تلگرام! وقت است که بازآیی

برای جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس کرونا در کشور، دولت اجرای طرح «فاصله‌گذاری فیزیکی» در دستور کار قرار داده است. فاصله‌گذاری فیزیکی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که بیماری از طریق کاهش سرعت انتقال آن، کنترل می‌شود. یکی از مهمترین اهداف فاصله‌گذاری فیزیکی، جلوگیری از ارتباط و نزدیکی بیماران با افراد سالم است. به همین منظور، باید بیمارانی که مبتلا به کرونا شده‌اند و یا مشکوک به ابتلاء به این بیماری هستند، شناسایی شده و از دیگران جدا شوند. اما در شرایطی که امکان گرفتن آزمایش از همه مردم وجود ندارد و با توجه به دوره‌ی طولانی‌مدت نهفتگی بیماری کرونا نمی‌توان به راحتی بیماران مشکوک به کرونا را شناسایی کرد، چگونه می‌توان افراد مشکوک به بیماری را از عموم مردم جدا کرد؟

فرض اجرای سیاست فاصله‌گذاری فیزیکی این است که همه بیمار یا در معرض بیماری هستند. بنابراین با استفاده از رسانه‌ها به همه مردم اطلاع‌رسانی می‌شود. اما اگر بیماران یا افراد مشکوک به‌بیماری یا افراد در معرض خطر، بهتر غربال و شناسایی شوند چه؟ قطعا در این شرایط، سیاست فاصله‌گذاری فیزیکی بهتر انجام می‌شود. اینجا است که استفاده از کلان‌داده‌ها می‌تواند کاملا مفید باشد. در صورتی که ما اطلاعات رفت‌و‌آمد و ارتباطات عموم مردم را داشته باشیم، شناسایی مبتلایان -یا افراد مشکوک به ابتلا- و جدایی آن‌ها از افراد سالم امکان‌پذیر است. اگر که یکی از مبتلایان شناسایی شود، می‌توان تمامی محل‌هایی که در آن رفت‌و‌آمد داشته و افرادی که با آن‌ها ارتباط داشته را به عنوان مورد مشکوک شناسایی کرد و به سایرین توصیه کرد که به مدت دو هفته با آن افراد ارتباط نداشته باشند و یا از آن مکان‌ها دوری کنند.

تجربه‌های جهانی استفاده از کلان‌داده‌ها در مقابله با کرونا

کره جنوبی، یکی از کشورهایی است که از ‌کلان‌داده‌ها به شکل موفقیت‌آمیزی استفاده کرده است. در این کشور، یک وبسایت با دسترسی به داده‌های دولتی، امکان دنبال کردن فعالیت‌های افراد آلوده را دارد و با کدگذاری آن مکان‌ها و افراد، به سایر مردم هشدار می‌دهد که از رفت و آمد به مکان‌ها و و ارتباط با افراد آلوده اجتناب کنند.

کره جنوبی و تایوان از ‌کلان‌داده‌ها به شکل موفقیت‌آمیزی برای مهار کرونا استفاده کرده‌اند. استفاده از کلان‌داده‌ها، نتیجه تجربه عملی مقابله‌ با شیوع سارس در ۲۰۰۳، سرعت عمل دولت، و اعتماد میان دولت و ملت بود

باز در همین کره جنوبی، توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌ها با استفاده از داده‌های عمومی در صورت حضور یک فرد مبتلا به کرونا به کاربران‌شان هشدار می‌دهند که یک فرد مبتلا به کرونا در ۱۰۰ متری آن‌ها قرار دارد و این گونه از ابتلای افراد جدید به این بیماری جلوگیری می‌کنند. روشی که در مبارزه با کرونا بسیار مثبت بوده است.

