◄ کارخانجات بازسازی لکوموتیو؛ سرمایه هایی با ظرفیت فراتر از ماموریت فعلی

شرکت راه آهن ج.ا.ا به عنوان یکی از قدیمی ترین سازمان های کشور محسوب شده و دارای امکانات و دارایی های فیزیکی حائز اهمیتی اعم از منقول و غیر منقول از قبیل ناوگان ریلی، خطوط ریلی و ایستگاه ها، مراکز تعمیراتی و انبارها، زمین و مراکز اقامتی و ... در سطح کشور می باشد که گاهی در گیر و دار تغییرات مدیریتی و ساختاری (به ویژه برون سپاری و خصوصی سازی) مغفول مانده و یا به صورت انفعالی با آنها برخورد می شود. بی شک توجه ویژه به مدیریت دارائی می تواند تاثیر بسزایی در توسعه عملکرد و افزایش بهره وری راه آهن داشته باشد. کارخانجات بازسازی لکوموتیو یکی از این دارایی ها است.

طرح ایجاد مجموعه کارخانجات بازسازی لکوموتیو در سال 1367 در راه آهن جمهوری اسلامی ایران تعریف شد و پس از طی فازهای مطالعاتی و طراحی، عملیات ساختمانی آن طی سال‌ های 1370 تا 1375 هجری شمسی به انجام رسید. هدف اولیه این طرح بازسازی و نوسازی لکوموتیوهای متوقف و سانحه دیده بود و به این منظور فضاهای کارگاهی و پشتیبانی وسیعی برای نصب تجهیزات و امکانات در آن پیش بینی شد.

از همین نویسنده:

نگاهی دیگر به جدال تعهد و تخصص در حیطه مدیریت

از سال 1372 به موازات عملیات ساختمانی، مطالعات و پیگیری های لازم برای تامین مالی و تجهیز کارخانجات در دستور کار قرار داشت. یکی از این اقدامات انجام مطالعات امکان سنجی توسط شرکت هندی با هدف اخذ وام از بانک جهانی بود. این مشاور، انجام پروژه را با لحاظ اینکه بخش قابل توجه ای از سرمایه گذاری ساختمانی آن در زمان مطالعه تحقق یافته بود توجیه پذیر اعلام کرد. با این وجود دریافت وام بانک جهانی محقق نشد. در ادامه طی سال‌های 1375 تا 1381 طرح تجهیز کارخانجات برای ظرفیت 60 دستگاه لکوموتیو در سال به همراه اسناد مناقصه بین المللی خرید ماشین آلات و تجهیزات و با مشارکت شرکت های مشاور ایرانی و خارجی تهیه و به موازات اقداماتی برای تأمین مالی نظیر اخذ فاینانس و  وام بانک توسعه اسلامی نیز پیگیری شد که به دلیل تغییر استراتژی های راه آهن به سرانجام نرسید. هر چند تجهیز کارخانجات طبق طرح مشاوران محقق نشد ولی با اقدامات گروه مدیریت و کارشناسانی که از سال 1375 در مجموعه کارخانجات حضور داشتند و بهره گیری از منابع عمومی کشور، امکانات و فضاهای کارگاهی خوبی با مجموع بیش از 30 هزار متر مربع فضای کارگاهی؛ نظیر سالن شستشوی لکوموتیو، سالن سند بلاست شاسی و متعلقات لکوموتیو، سالن دمونتاژ و شستشوی زیر مجموعه های لکوموتیو، کارگاه‌ های تعمیر و بازسازی زیر مجموعه های لکوموتیو، سالن نوسازی و بازسازی شاسی و سازه های روی شاسی لکوموتیو، سالن رنگ و سالن های مونتاژ و تست لکوموتیو در داخل مجموعه فعال گردید.

در سال 1375 و هم زمان با مطالعات و مذاکرات مرتبط با تجهیز کارخانجات، عملیات اجرایی نیز محدود به مونتاژ 3 دستگاه لکوموتیو سبک آغاز شد. این اقدام دو هدف اصلی را به دنبال داشت اول اینکه تملک شرکت راه آهن بر مجموعه کارخانجات را تثبیت نماید و هدف دوم این بود که بستر عملیاتی لازم برای آموزش کارکنان فراهم گردد. البته در این مقطع اقداماتی نیز برای تبدیل مجموعه به یک شرکت تحت مالکیت راه آهن صورت گرفت که علی رغم تصویب هیئت دولت نتوانست تایید مجلس را اخذ کند و سرانجام در سال 1376 ساختار اداره کلی برای مجموعه تصویب و پیاده گردید. ناگفته نماند که طی سال‌های 1380 و 1381 نیز بر اساس نظر مدیرعامل وقت راه آهن؛ ضمن توقف فرآیندهای اخذ وام بانک توسعه اسلامی و مناقصات تجهیز اداره کل، مقرر شد ساختار اداره کل با مشارکت راه آهن و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به شرکتی با نام لکوموتیو سازی ایران (لسا) تبدیل شود و این اقدام نیز به سرانجام نرسید.

فعالیت جدی اداره کل از سال 1377 و با تعریف پروژه احیای 30 دستگاه لکوموتیو متوقف GT26 آغاز شد. در ابتدا عملیات اجرایی محدود به فعالیت‌های دمونتاژ و مونتاژ لکوموتیو و بازسازی توربوشارژر بود و به مرور با فعال شدن سایر کارگاه‌های تعمیراتی، بازسازی لکوموتیو (به غیر از تراکشن موتور و برخی ماشین‌های الکتریکی) به طور کامل با تعریف چندین پروژه بازسازی انواع لکوموتیو ادامه یافت. دستیابی به دانش و ابعاد مختلف فرآیند بازسازی لکوموتیو و همچنین مجموعه های آن نظیر موتور دیزل و توربو شارژر در بالاترین سطح ممکن و اعتماد و بکارگیری از بخش خصوصی در زمینه تولید قطعات و مجموعه ها، کارخانجات را به یک مرکز بی نظیر در منطقه تبدیل کرده است.

