◄ قرارداد حمل صارداتی کالا با نگرشی بر کنوانسیون CMR / بخش نخست

قرارداد (Contract) در حمل و نقل بین المللی (International transportation) از اهمیت بسزایی برخوردار است، به این دلیل با توجه به گستردگی انواع کنوانسیون (Convention) در شیوه های مختلف  حمل و نقل و همچنین قوانین داخلی  (Civil laws) کشورها، طرفین به دنبال توافقاتی میباشند که نه میتواند خارج از حیطه کنوانسیون و قوانین داخلی باشد و نه می توانند به مسائل خارج از عرف و محدود کننده قوانین بپردازند. در این میان، یکی از کنوانسیون های دارای اهمیت، کنوانسیون راجع به قرارداد حمل و نقل بین المللی کالا از طریق جاده : (CUSTOMS CONVENTION ON THE INTERNATIONAL CARRIAGE OF GOODS BY ROAD ) معروف به CMR  است که در تاریخ 19/05/1956 میلادی برابر با 29/02/1335 در ژنو منعقد گردید و دولت جمهوری اسلامی ایران این کنوانسون را  در تاریخ 29/04/1376 تصویب و در تاریخ 18/05/1376 با تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام به کنوانسیون مذکور ملحق شد.

حمل و نقل نقش مهمی در جریان تبادل کالا از تولید کننده به مصرف کننده دارد و سبب چرخش سرمایه (Turnover) در عرصه بین الملل می شود، اگر ما جهان را بدن انسان فرض کنیم و مسیرهای حمل و نقل را به رگ های بدن تشبیه کنیم، بدون شک حمل و نقل  مانند خونی است که در این بدن جریان دارد، چرخش خون در بدن جز جدایی ناپذیر حیات و سلامت انسان ها می باشد، در دنیای امروز با توجه به گسترش روبط تجاری (Expanding business relationship) در عرصه بین الملل، عرضه و تقاضا ( Supply and demand )، رقابت  ( Competition )، و.... بین کشورهای مختلف، تبادل کالا افزایش یافته و در این بین نقش حمل و نقل از اهمیت بالایی برخوردار است. حمل و نقل دارای انواع مختلف دریایی( Sea )، جاده ای  ( Road )، هوایی (Air)، ریلی (Rail) و ترکیبی (Multimodal) می باشد، همین تنوع خدمات باعث شده که به همان نسبت که قوانین و مقررات بین المللی مانند کنوانسیون ها پدیدار شوند، به همان نسبت اختلافات و دعاوی تجاری یا تفاسیر نادرست و عدم پایبندی به این قوانین باعث بروز اختلافاتی در این بین گردیده است.

مفهوم عقد و قرارداد:

به طور کلی واژه عقد و قرارداد دو واژه مترادف می باشند اما در علم حقوق منظور از اصطلاح عقد، عقود معین  آن دسته از عقدهایی که در قانون مدنی شرایط و چگونگی آن­ها ذکر شده است مثل عقد بیع، عقد اجاره، عقد رهن و عقد وکالت و همچنین عقد مضاربه و غیره استعمال می­ شود و حال آنکه کلمه قرارداد، بر تمامی عقود خواه معین باشد یا نباشد اطلاق می­ شود.

ماده 183 قانون مدنی در خصوص تعریف عقد اینگونه مقرر می‌دارد : «عقد عبارت است از اینکه، یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آن‌ها قرار گیرد».

شرایط اساسی برای صحت قرارداد عبارتند از: 1- قصد طرفین و رضای آنها 2- اهلیت طرفین 3- موضوع معین که مورد معامله باشد 4- مشروعیت جهت معامله

قرارداد در صورتی معتبر است که مخالف نظم عمومی (اخلاق حسنه و قانون آمره) نباشد،

در این مقاله که در دو بخش تهیه گردیده است سعی شده با توجه به گستردگی موضوع، نکات مهمی که در قراردادهای صادراتی حمل و نقل بین المللی در شیوه جاده ای که رعایت آنها بین حمل کننده و فرستنده و گیرنده کالا ضروری میباشد بپردازیم. در بخش اول به تعاریف، موضوع قرارداد، اهمیت راه بارنامه و کرایه حمل خواهیم پرداخت.

در قرارداهای حمل و نقل به نکات زیر توجه فرمایید:

قبل از اخذ قرارداد از اعتبار سنجی همدیگر اطمینان حاصل کنید که از طریق سایت، اناق بازرگانی ایران، وزارت راه و ترابری، انجمن های صنفی شرکت ها و... امکان پذیر می باشد.

ابتدای قرارداد حتما اسم کامل شرکت / شخص با ذکر شناسه ملی/ کدملی و آدرس و شماره تماس و مطلب مهم تر اینکه جایگاه خود را در این قرارداد به صورت شفاف مشخص کنید به عنوان مثال : صاحب کالا

(OWNER OF MERCHANDISE)،  فرستنده ( Sender )، گیرنده  (Consignee)،.... و یا اگر شرکت حمل می باشد جایگاه شرکت در قرارداد ذکر گردد مانند نماینده (Agent)کریر(Carrier)، فورواردر (Forwarder).

