◄ تعطیلی دو روزه آخر هفته، رونق سفر و مصیبت حمل و نقل

مردم در تعطیلات نوروز برای مسافرت دچار گرفتاری می شوند. جاده ها قفل می شوند و آمار تصادفات بالا می گیرد و عِده زیادی جان می بازند. در این ایام تراکم سفر بسیار زیاد است و در بقیه ایام رقیق. در ایام پر تراکم، مراکز توریستی و اقامتی و سیستم های حمل و نقل عمومی فوق اشباع می شوند و نمی توانند جوابگوی همه متقاضیان باشند و در ایام رقیق، این مراکز و وسائط حمل و نقل بی کار هستند و چشم به راه مسافر و طبعا کاسبی شان کساد است. این اتفاقات و مشکلات گاهی در ایام تعطیلات موردی چند روزه وسط هفته هم رخ می دهند. توزیع بسیار نامتقارن سفر در طول سال یکی از مشکلات بزرگ صنعت گردشگری داخلی ست.    

اجازه بدهید کمی به عقب بر گردیم و تقاضای سفر را بررسی کنیم. پروژه های صنعتی سازی کشور در دهه های چهل و پنجاه به جذب نیروی کار زیادی از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و به خصوص تهران و حومه آن منجر شد. در دهه 40 شهرنشینان کمتر از یک چهارم جمعیت کشور را تشکیل می دادند و پروژه صنعتی سازی این نسبت را با سرعت زیادی به نفع شهرنشینی تغییر داد و به پیامد های اجتماعی و اقتصادی زیادی منجر شد که در اینجا به آنها نمی پردازیم.

طبیعی ست که این مهاجران شغلی، تهران و شهرهای بزرگ را وطن نشمارند و دل در گرو موطن مبدا داشته باشند. این مهمترین انگیزه است که این مهاجران از هر فرصتی برای بازگشت به قبیله و ایل و شهر و روستای آباء و اجدادی استفاده کنند. این یکی از عوامل اصلی برای ایجاد تقاضای مسافرت بین مراکز اشتغال و موطن این مهاجران است؛ به ویژه در ایام تعطیل و به ویژه تر در ایام تعطیلات نوروز. تقاضای سفر در تابستان به دلیل تعطیلی مدارس بیش از نیمه دوم سال است. با توجه به ادامه روند مهاجرت به تهران و دیگر قطب های اشتغال، این مسافرت ها همچنان ادامه دارد و این تقاضای سفر به قوت خود باقی ست. از نمد این نوع سفر اما کلاه مهمی نصیب گردشگری داخلی نمی شود چرا که مهاجران در موقع رجعت به موطن خود، جا و مکان دارند و نیازی به مراکز اقامتی و شرکت های خدمات مسافرتی ندارند. هر چند تقاضای زیادی برای سیستم های حمل نقل عمومی بین شهری ایجاد می شود. با توجه به وسعت ایران و فاصله زیاد بین شهرها، رجوع به شهر اجدادی به زمان تقریبی یک هفته یا بیشتر نیاز دارد و لذا ایام نوروز و فصل تعطیلی مدارس ( اگر بشود از محل کار مرخصی گرفت) تنها زمان مناسب برای انجام این مهم است. تعطیلی دو روزه آخر هفته اما کمک زیادی به رونق سفر این مهاجران نمی کند و باعث نمی شود که فشار سفر از ایام نوروز برداشته شود. بدیهی ست که از تعطیلات دو روزه آخر هفته نمی توان برای سفر از تهران به بهبهان و سر زدن به اقوام استفاده کرد. فراموش نکنیم که این مهاجران علاقه و گاهی اصرار دارند که در جمع خانواده و ایل و قبیله خود مراسم دینی و آئینی و مراسم جشن و عید و ختم و عزا را انجام بدهند. چه بسا وصیّت می کنند که پس از مرگ در خاک آباء و اجدادی دفن شوند. مگر می شود مراسم نخل گردانی عاشورا در یزد و مراسم قالیشویی در مشهد اردهال و مراسم سینه زنی در بوشهر و گلاب گیری در قَمصر را در تهران تصور کرد؟