اقدامات دولت کره جنوبی، متکی بر تحلیل کلان‌داده‌ها با استفاده از هوش مصنوعی و ارائه بی‌درنگ این تحلیل‌ها به مردم بوده است. جمع‌آوری و انتشار همزمان اطلاعات باعث می‌شد هر گاه کسی مبتلا به کرونا می‌شد، تمام افراد نزدیک و مجاور به او از مجموعه اقدامات او در یک دو هفته گذشته مطلع شوند و به این ترتیب، فاصله‌گذاری اجتماعی تسهیل ‌شد.

تایوان هم بنا بر گزارش مجله‌ی انجمن آمریکایی پزشکی[1] (JAMA) یکی دیگر از کشورهایی بوده که با استفاده از کلان‌داده‌ها و تکنولوژی‌های جدید، در مهار کرونا موفق بوده است. مقامات تایوانی از همان ابتدای شیوع کرونا در کشورشان «نقشه دقیقی از کسانی که مبتلا به کرونا شده‌اند و این که آن را از چه کسی گرفته‌اند» داشتند و با وجود آنکه ۴۰۰هزار نفر از شهروندانش در چین کار می‌کنند، با ارائه این اطلاعات به مردم توانستند مانع از شیوع کرونا شوند.

ایران و تجربه استفاده از کلان‌داده‌ها: راه‌حل چیست؟

آنچه در کشورهای جنوب شرق آسیا در استفاده از کلان‌داده‌ها رخ داد، نتیجه تجربه عملی مقابله‌ی آن‌ها با شیوع سارس در ۲۰۰۳، سرعت عمل دولت و اعتماد میان دولت و ملت بود. به همین دلیل آن‌ها توانستند خیلی سریع ضرورت جمع‌آوری داده‌های مردم را تشخیص داده، آن را جمع‌آوری کنند و برای مبارزه با کرونا بکار گیرند. اما در ایران با وجود برخی تلاش‌ها، دولت و سایر تصمیم‌گیران و سیاستگذاران در موضوع کرونا حتی در مسیر استفاده از کلان‌داده‌ها قرار ندارند.

مطابق با ادعای محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، در روز ۱۹ اسفند، با داده‌کاوی اطلاعات ۳ میلیون نفر از مشارکت‌کنندگان اپلیکیشن ac19 نقشه مناطق پرخطر در تهران استخراج شده است. با این حال اطلاعات سایت کافه‌بازار در آن زمان نشان می‌داد که فقط ۱ میلیون نفر این اپلیکیشن را دانلود کرده بودند و تا به امروز نیز این میزان تغییری نکرده است.

با فرض صحت آمار ارائه شده و نادیده گرفتن برخی اشکالات وارد به آن، این آمار نشان می‌دهد که از این اپلیکیشن دولتی در سطح کل کشور استقبال چندانی نشده است. اپلیکیشن‌های غیردولتی نظیر اپلیکیشن ماسک که با هدف جمع‌آوری داده‌های مردم طراحی شده‌اند، هم نتوانسته‌اند مخاطب عمومی خود را پیدا کنند. در این زمینه، اطلاعات شفافی نداریم اما میزان دانلود آن در کافه بازار عدد ۱۰۰ هزارعدد را نشان می‌دهد.

بنابراین به نظر می‌رسد در این مهلت محدود نمی‌توان مشارکت عموم مردم را برای مشارکت در اپلیکیشن‌های جدید جلب کرد. علاوه بر این، مشکلات زیرساختی موجود در کشور هم مانع بزرگی است که بتوان اپلیکیشنی داشت که ظرفیت جمعیت چند-ده میلیونی را داشته باشد. تجربه پیام‌رسان سروش و شکست آن علی‌رغم هزینه‌های بسیار را همه به یاد دارند.