در ابتدا به تعریف مختصری از اصطلاحات ذیل با توچه به آئین نامه تاسیس شرکت های حمل و نقل بین المللی مصوب  17/08/1377 در یکصد و شصت و یکمین جلسه شورای هماهنگی ترابری کشور می پردازیم.

ماده 1:

بند ( ه ) - فعالیت کارگزاری بین المللی (Receiving agent):

فعالیت کارگزاری عبارت است از انجام عملیات مربوط به حمل و نقل بین المللی کالا به نمایندگی از طرف یک شرکت.

بند  ( و ) - مشتری ( Client ):

عبارت از شخص حقیقی یا حقوقی که با شرکت برای جابجایی کالا قرارداد منعقد می نماید.

بند ( ل ) - فورواردر ( Forwarder )                          

شخص حقوقی (شرکت) است که قرارداد حمل سراسری با مشتری منعقد می نماید. شرکت هایی که طرف قرارداد مستقیم با مشتری قرار می گیرند فورواردر محسوب می شوند.

بند ( م ) - حمل کننده (Carrier)

شخص حقوقی (شرکت) است که با انعقاد قرارداد حمل با شرکت فورواردر یا صاحب کالا و با قبول انجام عملیات حمل با استفاده از وسایل و تجهیزات در اختیار خود متعهد می گردد.

بند  ( ز ) - بارنامه ( Bill of lading ) :

سندی است قابل انتقال و مبین مالکیت کالا که حمل کننده یا نماینده وی پس از وصول کالا صادر می نماید و حاکی از حمل کالای معینی از یک نقطه (مبدا حمل) به نقطه دیگر (مقصد حمل) با وسیله حمل مورد توافق (کشتی کامیون راه آهن هواپیما و یا ترکیبی از آنها) در مقابل کرایه حمل معین می باشد.

بند ( ح ) - راهنامه (Consignment note) :

سندی است غیرقابل انتقال که حمل کننده با صدور آن متعهد می گردد در قبال کرایه، محموله یک وسیله نقلیه را از مبدا تا مقصد، حمل و تحویل گیرنده نماید.

دقت فرمائید اگر طرف شما شرکت یا شخص خارجی است، بهتر این است که قراداد خود را با نماینده این شخص یا شرکت در مبدا تنظیم نمائید و در صورت نبود نمایندگی، از نماینده خود در کشور مقصد درخواست کنید که با آن شرکت طرف قرارداد واقع شود.

موضوع قرارداد به صورت شفاف ذکر گردد و همچنین توضیحاتی که مربوط به توافق طرفین در رابطه با موضوع قرارداد میباشد ذکر گردد: مانند:

 آدرس دقیق بارگیری ( Place of  loading )، مرز خروج  ( Exit border )، وزن ناخالص محموله (Gross weight)، ابعاد(Demision )، نوع بسته بندی ( Kind of package  )،

 نوع کامیون:  (Type of truck)چادری (Tent truck)، یخچالدار (Refrigerated truck) 

مثال : حمل 20 تن بار صادراتی محموله سنگ آهن با بسته بندی پالت توسط کامیون چادری به شماره ترانزیت   25AA871/2از مبدا :اصفهان / ایران به مقصد: دوسلدورف / آلمان، پلمب و انجام تشریفات گمرکی( Customs formalities ) صادراتی در گمرک تبریز و خروج از مرز بازرگان.

در اینجا صاحب کالا می تواند یک بند در قرارداد درج نماید که بعد از بارگیری در مبدا، وسیله حمل تا مثلا 48 ساعت در شرایط نرمال از مرز خارج گردد. همچنین برای اطمینان از ارسال وسیله نقلیه توسط شرکت حمل می تواند بند دیگر در قرارداد با مضمون دریافت خسارت با مبلغ معین در صورت عدم ارسال کامیون و استفاده از کامیون جایگزین در صورت خرابی کامیون اول  اضافه نماید.

اگر محموله فاسد شدنی میباشد و استفاده از کامیون یخچالی برای آن نوع کالا ضروری است حتما محدوده  درجه حرارت مورد استفاده در کامیون یخچالی در قرارداد ذکر گردد و همچنین در قسمت مشخصات کالا (Description of goods) بعد از ذکر اسم کالا محدوده درجه حرارت (Temperature range) در راه بارنامه CMR  قید گردد.

