پای ایستگاه‌های قطار به شهرها باز می‌شود

تین‌نیوز| وبلاگ اکرم امینی-مسافران خسته از سفر وقتی به ایستگاه راه‌آهن رسیدند و از قطار پیاده شدند، تازه فهمیدند که هنوز به مقصد نرسیده‌اند. ایستگاه کیلومترها دورتر از شهر قرار دارد و آنها باید باز هم زمان و هزینه زیادی صرف کنند تا به مقصد برسند. این وضعیت به دلیل جانمایی نادرست ایستگاه‌های قطار در کشور، در حال حاضر برای بسیاری از مسافران پیش می‌آید.

به جز تهران و چند شهر دیگر، ایستگاه‌های قطار کشور در بیرون شهرها ساخته شده‌اند و این مسئله نه تنها هزینه‌های مادی و زمانی بر مسافران تحمیل می‌کند بلکه افزایش مصرف سوخت و ترافیک را نیز بر شهرها تحمیل می‌کند. از سوی دیگر به گفته کارشناسان و دست‌اندرکاران صنعت ریلی، این نوع جانمایی برخلاف استانداردهای جهانی است.

مشکلات جانمایی فعلی ایستگاه‌ها
نگاهی به وضعیت فعلی ایستگاه‌های راه‌آهن در کشور نشان می‌دهد تعداد زیادی از این ایستگاه‌ها بیرون شهرها جانمایی شده‌اند و همین مسئله موردانتقاد مسئولان و کارشناسان است.

به عنوان نمونه ایستگاه راه‌آهن شیراز در ۱۲ کیلومتری این شهر قرار دارد. وزیر راه و شهرسازی با انتقاد از این جانمایی این پرسش را مطرح می‌کند که چرا مسافر قطار تهران ـ شیراز باید ۵۰ هزار تومان پول بلیت این مسیر را بدهد اما وقتی به ایستگاه راه‌آهن شیراز رسید، باید ۳۵ هزار تومان هم برای رفتن به شهر شیراز کرایه تاکسی پرداخت کند؛ مسئله‌ای که از نظر او قابل‌پذیرش نیست و درباره ایستگاه همدان، رشت و دیگر شهرها نیز چنین انتقادهایی مطرح شده است.

در حالی که بسیاری از ایستگاه‌های قار کشور بیرون از شهرها قرار دارند و این مسئله موردانتقاد اهالی صنعت ریلی است، ایستگاه راه‌آهن تهران با وجود قرار داشتن در شهر، موردانتقاد قرار دارد و شهردار و بسیاری از اعضای شورای شهر تهران سهم زیادی از آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی این منطقه را به این ایستگاه می‌دهند و معتقدند این ایستگاه باید به خارج از تهران منتقل شود؛ سخنی که با مخالفت صددرصدی اهالی صنعت ریلی از وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن تا کارشناسان مواجه شده و آن را نظری نسنجیده می‌دانند.

استانداردهای جهانی
بسیاری از شهرهای جهان که راه‌آهن در آنها قدمتی چند صد ساله دارد، در حال حاضر ایستگاه‌های اصلی قطار را در دل خود جای داده‌اند که پاریس، لندن، برلین، رم، توکیو و مسکو از جمله این شهرها هستند.

آنطور که محسن پورسیدآقایی، مدیرعامل شرکت راه‌آهن کشور می‌گوید، وجود ایستگاه‌های قطار در دل شهرها موجب می‌شود مسافر این امکان را داشته باشد تا در زمان کمتری به قطار دسترسی یابد. در واقع باید این بستر برای مسافران فراهم باشد که در کمترین زمان و با گذر از کوتاه‌ترین مسیر، به ایستگاه راه‌آهن برسند.

به گفته پورسیدآقایی، در شهرهای بزرگ و پرجمعیت جهان، نه تنها راه‌آهن به خارج از شهر منتقل نشده است بلکه ایستگاه‌های اصلی در مراکز شهر و مناطق پرجمعیت تاسیس شده‌اند و ایستگاه‌های دیگری نیز در شهرها وجود دارد.

به گفته او در کشورهای پیشرفته، فرودگاه‌ها در حاشیه و بیرون شهر و ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های اتوبوسرانی در دل شهر قرار دارند و در بسیاری شهرها، این پایانه‌ها به مراکز شهر و محل‌های پرتردد نزدیک هستند. این مدلی است که به گفته او و بسیاری از کارشناسان، موجب استفاده بیشتر مردم از حمل‌ونقل عمومی در شهرها می‌شود.