بنابراین به نظر می‌رسد برای جمع‌آوری اطلاعات رفت‌و‌آمدهای مردمی باید از اپلیکیشن‌هایی استفاده کرد که همین حالا نیز مورد استفاده مردم است و ظرفیت پذیرش چند-ده میلیون کاربر را داشته باشد. اپلیکیشن تلگرام که مطابق با آخرین نظرسنجی‌ها به حداقل ۳۴ میلیون ایرانی خدمات می‌دهد، می‌تواند بستری مناسب برای جمع‌آوری و ارایه این اطلاعات باشد. با طراحی یک بات تلگرامی که در آن اطلاعات کاربران تلگرامی افراد جمع‌آوری و تجمیع می‌شود می‌توان گامی بلند در جهت استفاده از کلان‌داده‌ها برداشت. یکی از امکانات مهم تلگرام دریافت محل افراد به صورت زنده است. نگارنده اطلاع ندارد که آیا در قالب بات‌های تلگرامی نیز می‌توان از این امکان استفاده کرد یا خیر اما در صورت استفاده از این قابلیت در بات تلگرامی، می‌توان امیدوار بود که اطلاعات رفت‌و‌آمدهای مردم را نیز جمع‌آوری کرد. البته لازم به تأکید است که جمع‌آوری هر یک از این اطلاعات باید با اطلاع و اجازه خود آن‌ها صورت گیرد که این امر پیش از استفاده کاربران از بات تلگرامی می‌تواند به اطلاع آن‌ها رسانده شود. با در اختیار داشتن لوکیشن و محل افراد، می‌توان هشدارهای لازم را نیز از طریق همان بات تلگرامی به آن‌ها داد. این بات تلگرامی می‌تواند به ابزاری برای ارتباط دوسویه میان مردم و تحلیلگران کلان‌داده‌های مربوط به کرونا تبدیل شود.

با این وجود، دو مانع بزرگ وجود دارد. اول، فیلترینگ تلگرام. فیلتر تلگرام مانع از دسترسی جمعیت بیشتری از مردم به این شبکه اجتماعی شده است. بات تلگرامی یادشده، زمانی مفید است که بتواند هرچه بیشتر اطلاعات رفت‌وآمد مردم را جمع‌آوری کند. به همین خاطر رفع فیلترینگ تلگرام ضروری به نظر می‌رسد.

چالش دوم، چالش اعتماد است. مردم باید مطمئن باشند که اطلاعاتی که ارائه می‌کنند به نحو درستی استفاده می‌شود و در آینده از آن اطلاعات سواستفاده نشود. علاوه بر این باید به مردم این اطمینان داده شود که اطلاعات شخصی آن‌ها افشا نشده و با تحلیل اطلاعات تجمیعی و کلان‌داده‌ای که از طریق بات تلگرامی بدست می‌آید، هشدارهای لازم به مردم داده می‌شود. با این حال حتی اگر مردم اعتماد نکنند و داده‌های رفت‌و‌آمد خود را در این اپلیکیشن به اشتراک نگذارند، همچنان تلگرام بهترین ابزار برای جمع‌آوری داده‌هایی است که دو اپلیکیشن ac19 و ماسک عاجز از جمع‌آوری آن‌ها بوده‌اند و از سوی دیگر در کنار اس ام اس، بهترین ابزار برای اطلاع‌رسانی فرد به فرد به مردم ست.

فاصله‌گذاری اجتماعی فقط در صورتی می‌تواند به طور رضایت‌بخشی محقق شود که مردم به صورت آنلاین از بیماران بالقوه و یا مکان‌های آلوده مطلع باشند تا از ارتباط با آن‌ها اجتناب کنند و این امر جز از طریق استفاده و تحلیل کلان‌داده‌ها با کمک هوش مصنوعی فراهم نیست. جمع‌آوری این داده‌ها هم نیاز نیازمند اپلیکیشنی است که همین حالا مورد اعتماد عموم مردم باشد. فرصت محدود است و برای پذیرش هر اپلیکیشن دیگری نیاز به زمان زیادی است. بشتابید. دارد دیر می‌شود!

ارجاعات:

1-Journal of the American Medical Association

 * دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی مجازی