مبلغ قرارداد با توجه به وزن توافق شده با شرکت کریر در قرارداد درج گردد، شرکت کریر می تواند در ادامه برای اضافه تناژ (Overweight) با توجه به وزن توافق شده مبلغ اضافی (Surcharges) در یکی از بندهای قرداد اضافه نماید. نحوه پرداخت کرایه به صورت پیشکرایه (Freight Prepaid) یا پسکرایه (Freight Collect) و یا سایر روش ها به عوامل متعددی مانند همکاری و اعتماد طرفین و سطح تجاری افراد بستگی دارد (مثال: صد در صد کرایه حمل بعد از تحویل بار به گیرنده و یا 50درصد بعد از بارگیری و 50 درصد بعد از دریافت کالا توسط گیرنده و....)، به طور معمول در بارهای صادراتی عرف بر این است که صد در صد مبلغ کرایه حمل قبل از خروج کامیون از مرز از طرف قرارداد اخذ می شود که می تواند به صورت های گوناگون در قرارداد درج گردد.

نکته مهم قبل از پرداخت کرایه حمل توسط صاحب کالا دریافت نسخه اول  راه بارنامه  CMR  یا به اصطلاح دریافت CMR سفید رنگ از شرکت حمل و نقل است که این راه بارنامه به منزله رسید دریافت کالا توسط شرکت حمل و نقل می باشد.

با رجوع به ماده 9 کنوانسیون CMR  خواهیم دید : راه بارنامه:

 دلیل انعقاد قرارد حمل (Evidence of the contract of carriage of Goods)، شرایط قرارداد  (Conditions of the contract) و دریافت کالا توسط حمل کننده  (Receipt of the goods by the carrier)خواهد بود.

با توجه به ماده 4 کنوانسیون  CMR: - قرارداد حمل با تنظیم بارنامه جاده‌ای تایید می‌ شود. فقدان، دسترسی نداشتن به راه بارنامه جاده‌ای یا بی‌ نظمی در صدور سند یاد شده لطمه‌ ای به‌ وجود و اعتبار قرارداد حمل نخواهد زد و قرارداد حمل مشمول مقررات این کنوانسیون خواهد بود.

و همچنین خلاصه ای از ماده 5 کنوانسیون  CMR: راه بارنامه حمل در سه نسخه اصلی تنظیم و به امضای فرستنده کالا و حمل‌کننده می‌ رسد. نسخه اول راه بارنامه ‌به فرستنده تسلیم می‌ شود، نسخه دوم همراه کالا خواهد بود (گیرنده) و نسخه سوم توسط حمل‌کننده نگهداری می‌ شود.

مثال در مورد بند مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت کرایه حمل:

 ﮐﺮاﯾﻪ ﺣﻤﻞ (Freight) ﺑﻪ ازاى اﯾﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺮاى ﺣﻤﻞ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﺑﺎ وزن 20 ﺗﻦ به ازای هر تن به مبلغ  XX (ریال، دلار، یورو و.. ) است، در صورت اضافه تناژ تا وزن 500 کیلوگرم و بالاتر به نسبت هر تن محاسبه و به شرکت کریر پرداخت می شود.

نحوه پرداخت کرایه در مبدا و قبل از خروج کامیون  بعد از دریافت نسخه اول CMR  به صورت 30 درصد بعد از بارگیری در اصفهان  و 70 درصد بعد از پلمب و انجام تشریفات گمرکی در تبریز از طرف صاحب کالا به کریر پرداخت می شود.

ممکن است جدا از کرایه حمل و سایر هزینه هایی که در قرارداد پیش بینی شده، هزینه های دیگری هم در بین مسیر متوجه شرکت حمل گردد، مانند هزینه آزمایشگاه، هزینه هانگار (هانگار محوطه های مسقف بدون دیواره هستند که در کشورهای بین راه بعضی از کالاها را به دلایل امنیتی مانند عدم وجود کالای اضافی در بین کالاهای بارگیری شده و یا تطبیق کالا و... در آن محوطه ها تخلیه می نمایند و اقدام به بازرسی کالا می نمایند)، جریمه اضافه تناژ و.....

تمام هزینه هایی که در بین راه توسط کشورهای مسیر اعمال می شود بعد از پرداخت، فیش صادر می گردد که باید در قرارداد از ابتدا مسئولیت اینکه چه کسی پرداخت این هزینه ها را بر عهده دارد مشخص گردد. مثلا در قرارداد ذکر گردد، هزینه های بین راه که به کالا تعلق می گیرد با ارائه فیش به صاحب کالا، به شرکت کریر پرداخت می شود.

به طور کلی قسمت های تشکیل دهنده قراردادهای حمل  عبارتند از:  عنوان قرارداد، طرفین قرارداد، موضوع قرارداد، مدت قرارداد، مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت، شروط و تعهدات طرفین، خسارات ناشی از عدم پایبندی به تعهدات، حوادث قهری و فورس ماژور، حکمیت و داوری،

در قسمت اول این مقاله سعی بر این شد تا مفاهیم مقدماتی در خصوص قرارداد حمل را مورد مطالعه قراردهیم، در بخش دوم مقاله به مباحث تاخیر، مسئولیت های فرستنده و حمل کننده، فورس ماژور و حکمیت و داوری خواهیم پرداخت.

* مشاور  تجاری و کارشناس  مدیریت حمل و نقل بین المللی