کاهش استفاده از خودرو شخصی محور اصلی الگوهای توسعه حمل‌ونقل عمومی است و بر همین اساس در دنیا تلاش شده تا ایستگاه‌های راه‌آهن اصلی، درون شهرها و در کنار ایستگاه مترو و پایانه تاکسی و اتوبوسرانی باشند و بر همین اساس، در شهرهای پیشرفته دنیا، پایانه‌ها مولتی‌مودال یا چندوجهی هستند.

خشایار کاشانی‌جو، دارای مدرک دکترا در رشته شهرسازی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با صمت با تایید این مطلب توضیح می‌دهد که اگرچه برخی منتقدان، آلودگی‌های زیست‌محیطی و صوتی را از مشکلات ناشی از حضور ایستگاه‌های قطار درون شهرها می‌دانند اما مشکلاتی مانند آلودگی صوتی را می‌توان با استفاده از فناوری‌هایی مانند دیوارهای آکوستیک که دور حریم راه‌آهن قرار می‌گیرند رفع کرد.

او برای کاهش آلودگی‌های سوختی قطار نیز معتقد است باید تلاش کنیم به سمت استفاده از قطارهای برقی برویم. وی البته تاکید می‌کند که حتی اگر استفاده از همین قطارهای دیزلی فعلی را ادامه دهیم، باز هم حضور ایستگاه راه‌آهن درون شهر آلودگی کمتری به دنبال خواهد داشت زیرا آوردن قطار به درون شهرها موجب کاهش استفاده از حمل‌ونقل شخصی می‌شود. در واقع وقتی ایستگاه‌ها بیرون شهر است مردم بیشتر به سمت استفاده از خودرو شخصی و تاکسی برای رسیدن به ایستگاه موردنظرشان تمایل دارند که این مسئله علاوه بر افزایش آلودگی هوا، موجب کاهش رغبت مردم به استفاده از قطار می‌شود.

شرط حضور ایستگاه قطار در شهر
با توجه به مزیت‌های حضور ایستگاه‌های راه‌آهن در شهرها، هماهنگی طرح‌های جامع و تفصیلی با راه‌آهن در زمان احداث این ایستگاه‌ها به عنوان پیش‌زمینه اجرای استانداردهای جهانی، ضروری است.

کاشانی‌جو معتقد است این هماهنگی موجب کاهش آثار منفی بعدی و جانمایی‌های دوباره با هزینه‌های بسیار خواهد شد. هماهنگی نهادهای دست‌اندرکار حمل‌ونقل مانند شهرداری با وزارت راه و شهرسازی و راه‌آهن به جای بخشی‌نگری و تلاش برای توسعه حمل‌ونقل عمومی و راه‌آهن به طور همزمان، نکته دیگری است که باید در این زمینه به آن توجه شود. در واقع به گفته او لازم است نگاه شهرسازی بر طرح‌های ریلی حاکم باشد.

البته با همه مزایایی که انتقال ایستگاه‌های راه‌آهن به درون شهر دارد برخی نکته‌ها را نباید در این زمینه فراموش کرد. در این زمینه مرتضی ناصریان، کارشناس حمل‌ونقل می‌گوید: ایستگاه‌های درون شهری باید تنها برای خدمات مسافری طراحی شوند و نباید عملیات قطارهای باری و تعمیر و نگهداری آنها در ایستگاه‌های درون شهر انجام شود.

او توضیح می‌دهد: در برخی موارد یک ایستگاه بزرگ در مرکز استان طراحی شده است و کل عملیات باری و مسافری و امور اداری، همگی در آن ایستگاه انجام می‌شود. این تجمیع محوطه بزرگی برای ایستگاه می‌طلبد و چون نمی‌توان این زمین را درون شهر تدارک دید بنابراین ایستگاه به حومه برده می‌شود. به گفته او، همین موجب کاهش سطح خدمات مسافری ایستگاه به علت دوری از مرکز شهر می‌شود.

از نظر این کارشناس، لزومی ندارد همه ساختمان‌های اداری درون ایستگاه راه‌آهن باشد و می‌توان این اداره‌ها را درون شهر منتقل کرد. به گفته او اگر ایستگاه راه‌آهن درون شهر تنها خدمات مسافری ارائه دهد، در شهرهای بزرگ می‌توان چند ایستگاه مسافری راه‌اندازی کرد تا دسترسی مردم مناطق مختلف به راه‌آهن آسان شود. به عنوان نمونه برای تهران در حال حاضر تنها یک ایستگاه وجود دارد و این مسئله از جذابیت‌های راه‌آهن کاسته است اما به نظر می‌رسد وجود ایستگاه‌های شرقی و غربی در شهر بتواند عاملی برای جذب بیشتر مسافران قطار باشد.