انگیزه دوم و سوم برای سفر در ایران سفرهای زیارتی و سیاحتی هستند که چشم امید صنعت گردشگری داخلی به آنها است. بیشترین سفرهای زیارتی در کشور به مقاصد مشهد و قم انجام می شوند. با توجه به وسعت کشور و فاصله زیاد بین شهرهای ایران با این دو شهر اصلی، زیارت به زمان تقریبی یک هفته یا بیشتر نیاز دارد و لذا ایام نوروز و فصل تعطیلی مدارس ( اگر بشود از محل کار مرخصی گرفت) تنها زمان مناسب برای انجام این مهم است. تعطیلی دو روزه آخر هفته اما کمک زیادی به رونق سفر زیارتی و کاسبی شرکت های خدمات مسافرتی نمی کند و باعث نمی شود که فشار سفر از ایام نوروز برداشته شود ، مگر در معدود شهرهای نزدیک به این زیارتگاه ها. بدیهی ست که از تعطیلات دو روزه آخر هفته نمیتوان برای سفر از خرم آباد به قصد زیارت مشهد الرضا استفاده کرد.

رونق سفرهای سیاحتی و زیارتی اما قبل از هر چیز به قدرت اقتصادی مردم بستگی دارند. تا وقتی حوائج اولیه خانوار اعم از مسکن و خوراک و پوشاک و سلامتی و امنیت و تحصیل تامین نشود مجال زیادی برای تفریح و سفر و زیارت نیست. ایران مکان سیاحتی کم ندارد از تهران و دماوند و برج طغرل و شیراز و تخت جمشید و حافظ و سعدی و فلک الافلاک و کلیسیای سن استپانوس و سلطانیه گرفته تا اصفهان و رامسر و خزر و جاده چالوس و همدان و مشهد و طرقبه و شاندیز و فردوسی و خیام و ماسوله و ابیانه و چغازنبیل و شوش و بیستون و کنگاور و کرمان و کویر. با توجه به وسعت ایران و فاصله زیاد بین مبادی و شهرهای سیاحتی که در همه جای کشور پراکنده شده اند سفر سیاحتی به زمان تقریبی یک هفته یا بیشتر نیاز دارد و لذا ایام نوروز و فصل تابستان ( اگر بشود از محل کار مرخصی گرفت) تنها زمان مناسب برای انجام این مهم است. تعطیلی دو روزه آخر هفته اما کمک زیادی به رونق سفر سیاحتی و کاسبی شرکت های خدمات مسافرتی نمی کند و باعث نمی شود که فشار سفر از ایام نوروز برداشته شود مگر در سفر های خیلی نزدیک که بشود امروز رفت و فردا برگشت. بدیهی ست که از تعطیلات دو روزه آخر هفته نمی توان برای سفر از خرمشهر به قصد بازدید از اصفهان و شیراز استفاده کرد.

دسته دیگری از سفرها، سفرهای دانشجویی هستند که فرد دانشجو به هدف تحصیل، در طول سال تحصیلی چند بار به دانشگاهش رفت و برگشت می کند. طبعا از نمد سفر دانشجویی هم کلاه مهمی نصیب گردشگری داخلی نمی شود چرا که دانشجویان هم در مبدا و هم در مقصد جا و مکان دارند. حجم سفرهای دانشجویی آنقدر زیاد نیست که تقاضای زیادی برای سیستم حمل و نقل دست و پا کند. حتی اگر مسافرت اساتید پروازی را هم در نظر بگیریم. تعطیلی دو روزه آخر هفته اما کمک زیادی به رونق سفر دانشجویی و کاسبی شرکت های خدمات مسافرتی نمی کند. بدیهی ست که دانشجوی دانشگاه تهران نمی تواند از تعطیلات دو روزه آخر برای سر زدن به خانواده خود در بندر عباس استفاده کند. دانشجویان اتفاقا مسافران همیشگی ایام نوروز به سمت خانواده های خود هستند.

دسته دیگری از سفرها، مسافرت های شغلی هستند. تعداد این نوع سفر آنقدر زیاد نیست که جاده ها را بند بیاورند و هتل ها را اشباع کند. این مسافرت ها در طول سال پخش هستند و در ایام پیک انجام نمی شوند و لذا نعمتی هستند برای مراکز اقامتی و سیستم حمل و نقل در ایام رکود؛ هر چند ناچیز. تعطیلی دو روزه آخر هفته اما هیچ کمکی به رونق سفرهای شغلی نمی کند.