از سال 1386 سیاست راه آهن بدین سمت رفت که نقش کارخانجات

در پشتیبانی تعمیرات اساسی پررنگ تر شود؛ بدین مفهوم که علاوه بر بازسازی و نوسازی لکوموتیوهای متوقف و سانحه دیده، از ظرفیت کارگاه‌ های کارخانجات بازسازی لکوموتیو که به‌طور کامل برون سپاری شده بودند به عنوان پشتیبان تعمیرات اساسی اداره کل نیروی کشش و برای پشتیبانی لکوموتیوهای فعال استفاده شود و از سوی دیگر با ورود لکوموتیوهای بخش خصوصی، ارائه خدمات به این دسته از لکوموتیوها نیز در دستور کار اداره کل قرار گرفت. با توجه به تنوع محصولات و حجم متفاوت عملیات آنها و به منظور امکان سنجش و ارزیابی عملکرد مجموعه کارخانجات با یک شاخص واحد، تمامی محصولات خروجی اداره کل بر اساس حجم عملیات و هزینه، متناسب با شاخص «معادل لکوموتیو بازسازی» وزن دهی و مورد سنجش قرار گرفتند. بر اساس این معیار برای بازسازی کامل لکوموتیو عدد 1 (یک) اختصاص یافت و برای فعالیت های کمتر کسری از آن اختیار گردید. برای نمونه بازسازی کامل موتور دیزل برابر با 0.25 معادل لکوموتیو بازسازی می باشد.

بر اساس این شاخص عملکرد کارخانجات بازسازی طی سال‌های 1377 تا 1399 بالغ بر 476 معادل لکوموتیو بازسازی می باشد و طی این مدت علاوه بر پشتیبانی تعمیر اساسی لکوموتیوهای گرم بالغ بر 305 دستگاه لکوموتیو متوقف راه آهن ج.ا.ا را به چرخه بهره برداری بازگردانده است. نگاهی به آمار لکوموتیوهای GT26 فعال (حدود 100 دستگاه) در ابتدای فعالیت کارخانجات بازسازی گویای اثربخشی این کارخانجات می باشد.

 در سال 1391 و بر اساس تصمیم مدیریت راه آهن، مجددا جایگاه سازمانی مجموعه کارخانجات بازسازی لکوموتیو دچار تغییر شد. بر این اساس، ساختار آن از اداره کلی مستقل به کارخانجات تحت مدیریت اداره کل نیروی کشش تقلیل یافت و از سوی دیگر اداره کل نیروی کشش نیز از سال 1394 اقدام به تغییر قراردادهای نگهداری و تعمیرات لکوموتیو کرد به گونه ای‌ که به جای دریافت خدمات تعمیر زیر مجموعه های لکوموتیو از شرکت های تخصصی، مبادرت به انعقاد قرارداد نگهداری و تعمیرات کامل لکوموتیو با تعداد محدودی شرکت نمود و در عمل همین چند شرکت تصمیم می گرفتند خدمات تخصصی تعمیرات زیر مجموعه ها را چگونه و از کجا تأمین نمایند؛ از این رو ماموریت بازسازی و تعمیر زیر مجموعه های لکوموتیو که بر اساس سیاست راه آهن در سال 1386 به کارخانجات بازسازی واگذار شده بود، به آن شرکت ها محول گردید و بدین ترتیب نقش کارخانجات بازسازی در تعمیر زیر مجموعه های لکوموتیو کم رنگ تر شد.

هر چند که عملکرد مجموعه کارخانجات بازسازی لکوموتیو طی قریب 23 سال فعالیت و با توجه به جمیع شرایط قابل دفاع می باشد؛ ولی به عنوان کسی که از سال 1375 در کنار گروه مدیریت، شرکت های مشاور، کارشناسان و تمامی کارکنان اعم از پرسنل با تجربه و پرسنل جوان و پر انرژی کارخانجات بازسازی لکوموتیو حضور داشته و از نزدیک شاهد شوق و علاقه و تلاش جمیع ایشان برای تبدیل کردن کارخانجات به یک مرکز عالی بازسازی لکوموتیو در کشور و منطقه بوده است؛ باور دارم که این مجموعه دارای قابلیت و ظرفیت بالقوه فراوانی است و جا دارد با اتخاذ رویکردها و سیاست های با ثبات و مبتنی بر مدیریت دارایی و بهره وری سرمایه نه تنها در کشور به جایگاه عالی تر برسد بلکه در منطقه نیز نقش آفرینی موثر نماید.

با نگاهی به عملکرد کارخانجات بازسازی لکوموتیو در سال های گذشته و توجه به ظرفیت های آن می توان دریافت که نقش سیاست گذاری ها و تصمیمات مدیریت کلان راه آهن (تصمیمات مدیران موفق) چه اندازه عملکرد کارخانجات و مسیر تکامل آن را دست خوش تغییر کرده است. امید است ثبت اختصار این تاریخچه که تنها به بخش کوچکی از سرمایه های ملی اشاره دارد منجر به توجه بیشتر تصمیم گیران در مدیریت دارایی ها گردد.

* کارشناس حمل و نقل ریلی