جانمایی جدید ایستگاه‌ها در کشور
اگرچه بسیاری از ایستگاه‌های راه‌آهن کشور بیرون از شهرها قرار دارند یا در طرح‌های اولیه برای تاسیس آنها در بیرون شهر برنامه‌ریزی شده است اما با توجه به رویکرد جدید راه‌آهن در دولت یازدهم، وزارت راه و شهرسازی قصد دارد همه این ایستگاه‌ها را دوباره درون شهرها جانمایی کند. با تاکید وزیر راه و شهرسازی بر لزوم قرار داشتن ایستگاه‌های قطار درون شهرها، حالا جانمایی دوباره بسیاری از ایستگاه‌های راه‌آهن در دستور کار قرار گرفته و به گفته او قرار است در برنامه‌ای ۸ تا ۱۰ ساله جانمایی ایستگاه‌ها به طوری تغییر کند که همه شهرهای متوسط و بزرگ، طراحی شهری بر مبنای ریل داشته باشند.

مدیرعامل راه‌آهن نیز وعده داده است که تمام ایستگاه‌های اصلی راه‌آهن بیرون شهرها به داخل منتقل خواهند شد. آنطور که پورسیدآقایی گفته، تصمیم‌گیری درباره رفتن یا ماندن ایستگاه قطار از شهر، در اختیار شورای عالی شهرسازی به ریاست وزیر راه و شهرسازی است.

این شورا به تازگی تصمیم‌هایی برای اصلاح وضعیت مکانی برخی ایستگاه‌ها گرفته است. به عنوان نمونه ایستگاه راه‌آهن رشت از جمله ایستگاه‌هایی است که قرار است با هماهنگی‌های انجام شده بین معاونت شهرسازی و شرکت راه‌آهن برای تعیین محل استقرار ایستگاه جدید به داخل شهر منتقل شود.

انتقال ایستگاه قطار همدان به داخل شهر نیز در دستور کار است و مکان‌یابی و طراحی معماری ایستگاه مسافری جدید انجام و شروع شده و قرار است ایستگاه قبلی تنها برای تردد قطارهای باری استفاده شود. همچنین انتقال ایستگاه راه‌آهن کرمانشاه در دستور کار قرار دارد. مطالعات شرکت راه‌آهن برای جانمایی ایستگاهی درون شیراز نیز آغاز شده است.

قطار پرسرعت تهران ـ قم ـ اصفهان که کار احداث آن به تازگی آغاز شده نیز از جمله پروژه‌هایی است که طراحی ایستگاه‌های آن در دولت قبلی، با انتقاد وزیر راه وشهرسازی مواجه شده است. عباس آخوندی می‌گوید در دوره‌های قبل ایستگاه راه‌آهن قم را در فاصله زیاد از این شهر جانمایی کرده بودند، به طوری که مسافر، مسیر تهران تا قم را به مدت ۲۰ دقیقه با قطار طی می‌کرد و بعد از آن باید ۵۰ دقیقه زمان صرف رسیدن از ایستگاه راه‌آهن قم به شهر قم می‌کرد.

طراحی ایستگاه راه‌آهن پرسرعت در اصفهان نیز به شکلی بود که مسافر باید یک ساعت مسیر برای رسیدن به اصفهان صرف می‌کرد.

همین انتقادها موجب تغییر طراحی ایستگاه‌های قطار پرسرعت تهران ـ قم ـ اصفهان شد. در زمینه جانمایی ایستگاه این قطار در تهران نیز مدیرعامل راه‌آهن نظر خاصی دارد. پورسیدآقایی می‌گوید وقتی قرار است قطار پرسرعت اصفهان ـ تهران فاصله این دو شهر را در کمتر از ۳ ساعت طی کند، زمان دسترسی مردم به ایستگاه قطار نباید بیشتر از ۳۰ دقیقه باشد. به همین دلیل پورسیدآقایی پیشنهاد داده است ایستگاه این قطار در تهران، در تپه‌های عباس‌آباد، در محدوده پایانه بیهقی یا محدوده پایانه مسافری حقانی احداث شود.

یکی دیگر از اقدامات وزارت راه و شهرسازی برای انتقال ایستگاه‌های راه‌آهن به درون شهرها، همکاری با شرکت اَرپ فرانسه است که قرار است ایستگاه‌های قطار قم، تهران و مشهد را بازآفرینی و به درون شهرها منتقل کند.
بر اساس تفاهمی که سال گذشته میان راه‌آهن ایران و شرکت ارپ فرانسه منعقد شد، قرار است این شرکت ایستگاه راه‌آهن تهران را نوسازی و به انواع حمل‌ونقل عمومی متصل کرده و ایستگاه‌های مشهد و قم را به داخل شهرها منتقل کند و آنها را نیز با حمل‌ونقل عمومی به ویژه مترو پیوند دهد.