی مانند پاناما، سیرالئون، توگو و مالتا است و این مسئله و نه تحریم، کشتی‌داران را ترغیب به استفاده از پرچم این کشورها می‌کند. این موضوع را با دانشمند در میان می‌گذارم.

او با رد این موضوع می‌گوید: وقتی کشتی با پرچم ایران به ثبت می‌رسد، مالیات آن به کشور ایران پرداخت می‌شود. این مالیات معمولا سه تا چهار برابر مالیات پرچم‌های پاناما یا لیبریا است، اما دلیل آن‌که پرچم کشوری مانند پاناما گرفته می‌شود، آن است که تعداد کشتی‌ها با پرچم این کشور بالاست و می‌توان کشتی را از نظر مالکیتی در سایه نگاه داشت.

طبیعتا مالیاتی هم به آن کشور پرداخت می‌کنیم اما مالیات آن کم‌تر است. در شرایط نُرم که اگر بخواهیم پرچم سایر کشورها را داشته باشیم، قطعا پرچم پاناما ارزان‌تر است اما اگر انتخاب فقط بین پرچم ایران و کشورهایی مانند پاناما باشد، ارجح آن است که پرچم ایرانی بگیریم و مالیات آن را به کشور بپردازیم اما نه در شرایط تحریمی کنونی.‌

او با بیان این‌که نمی‌توان به‌روشنی گفت چند کشتی که با پرچم پاناما تردد می‌کردند، ایرانی بودند، می‌گوید: با‌این‌حال، با قطعیت می‌توان گفت پاناما تمامی پرچم‌های خود را پس از مالتا از کشتی‌های ایرانی برداشته است. به‌هر‌حال، هر کشوری در جهان تلاش می‌کند پرچم خود را به سایر کشورها بدهد و عوارضی برای خود به‌دست آورند.

دانشمند درباره کشتی گریس1 که اخیرا در بندر جبل‌الطارق توقیف و سپس آزاد شده بود و نام آن را تغییر دادند، می‎گوید: به محض آن‌که این کشتی توقیف شد، پاناما پرچم خود را از روی این کشتی برداشت. در این شرایط مالک آن کشتی نمی‌توانست به‌دنبال سایر پرچم‌ها باشد و تنها راه، اعطای پرچم ایرانی به آن بود؛ زیرا تمام جهان دیگر می‌دانست که این کشتی متعلق به ایران است. طبق قوانین بین‌المللی دریایی، یک کشتی بدون پرچم امکان تردد ندارد و اکنون با اعطای پرچم ایرانی، این کشتی توانست به مسیر خود ادامه دهد.

از او می‌پرسم آیا ایران می‌تواند علیه پاناما که پرچم خود را در میانه راه و پیش از پایان مسیر، از روی کشتی برداشته، اقامه دعوا کند، او پاسخ می‌دهد: امکان دعوی وجود دارد، اما این دعوی چقدر مستند و قانونی است؟ این کشور تحت تحریم‌های آمریکا، پرچم خود را از روی کشتی ایران برداشته است. در نظر داشته باشید که اعطای پرچم برای یک سال است.

در ابتدای سال، صاحب کشتی، درخواست پرچم کرده و هزینه اندکی برای ثبت آن می‌دهد و پایان سال اقدام به پرداخت عوارض و مالیات به کشور صاحب پرچم می‌کند. بنابراین وقتی در میانه سال، کشور صاحب کشتی از عوارض و مالیات خود می‌گذرد، دیگر جریمه یا دعوا چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟

‌ کشتی‌ها با پرچم ایران بدون بیمه‌های بین‌المللی

اما رئیس هیئت‌مدیره کانون سراسری انجمن‎های حمل‌ونقل بین‎المللی به نکته مهم‌تری که مالکان کشتی را بر آن می‌دارد تا با پرچم سایر کشورها تردد کنند، اشاره می‌کند: با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بیمه‌های بین‌المللی کشتی‌های ایرانی را بیمه نمی‌کنند.

بیمه کشتی از نوع بیمه اتکایی است که با پشتوانه بیمه آمریکا فعالیت می‌کنند و به همین دلیل ناچار شده‌ایم کشتی‌ها را با بیمه ایران روانه آب کنیم که در این صورت ریسک آن افزایش یافته و بالطبع، حق بیمه آنها نیز افزایش می‌یابد و درعین‌حال، پوشش بیمه‌ای آن نیز کاهش می‌یابد اما اگر مالکان کشتی با پرچم کشوری دیگر تردد کنند، می‌توانند از بیمه‌های بین‌المللی بهره‌مند شوند.