تعطیلات دو روزه آخر هفته آثار و تبعات دیگری از جمله بر عملکرد کارکنان دارد که در اینجا به آنها نمی پردازیم.

یکی از مصیبت های گردشگری داخلی وضعیت اسف بار حمل و نقل عمومی بین شهری اعم از راه آهن و اتوبوسرانی و هواپیمایی و سواری بین شهری ست که در ایام پیک جوابگوی مسافران نیستند. خودروی شخصی بر همه اینها ترجیح داده می شود. اقتصاد مسافرکشی بیمار است و قیمت کرایه ها سرکوب می شود. اختلاف بین قیمت دستوری دولتی و قیمت بازار ( که از موازنه عرضه و تقاضا حاصل می شود ) باعث می شود که فعال اقتصادی به سود مورد انتظارش نرسد و بازار را ترک کند اولا و سرمایه جدید وارد این کاسبی نشود دوما خروج سرمایه از این بخش باعث کاهش عرضه خدمات شده و کمبود، باعث گرانی و کاهش کیفیت خدمات می شود. لذا این استدلال دولتی ها که با پایین کشیدن دستوری کرایه ها به نفع مسافر کار می کنند کاملا نادرست است و نتیجه عکس می دهد. بازار سیاه بلیت پیامد حتمی قیمت گذاری دستوری است که دولتی ها بعد از هر بار قیمت گذاری جدید به عینه مشاهده می کنند و عبرت نمی گیرند. دولت اگر قصد پایین آوردن قیمت بلیت را دارد باید سرمایه گذاری در حمل و نقل را تشویق کند. هر چه صندلی بیشتری عرضه شود، عرضه و تقاضا در قیمت پایین تری به تعادل می رسند.

چه باید کرد؟ عده ای به درستی بر توزیع زمان سفر در طول سال اصرار دارند تا اولا تراکم جاده ها و سوانح رانندگی کاهش یابند و دوما مراکز اقامتی و توریستی و وسائط حمل و نقل عمومی علاوه بر نوروز در ایام دیگر هم رونق داشته باشند. دو پیشنهاد در این مورد وجود دارد:  

اول) تعطیلات آخر هفته به دو روز افزایش یابد. این طرح در مجلس در حال بحث و در آستانه تصویب است. اما به نظر نمی رسد این طرح بتواند کمکی به حل دو مشکل فوق الذکر بکند چرا که تعطیلات دو روزه با توجه به وسعت کشور نمی تواند فرصت لازم و کافی برای انجام سفر چه از نوع قبیلگی و چه از نوع زیارتی و سیاحتی و چه از نوع دانشجوئی را فراهم کند.

این طرح شاید فقط به کار تهرانی ها بیاید که بتوانند دو روزه به صفحات شمال کشور سفر کنند و برگردند و الا همانطور که در بالا آمد، برای ساکنین اکثر دیگر شهرهای کشور فرصت مسافرت فراهم نمی کند. تهرانی ها کمتر از ده درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند و قرار نیست قانون در مورد نیازها و منافع و حقوق آن 90 درصد بقیه ساکت باشد.

درآمد اهالی شمال از میزبانی تهرانی ها قابل چشم پوشی نیست اما فراموش نکنیم که هجوم تهرانی ها به شمال در تعطیلات، آسیب های زیادی به طبیعت و محیط زیست این استان ها وارد می کند. تغییر کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی و بحران زباله و فاضلاب و آسیب جدی به اکوسیستم تالاب انزلی تنها چند تا از پیامد های این هجوم هستند.

لذا توزیع سفر در کشور نه تنها از نظر زمانی عدم تقارن زیادی دارد، بلکه از نظر مکانی هم نامتقارن است. دولت با ساخت اتوبان های جدید بین تهران و استان های خزری، آن هجوم را تشویق می کند و این عدم تقارن را تشدید می کند.

دوم) یک یا دو دوره تعطیلات یک هفته ای عمومی در میانه سال تصویب شود تا فرصت کافی برای مسافرت های قبیلگی و سیاحتی و زیارتی و دانشجویی فراهم شود و فشار مسافرت از ایام نوروز برداشته شود.

به نظر می رسد پیشنهاد اخیر اثر بخش تر باشد.